01.04.1971
Sameinað þing: 39. fundur, 91. löggjafarþing.
Sjá dálk 204 í D-deild Alþingistíðinda. (3669)
294. mál, landhelgismál
Steingrímur Hermannsson:
Herra forseti. Góðir Íslendingar. Í ágúst 1970 samþykktu 20 Suður-Ameríkuríki svo nefnda Lima-yfirlýsingu um réttindi strandríkja til auðæfa hafsins. Í stuttu máli eru meginatriði yfirlýsingarinnar þessi: Það eru landfræðileg, efnahagsleg og félagsleg tengsl á milli sjávar, lands og fólksins, sem byggir strandríki, sem veita íbúum strandríkis skilgetin forréttindi til þess að hagnýta sér náttúruauðæfi hafsvæðisins, bæði sjávar og landgrunns. Réttur strandríkis er því ótvíræður til þess að ákveða landhelgi sína innan skynsamlegra marka með hliðsjón af landfræðilegum og félags- og efnahagslegum aðstæðum og þörfum íbúanna. Eins og fram kom hjá hæstv. utanrrh. áðan, tóku Íslendingar ekki þátt í þessari yfirlýsingu og hafa ekki skrifað undir hana. Líklega er þó engin þjóð svo háð auðæfum hafsins sem Íslendingar. Um það bil þriðjungurinn af þjóðarframleiðslunni er fluttur úr landi, þar af eru um 80–90% fiskur og fiskafurðir. Lífskjör þjóðarinnar byggjast þannig fyrst og fremst á sjávarútvegi, og svo mun verða áfram. Þegar leitað er að nýjum atvinnugreinum, má því aldrei gleymast að styrkja þennan grundvöll. Á þá staðreynd má einnig benda, að sjávarútvegurinn hefur fleytt stjórnlausri viðreisnarskútunni yfir þá hrollvekju dýrtíðar og efnahagsóstjórnar, sem hv. þm. Sjálfstfl., prófessor Ólafur Björnsson, hefur bezt lýst.
Á áratugnum 1950–1960 var ötullega að því unnið að styrkja grundvöllinn. Hvert átakið var gert eftir annað. Grunnlínur voru lagfærðar, fært var út í 4 sjómílur og loks mörkin færð þrefalt utar í 12 sjómílur Árið 1958. Við strendur landsins væri eflaust ördeyða nú, ef það skref hefði ekki verið stigið.
Á rúmum áratug viðreisnarstjórnarinnar hafa hins vegar litlar sem engar breytingar orðið. Sá áratugur hefur einkennzt af vægast sagt vafasömum yfirlýsingum ráðh. og af störfum sérfræðinga, sem eru að vísu virðingarverð, en hafa verið hindruð af stefnuleysi hæstv. ríkisstj. Einn daginn hefur virzt eiga að vinna að samkomulagi um friðun, þann næsta um skiptingu aflans við Íslandsstrendur á meðal þjóða með svo nefndu kvótakerfi og þann þriðja kórónar hæstv. utanrrh. stefnuleysið með óljósum ræðum á þingum Sameinuðu þjóðanna, sem jafnvel má skilja svo, að við Íslendingar séum reiðubúnir til þess að samþykkja 12 sjómílna fiskveiðilögsögu sem alþjóðareglu, ef við fáum sjálfir einhverja undanþágu, einhvern mola úr hendi stórveldanna, og snúa þannig baki við þeim þjóðum, sem drengilegast hafa barizt fyrir rétti strandríkis til þeirrar fiskveiðilögsögu, sem það þarfnast. Hins vegar hafa á síðustu árum orðið mjög miklar breytingar á fiskveiðum og tækni. Erlendir togarar á Íslandsmiðum eru flestir orðnir hin fullkomnustu skip, sem nota langtum stórtækari veiðitæki en áður þekktust og geta verið við veiðar í næstum því hvaða veðri sem er, og þarf ég ekki að endurtaka það, sem áður hefur verið sagt í þessum umr. um það efni. Áhrifin hafa komið glöggt fram í afkomu fiskstofnanna. Athuganir fiskifræðinga á þorski, sem hafa verið birtar, sýna t.d., að stofninn er í stórri hættu. Því er ljóst, að gera verður róttækar ráðstafanir hið fyrsta, ef takast á að koma í veg fyrir eyðingu fiskstofna með skynsamlegri eigin veiði og friðun og von á að vera um vaxandi afla. Við skulum vona, að allir stjórnmálaflokkar séu orðnir sammála um þetta. Hins vegar eru skiptar skoðanir um leiðir, eins og fram hefur komið.
Eins og alþjóð veit, var árið 1961 gerður svo nefndur landhelgissamningur við Breta og Þjóðverja. Þessi samningur hefur verið nefndur nauðungarsamningur. Satt að segja felli ég mig ekki sem bezt við þá skýringu. Þjóðin veit, að sigur hafði unnizt í deilunni. Því getur varla verið um nauðung að ræða. Hitt þykir mér líklegra, að þarna komi fram sá undirlægjuháttur viðreisnarstjórnarinnar við erlent vald, sem síðar hefur hvað eftir annað orðið vart við. Það var harður dómur, en eflaust réttur, sem Hans G. Andersen, aðaltalsmaður ríkisstj. í landhelgismálinu, kvað upp um samninginn við Breta í ræðu á fullveldisdegi okkar Íslendinga, 1. des. s.l. Hann taldi tilgangslaust eins og er að leggja fyrir alþjóðadómstólinn í Haag nokkra útfærslu umfram 12 sjómílur. En eins og kunnugt er, er Bretum hins vegar með samningnum í sjálfsvald sett að leggja ágreining um útfærslu fyrir dómstólinn, eins og hæstv. utanrrh. staðfesti áðan, þótt þetta væri hins vegar æði óljóst í orðum hæstv. forsrh.
Það er og skoðun okkar stjórnarandstæðinga, að nauðsynlegt sé að losna undan klafa samningsins. Það á vitanlega að vera á okkar valdi hverju sinni, hvaða mál okkar er lagt fyrir dómstólinn. Því leggjum við til, að samningnum verði sagt upp án tafar. Á síðustu 10 árum hafa, eins og áður er rakið, orðið gífurlegar breytingar á veiðitækni, og fiskstofnar eru í hættu. Forsendur samningsins hafa því gerbreytzt. Það eitt ætti að vera næg forsenda fyrir uppsögn samningsins, ef hennar er þörf. Forsrh. virtist álíta, að um samningsbrot væri að ræða, ef samningnum væri sagt upp. Í samningnum er ekkert ákvæði, sem heimilar uppsögn né bannar. Þeir, sem þægastir eru við Breta, túlka það svo, að samningnum verði ekki sagt upp. Við spyrjum hins vegar, hvort nokkrum detti í hug, að ein ríkisstj. geti skuldbundið þjóð sína ævarandi. Það kemur ekki til mála. Þarna ber afar mikið á milli í till. hæstv. ríkisstj. og okkar stjórnarandstæðinga. Á uppsögn mega íhald og kratar ekki heyra minnzt.
Í öðrum lið þáltill. stjórnarandstöðunnar er skýrt tekið fram, að hefjast beri nú þegar handa um að færa út fiskveiðilögsöguna, þannig að hún verði 50 sjómílur frá grunnlínum allt í kringum landið. 50 sjómílna línan er valin sem næsta skrefið, m.a. vegna þess, að hún fylgir fyrir vestan, norðan og austan land allvel 400 m dýptarlínunni, sem telja má að marki landgrunn Íslands, eins og það er eðlilegast. Hún er hins vegar langt fyrir utan þá dýptarlínu við suðurströndina og raunar nokkru víðar. Nauðsynlegt er að fylgja sem mest eðlilegum landgrunnsmörkum. Stórveldin hafa í skjóli máttar síns kastað eign sinni á landgrunn sín eins langt og þau eru nýtanleg, og það verður stöðugt lengra og lengra. óðum vex hins vegar þeirri skoðun fiskur um hrygg, að rétturinn til auðæfa hafsins hljóti að fylgja réttinum til nýtingar hafsbotnsins. Á þetta var m.a. lögð áherzla í athyglisverðum leiðara stórblaðsins New York Times nýlega, þar sem Bandaríkjastjórn var ávítuð fyrir árásir á smáríkið Ecuador, þegar það ríki færði fyrir skömmu út í 200 sjómílur sína fiskveiðilögsögu. Blaðið taldi, að engin heilbrigð skynsemi gæti aðskilið annars vegar réttinn til auðæfa landgrunnsins og hins vegar auðæfa hafsins. Því gæti Bandaríkjastjórn kennt sjálfri sér um útfærslu fiskveiðilögsögunnar.
Í till. hæstv. ríkisstj. er hins vegar mjög óljóst til orða tekið, eins og greinilega kom fram hjá Birgi Finnssyni áðan, þegar hann las till. Þar segir, að miða skuli sem næst við 400 m jafndýptarlínu eða möguleg hagnýtingarmörk eða 50 mílur eða meira. Þannig er raunar öll till. hæstv. ríkisstj. réttnefnd, ef eitthvað er, já, já, nei, nei, frá upphafi til enda. Óvissan á eflaust rætur sínar að rekja til þess, sem kom fram hjá hæstv. forsrh. áðan, þegar hann sagði: „Við erum að hefja viðræður og kynningu á málstað okkar íslendinga.“ Og utanrrh. staðfesti þetta hvað eftir annað í sinni ræðu, þegar hann lagðist gegn útfærslu, áður en farið væri að tala saman. Er furða, þótt þjóðin spyrji: Hvað hafa þessir menn verið að gera allt frá árinu 1959, þegar Alþ. fól ríkisstj. að vinna að framgangi þessa máls? Alvarlegast er e.t.v. það, að ekkert er um það sagt, hvenær útfærslan skuli koma til framkvæmda. Öllum má vera ljóst, að útfærsla fiskveiðilögsögunnar er þegar orðin brýn nauðsyn. Hins vegar er nokkur aðdragandi eðlilegur m.a. vegna þess, að rétt er að segja samningunum við Breta og Þjóðverja upp með nokkrum fyrirvara. Ég tek undir það, að sjálfsagt er að ræða við þessar þjóðir í því sambandi. Öllum ætti einnig að vera ljóst, að við Íslendingar verðum að hafa markað ákveðna stefnu fyrir hina mikilvægu ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna vorið 1973. Loks á þjóðin kröfu á því að fá að vita, hvenær gera má ráð fyrir útfærslu, ekki sízt sjómenn okkar, sem stöðugt eiga í útistöðum við erlenda togara á sínum heimamiðum og verða fyrir gífurlegu veiðarfæratjóni af þeirra völdum. Því leggjum við stjórnarandstæðingar áherzlu á, að útfærslan komi til framkvæmda eigi síðar en 1. sept. 1972. Þetta er annar meginágreiningurinn milli hæstv. ríkisstj. og stjórnarandstöðunnar.
Við leggjum til í 3. tölulið till., að ákveðin verði 100 sjómílna mengunarlandhelgi, eins og Kanadamenn hafa þegar gert. Okkur ber að gera allt, sem við megnum, til þess að koma í veg fyrir mengun hafsins. Vitanlega nær þetta þó aðeins skammt. Eiturefni berast langar leiðir með straumum. Því verðum við jafnframt að vera vakandi og ákveðnir á alþjóðavettvangi í þessu sambandi. Það er ekki nóg að treysta á það, að aðrar þjóðir spyrni við fótum, eins og t.d. frændur okkar Norðmenn gerðu, þegar fréttin barst um þá ætlun þýzku iðnfyrirtækjanna að kasta eiturefnum í hafið á milli Noregs og Íslands. Við getum þakkað öðrum, að svo varð ekki í það sinn. Um þetta er einnig allt á reiki í till. hæstv. ríkisstj.
Allir eru sammála um, að leggja beri áherzlu á þjóðareiningu í sambandi við útfærslu fiskveiðilögsögunnar. Því er lagt til, að samstarfsnefnd þingflokkanna verði komið á fót. Það geta hins vegar ekki verið nein rök fyrir því, að halda eigi Alþ. og þjóðinni allri áfram í óvissu aðgerðarleysisins í þessu mikilvægasta máli hennar. Þjóðin hefur þegar beðið í 12 ár eftir ákveðnum till. hæstv. ríkisstj.
Góðir hlustendur. Við útfærslu í 4 sjómílur árið 1952 og í 12 árið 1958 vorum við Íslendingar í sveit forustuþjóða í stækkun fiskveiðilögsögu. Við áunnum okkur þá það alþjóðaálit í þessum málum, sem við höfum búið að. Þessari forustu glötuðum við með samningunum við Breta árið 1961. Síðan hafa aðrar þjóðir haldið fram af dugnaði þeim málstað, sem á að vera okkar, á meðan við höfum tvístigið í kringum stórveldin. Þessari forustu verðum við að ná aftur. Það gerum við með því að segja hið bráðasta upp smánarsamningnum við Breta og marka hið fyrsta stefnu okkar með útfærslu fiskveiðilögsögunnar. Ég tek undir það, sem fram hefur komið, að frá þeirri stefnu megum við ekki hvika. Þannig ber okkur að leggja lóð okkar á vogarskálina með þeim þjóðum, sem vilja virða sjálfsagðan rétt strandríkisins til auðæfa hafsins. Það verður barátta, en sjálfstæðisbarátta smáþjóðar er ævarandi, og sigur vinnst því aðeins, að með drengskap, áræði og festu sé á málum haldið.