19.03.1971
Sameinað þing: 35. fundur, 91. löggjafarþing.
Sjá dálk 2085 í B-deild Alþingistíðinda. (2235)
Framkvæmd vegáætlunar 1970
Landbrh. (Ingólfur Jónsson):
Herra forseti. Mér þykir rétt, enda þótt skýrsla um framkvæmd vegáætlunar fyrir árið 1970 hafi legið frammi og þm. vitanlega kynnt sér hana, að vekja athygli á nokkrum atriðum, sem í skýrslunni eru, og bæta nokkru við, sem ekki er í skýrslunni. Það má geta þess, að reiknað var með í vegáætlun 1969–1972, að brúttósala á benzíni á tekjuárinu 1970 frá því í nóv. 1969 þangað til í okt. 1970 yrði 73.7 millj. lítra eða 2.4 millj. lítra meiri en á tekjuárinu 1969. Raunveruleg sala samkv. söluskýrslum olíufélaganna hefur hins vegar reynzt 69.7 millj. lítra eða 4% minna en áætlað var. Endurgreiðslur á benzíngjaldi urðu 14.2 millj. kr., og er það 0.6 millj. kr. hærri upphæð en áætlað var. Af þessum sökum urðu brúttótekjur um 22.7 millj. kr. undir áætlun, miðað við benzíntekjurnar. Brúttósala á bensíni var 1966 68.3 millj. lítra, 1967 72.2 millj. lítra, 1968 71.5 millj. lítra, 1969 69.3 millj. og 1970 69.7 millj. lítra. Að raunveruleg aukning á brúttósölu á benzíni hefur aðeins orðið um 0.6% á árinu, þrátt fyrir verulegan innflutning bifreiða, má m.a. rekja til þess, að mikill hluti hinna nýju bifreiða kom fyrst í notkun á síðari hluta ársins, svo og þess, að vegna verkfallsins í júnímánuði var benzínsala í þeim eina mánuði 1.2 millj. lítra minni en í júní árið á undan. Þá hefur það án efa mikil áhrif á hlutfallslega minnkandi benzínsölu miðað við fjölgun bifreiða, að nýjar fólksbifreiðar, sem fluttar eru inn nú, eru yfirleitt minni og því sparneytnari heldur en gömlu bifreiðarnar, sem voru með eyðslufrekum og stórum vélum.
Með heimild í lögum nr. 67/1968 um breyt. á vegalögum nr. 71/1963 var hinn 30. apríl gefin úr reglugerð nr. 74/1970 um innheimtu þungaskatts samkv. ökumælum af bifreiðum, sem nota annað eldsneyti en benzín og eru 5 tonn eða meira að eigin þyngd. Nánari ákvæði um fyrirkomulag þessarar nýju innheimtuaðferðar voru sett með reglugerð fjmrn. nr. 94/1970 um innheimtu bifreiðagjalda o.fl., en ákvæði um upphæð gjaldsins voru birt með auglýsingu nr. 100/1970 hinn 11. júní.
Sökum þess að verulegar tafir urðu á ísetningu ökumæla í dísilbifreiðar af völdum verkfallsins í júnímánuði varð að fresta gildistöku reglugerðar nr. 74/1970 til 1. ágúst. Samkv. ákvæðum reglugerðar nr. 94/ 1970 á þungaskattur samkv. kílómetragjaldi að greiðast ársfjórðungslega eftir á, en af þeim sökum kemur greiðsla fyrir síðasta ársfjórðung ekki til innheimtumanna ríkissjóðs fyrr en í lok janúar 1971.
Áætlaðar brúttótekjur af þungaskatti voru 138.8 millj. kr., en endurgreiðslur 8 millj. kr. Samkv. yfirliti ríkisbókhaldsins voru innheimtar tekjur 31. des. 1970 af þungaskatti alls 107.2 millj. kr. Endurgreiðslur á þungaskatti voru 7 millj. kr. og nettótekjur því aðeins 100.2 millj. kr. Er það 30.6 millj. kr. lægri upphæð en gert var ráð fyrir í vegáætlun, eins og að framan greinir.
Áætlað var, að þungaskattur af dísilbifreiðum yfir 5 tonn að eigin þunga næmi alls um 60% af öllum innheimtum þungaskatti. Því er gert ráð fyrir, að um 20 millj. kr. bætist við það, sem inn var komið um áramót. Niðurstöðutölur liggja ekki enn fyrir, en talið er víst, að upphæðin verði sem næst 20 millj. kr.
Tekjur af gúmmígjaldi voru áætlaðar 47.6 millj. kr., en urðu 43.4 millj. kr., 4.2 millj. kr. undir áætlun. Samkv. því hefur raunveruleg sala á hjólbörðum árið 1970, að meðtöldum hjólbörðum á innfluttum bifreiðum, numið alls 1200 tonnum. Samsvarandi tala frá árinu 1966 var 1320 tonn og frá árinu 1969 825 tonn. Þyngd á gúmmíi fer vitanlega lækkandi, ef vagnarnir, sem inn eru fluttir, eru léttir og hefur það áhrif á heildarinnflutninginn.
Launagreiðslur urðu 15.3 millj., en voru í vegáætlun 12.Í millj. Eftirlaunagreiðslur urðu 1.8 millj., en voru í áætlun 1.3 millj., og er breytingin í samræmi við aðrar hækkanir. Skrifstofukostnaður varð 5.8 millj., en hafði verið áætlaður 5 millj. kr.
Verkfræðilegur undirbúningur framkvæmda í landsbrautum og þjóðbrautum hefur verið meiri en undanfarin ár, og kemur þar sérstaklega til undirbúningur að samgönguáætlun samkv. ákvörðun samgmrn. Hraða varð mjög undirbúningi hraðbrautaframkvæmda og einnig rannsóknum sérstakra verkefna samkv. þáltill., sem samþykktar hafa verið og Vegagerðin hefur tekið að sér að framkvæma. Samgönguáætlunin er allvíðtæk og miðar að því að gera heildaráætlun um vegakerfið í landinu á sem stytztum tíma.
Umferðartalning var aukin að mun á árinu. Í því tilefni voru keyptir 25 nýir teljarar og 7 fengnir að láni hjá Reykjavíkurborg. Umferðartalningarnar sýna, að nokkur aukning er á sumarumferð frá fyrra ári, og einna mest á Suðurlandi. Á Suðurlandsvegi við Rauðavatn var tæplega 10% aukning, en yfir 20% aukning við Selfoss. Umferð um Reykjanesbraut hjá gjaldstöðinni við Straum var 8.5% meiri en árið áður. Á vegum í Borgarfirði var 5–10% umferðaraukning miðað við árið áður, en á vegum í nágrenni Akureyrar varð aukningin nokkru minni. Þá var haft eftirlit með öxulþunga ökutækja í náinni samvinnu við lögregluyfirvöld með sama hætti og s.l. ár. Sérstök áherzla var lögð á eftirlit með öxulþunga, meðan klaki var að fara úr vegum s.l. vor og þeir viðkvæmir fyrir skemmdum. Kostnaður við umferðartalningu og eftirlit varð því nokkru meiri heldur en áætlað var eða sem nam 300 þús. kr.
Kostnaðaráætlanir í vegáætlun fyrir árið 1970 voru miðaðar við verðlag og kaupgjald í febrúar 1969, og er því ekki nema eðlilegt, að kostnaður fari fram úr áætlun, þegar miðað er við þær kauphækkanir, sem orðið hafa frá þeim tíma. En framkvæmdakostnaðurinn hefur þó orðið minni heldur en ætla mætti, því að stöðugt er unnið að aukinni hagræðingu við framkvæmdir með því að bæta vélakost og skipulag. T.d. má nefna, að ef slíkar ráðstafanir hefðu ekki komið til á árinu 1969 og 1970, hefði vísitala vegagerðarviðhalds 1. ágúst 1970 orðið mun hærri heldur en hún nú raunverulega er og reiknað var eftir. Þegar haft er í huga, að 1% hækkun á viðhaldskostnaði þýðir 2 millj. kr. aukin útgjöld, er ljóst, að fé, sem varið er til aukinnar hagræðingar, ber ríkulegan ávöxt, og áfram ber að halda á þeirri braut að auka hagræðingu í vegagerð eins og reyndar öðrum framkvæmdum. Þannig verður unnt að fá mest fyrir það fé, sem til framkvæmdanna er ætlað.
Kostnaður við vetrarviðhald varð rúmlega 40 millj. kr., enda voru snjóþyngsli meiri víða um land, og þá einkum á Suðurlandi, en oft áður. Tjón af völdum náttúruhamfara varð allmikið. Í byrjun ársins urðu mikil flóð og skemmdir á Austurlandi, og varð kostnaður við viðgerðir af þeim skemmdum 2.3 millj. kr. Þá urðu einnig miklar skemmdir á Suður- og Vesturlandi vegna flóða. Mestar skemmdir urðu þó í Borgarfirði, en þar flæddi Norðurá yfir veginn á stóru svæði. Einnig flæddu Héraðsvötn upp og ollu skemmdum á vegum. Kostnaður við viðgerðir nam 2.7 millj. kr. En fyrir þessum lið er venjulega ekkert ætlað í vegáætlun, eins og nauðsyn ber þó til, því að það má alltaf reikna með, að 5–10 millj. kr. fari árlega til viðgerða á skemmdum vegna náttúruhamfara.
Til þess að auka hagræðingu í vegaviðhaldinu hafa vegaverkstjórar á hverju ári verið kvaddir til funda og hafa verkfræðingar Vegagerðarinnar komið til þessara funda og flutt fyrirlestra um hagræðingu í vegagerð. Hefur Vegagerðin stuðzt að nokkru leyti við reynslu Norðmanna og Svía, sem enn hafa mikið af malarvegum og eiga að ýmsu leyti við sömu erfiðleika að stríða í vegaviðhaldi eins og við með okkar malarvegi. Unnið hefur verið að vegmerkingum. Fjárveiting var á árinu 1.5 millj. kr., og hefur skipulega verið unnið að því að koma upp vegmerkingum, þar sem talið er, að umíerðarhættur séu mestar, t.d. á blindbeygjum og blindhæðum. Lokið er við að setja umferðarmerki upp við allar hraðbrautir, mestan hluta þjóðbrauta og um helming af landsbrautum. Á árinu 1970 var einkum unnið að því að setja upp vegmerki á Vestur- og Norðurlandi, og undirbúið er nú að setja upp merki á Norðausturlandi og Suðurlandi, eftir því sem mögulegt er.
Til vegaframkvæmda hafa verið tekin ýmis lán. Á árinu 1970 voru tekin lán að upphæð 160.6 millj. kr. til hraðbrauta, 5.1 millj. til þjóðbrauta og 6.7 millj. til landsbrauta. Afborganir af lánum voru 28.7 millj. kr. Lán til vegaframkvæmda í árslok 1970 námu 721 millj. kr. Ríkissjóður greiðir vexti af meginhluta þessara lána eða af 541.3 millj. kr. Bráðabirgðalán hafa verið tekin til ýmiss konar vegaframkvæmda. Bráðabirgðalán námu í árslok 1969 25 millj. 440 þús. kr., en í árslok 1970 25 millj. kr. Hafa bráðabirgðalánin því lækkað nokkuð. Bráðabirgðalánin eru venjulega tekin eftir óskum þm. úr ýmsum kjördæmum eða hreppsnefnda til að flýta fyrir framkvæmdum, ef fjárveiting er á vegáætlun næsta ár á eftir. Hefur þetta oft flýtt fyrir nauðsynlegum framkvæmdum og komið sér vel.
Nettótekjur af umferðargjaldi á Reykjanesbraut voru 14.7 millj. kr., en fjárveiting á vegáætlun til Reykjanesbrautar 6.8 millj. kr. Umferð um gjaldstöðina hjá Straumi jókst um 8.5% á árinu miðað við fyrra ár. Hraðbrautarframkvæmdir, sem nú standa yfir, koma til með að kosta rúmlega 800 millj. kr. Miðar þeim vel áfram, og er ákveðið að ljúka veginum austur að Selfossi og upp í Kollafjörð á árinu 1972. Á árinu 1971 og 1972 verða framkvæmdirnar greiddar að hálfu úr vegasjóði og að hálfu með láni Alþjóðabankans. Til hraðbrauta var varið á árinu 1970 243.7 millj. kr. Áætlað er að verja til þeirra á árinu 1971 272.7 millj. kr. og 1972 286.8 millj. kr. Verkin hafa verið boðin út, og sumt af því hefur verið lægra en áætlað var og aðrar framkvæmdir aðeins hærri, þannig að tilboðin í framkvæmdirnar munu láta nokkuð nærri því, sem áætlaður kostnaður var. Með þeim hraðbrautaframkvæmdum, sem nú er unnið að, er mikilvægum áfanga náð á fjölförnustu vegunum. Þegar slitlagið er komið á umferðarmestu vegina, sparast mikið viðhaldsfé, sem nota má til viðhalds annars staðar, eða til nýbyggingar eftir ástæðum.
Unnið var á þjóðbrautum samkv. vegáætlun og verkefnum lokið eins og áætlað var. Sama máli gegnir um landsbrautir og aðrar framkvæmdir í vegáætluninni. Til girðinga og uppgræðslu var fjárveiting 4 millj. kr., og var henni skipt til helminga, þannig að 2 millj. kr. voru ætlaðar til uppgræðslu og 2 millj. til girðinga. Uppgræðslan fór fram með svipuðum hætti og að undanförnu. Var sáð í ný og gömul flög með vegum og auk þess borið á svæði, sem sáð hafði verið í árið áður. Ber þetta mjög góðan árangur, og á þessu ári verður tekin upp sú nýjung, að landverndarfólk, ungmennafélög og klúbbar, munu taka þátt í þessu uppgræðslustarfi Vegagerðarinnar, og verður það til þess, að unnt verður að gera meira í þessu efni heldur en annars hefði verið mögulegt. Fjárveitingar til girðinga eru aðeins til þess að mæta kröfum girðingarlaganna um girðingar meðfram vegum og ristarhlið. Þá er haldið áfram rannsóknum á Skeiðarársandi. Fjárveiting var 1.8 millj. kr. Lokið var kortagerð af svæðum umhverfis Súlu og Sandgígjukvísl. Fyrstu botnrannsóknir voru einnig framkvæmdar á sömu svæðum. Haldið var áfram rennslismælingum í ánum á Skeiðarársandi og í nærliggjandi ám. Mælingar voru einnig framkvæmdar á fremur litlu jökulhlaupi úr Grænalóni, sem kom fram í Súlu. Fjárveiting fyrir árið 1970 var við það miðuð, að Grímsvatnahlaup kæmi á árinu. Var í því sambandi farinn mælingaleiðangur í Grímsvötn og nokkrar undirbúningsmælingar framkvæmdar við Skeiðará. Hlaup kom hins vegar ekki, og var hluti fjárveitingarinnar því geymdur, en haldið var áfram með mælingar og rannsóknir og það verður einnig gert á þessu ári. Niðurstöður mælinga í Grímsvötnum, svo og aðrar athuganir, benda til þess, að vænta megi hlaups fyrri hluta þessa árs, en hvort sem það verður nú eða ekki, má reikna með því, að meginhluta rannsóknanna verði lokið á þessu ári.
Nýlega hafa verið samþykkt lög á Alþ. um sérstaka fjáröflun til vegagerðar og brúagerðar á Skeiðarársandi. Ég held, að allir hv. þm. hafi greitt atkv. með þessari lagasetningu. Það sýnir hinn almenna áhuga á því að koma hringvegi á. Engin vissa er fyrir því, að þessi nýsamþykktu lög nægi til tekjuöflunar til þess að gera veg og brýr á þessu svæði. En vonir standa til, að lögin geti orðið það hjálparmeðal, sem nægi til þess að flýta framkvæmdum og uppfylla þær vonir og óskir fjölda manna víðs vegar um land að gera þessa leið færa bifreiðum allt árið.
Unnið var að brúargerð samkv. áætlun og allar þær brýr gerðar, sem ætlazt var til að byggðar væru á árinu, bæði hinar stærri brýr og eins hinar smærri. Gerðar voru 18 brýr 10 m eða lengri, samtals 423 m að lengd, og 21 smábrú, samtals 127 m að lengd. Fjárveiting til sýsluvegasjóða í vegáætlun 1970 var 18.5 millj. kr. og skiptist á milli sýslna eins og sjá má á töflu, sem prentuð var í skýrslu þeirri, sem útbýtt hefur verið. Tekjur sýsluvegasjóða hafa aukizt talsvert, og ástand sýsluvega hefur því stórum batnað frá því, sem áður var. Til vega í kaupstöðum og kauptúnum var til skipta 53 millj. 974 þús. kr. samkv. 32. gr. og 5 millj. 997 þús. samkv. 34. gr. vegalaga. Enginn vafi er á því, að þetta framlag til kaupstaða og kauptúna hefur átt stóran þátt í því að bæta gatnagerð í þéttbýlinu og orðið beinlínis til þess að gera mörgum kauptúnum mögulegt að leggja í dýra gatnagerð. Skipting á framlagi samkv. 34. gr. vegalaga, svokallaður 10% sjóður, var þannig, að til Hafnarfjarðarvegar í Kópavogi fóru 4.7 millj. kr., til Suðurlandsvegar um Selfoss 1.1 millj. kr. og til Reykjavegar í Hveragerði 197 þús. 148 kr. Fjárveiting til vélakaupa var 14 millj. kr., og var þeirri upphæð varið til þess að kaupa nauðsynlegustu vélar. Þá var haldið áfram byggingu áhaldahúss á Akureyri, hafin bygging áhaldaskemmu vestan Lagarfljótsbrúar, og einnig var keypt hús á Blönduósi, sem verður notað fyrir áhaldahús.
Til tilrauna í vegagerð var veitt 2.7 millj. kr., og var tilraunum haldið áfram til þess að reyna ýmis ný efni og burðarþol vega og til nýjunga í vegagerð með það fyrir augum að gera framkvæmdir ódýrari og hagkvæmari heldur en hingað til hefur verið unnt að gera.
Greiðsluhalli reyndist vera verulegur á vegaætlun 1970. Tekjurnar voru áætlaðar 583.6 millj. kr., en urðu 546.Í millj. kr. og halli því á tekjuáætluninni 37.5 millj. kr. Útgjöld á ýmsum liðum í vegáætluninni urðu 36.3 millj. hærri heldur en áætlað var. Halli verður því 73.8 millj. kr. á árinu 1970 og er miklu hærri en búizt var við á s.l. hausti. Halli á vegáætlun 1969 var 25.2 millj. kr., en hann hefur verið greiddur. Þá er gert ráð fyrir því, að hallinn frá árinu 1970 verði að nokkru leyti greiddur 1971 eða rúmlega helmingur hallans. Að lokum skal þess getið, að endanleg reikningsskil vegasjóðs liggja ekki enn fyrir, og geta því framangreindar tölur breytzt eitthvað, en þó ekki nema lítið í einstökum atriðum.