13.11.1970
Neðri deild: 18. fundur, 91. löggjafarþing.
Sjá dálk 191 í B-deild Alþingistíðinda. (84)
101. mál, atvinnuöryggi
Hannibal Valdimarsson:
Herra forseti. Hæstv. viðskmrh. hélt ræðu við 1. umr. þessa máls, af geysilegum sannfæringarkrafti, og komst þá að þeirri niðurstöðu, að hér væri ekki um kjaraskerðingarfrv. að ræða, heldur kjarabótarfrv. fyrir verkalýð landsins. Og um þetta reyndi hann að sannfæra þingheim. Í upphafi 3. umr. málsins hélt hæstv. sami ráðh. enn alvöruþrungnari ræðu og með enn meiri sannfæringarkrafti, ef mögulegt var, heldur en í fyrra skiptið. Og það var ein af þessum ræðum hans, þegar forskeytið verður alll-rangt og alll-veg satt, og það eru 3 1 í forskeytinu al. Þá veit hæstv. ráðh., og það vitum við þm. líka af gamalli reynslu, að þá er ráðh. ljóst, að hann er að verja a. m. k. vafasöm sjónarmið, vafasaman málstað, og það skyldi nú ekki jafnvel hvarfla að honum, að hann vissi, að hann væri að verja rangan málstað þegar l-in verða 3? Ég var alveg sannfærður um það, að núna var hæstv. ráðh. það ljóst, að það dugðu ekki tvær ræður með öllum þessum sannfæringarhita til þess að sannfæra þingheim. Málstaðurinn var svo augljóslega rangur og málflutningurinn þrátt fyrir allan sannfæringarhitann.
Þessi eldfjallsræða hæstv. ráðh. í dag var um samningafrelsið í landinu, frá upphafi til enda um samningafrelsið í landinu, og stjskr. að vísu líka, sem enginn þm. hafði nú reyndar minnzt á í þessu sambandi. Samningafrelsið ætti bara að virða svona almennt, en Alþ. væri ekki bundið af því að virða það. Alþ. þyrfti ekki að gæta þeirra siðferðislögmála, sem gilda meðal íslenzkra borgara, að virða samningafrelsið. Það var grunntónninn í ræðu hæstv. ráðh. Ég vék einmitt að því í ræðu við 2. umr. um málið, að það væri talið glæpsamlegt, ef einstaklingur leyfði sér það að breyta stafkrók í gerðum og undirrituðum samningi, stafkrók eða tölu, og þá mundu hvorir tveggja samningsaðilar telja sig lausa af samningnum, ef slíkt væri gert. Þetta eru öllum augljós sannindi, engin opinberun, en ég álít, að siðferðilega séð sé Alþ. alveg nákvæmlega jafnóheimilt að ráðast á gerða samninga, og það geti haft hinar víðtæku afleiðingar, og beri að hugleiða fyrirfram, áður en í slíkt sé farið. Nú segir hæstv. ráðh. þrátt fyrir það, sem skrifað stendur í hans eigin frv. og hæstv. ríkisstj.: „Við höfum ekki breytt efni frv., og ég játa það, að ef efni frv. væri breytt, þá væri það árás á samningafrelsið í landinu.“ En staðhæfing okkar er sú, að hér sé ekki aðeins breyting á efni frv., heldur sé grundvallarbreyting gerð á samningum atvinnurekenda og verkalýðssamtaka frá s. l. vori, og þar með sé efni þeirra breytt. Ef það sannast, að efni sé breytt, þá játar ráðh., að það væri um árás að ræða á samningafrelsið varðandi kjarasamningana frá s. l. vori. Nú getum við út frá samningunum reynt að komast að niðurstöðu um það, hvort stjórnarandstæðingar eru að skrökva því, að samningunum hafi verið breytt eða hvort svo er í raun og veru. Fer þá nokkuð á milli mála, að umsömdum vísitölugrundvelli frá s. l. vori milli atvinnurekenda og verkalýðssamtakanna er breytt til kaupskerðingar um 1 stig? Er það ekki rétt? Hvernig er það gert? Við skulum líta á það, hvernig það er gert. Það er gert með því að taka áfengi og tóbak, sem hafa hækkað í verði, var það ekki um 15%, út úr vísitölugrundvellinum, sem samið var um í vor, og slá því föstu, að þessa verðhækkun skuli ekki meta með í vísitöluuppgjöri. Enn fremur er sagt: „Það hækka iðgjöld til trygginga um næstu áramót, og þessi hækkun skal ekki metast í uppgjöri vísitölunnar.“ Þetta gerir hvort tveggja 1 vísitölustig. Þetta hefur ríkisstj. gert með ákvæði frv., ákveðið að hækka þarna vöru og ákveðið að hækka iðgjöld til trygginganna, og hvorugt á að koma með í vísitölunni, en hvort tveggja var með í hinum umsamda grundvelli. Er nokkru verið að ljúga upp, að því er þetta varðar, er þetta ekki augljóst? Og nú skulum við leggja dóm á það, hvort þetta sé efnisbreyting, en þá játar ráðh. sökina á sig. Vitanlega er þetta efnisbreyting á sjálfum samningunum. Við segjum meira að segja, að þetta sé grundvallarbreyting, því að það var fyrst og fremst og umfram allt barizt um það og háð um það þriggja vikna verkfall að fá viðurkenndar fullar vísitölubætur á kaup, og formið á vísitölufyrirkomulaginu var síðan umsamið og ákveðið, að þessar vörur skyldu vera með í vísitöluuppgjörinu. Því breytir nú hæstv. ríkisstj. með þessu frv. Það er því sannað mál, að þarna er um efnisbreytingu að ræða, og við segjum, að að því er snertir vísitölugrundvöllinn, sem samningarnir byggðust síðan á, þá er þarna um grundvallarbreytingu að ræða. En þar að auki kemur svo það, að 2 vísitölustig, samkv. hinum umsamda grundvelli, eru niður felld í sama tilgangi, þ. e. þeim tilgangi að skerða kjör launþeganna. Hver getur nú haldið því fram, eftir að ég er búinn að útlista þetta svona eins og fyrir börn í 1. bekk barnaskóla, hvað í þessu frv. felst, að hér sé ekki um nokkra kjaraskerðingu að ræða? Samt koma ráðh. og neita því. Það sé ekki um efnisbreytingu að ræða, hvað þá grundvallarbreytingu. Og þetta sé bara heimilt, það sé ekkert við þetta að athuga.
Svo kemur tónninn til verkalýðshreyfingarinnar: „Okkur hérna í ríkisstj. varðar ekkert um, hvað fólk gerir samþykktir um úti í bæ.“ Hvaða fólk hefur það nú verið, sem hefur verið að leyfa sér það að láta í ljós álit sitt á þessu frv. auk okkar alþm.? Það eru stjórnir ýmissa launþegasamtaka, innan Alþýðusambandsins og utan, samtök, sem samanstanda af fólki úr öllum stjórnmálaflokkum og eru launþegasamtök og eiga að standa vörð um launakjör þeirra, sem í þessum samtökum eru og byggja þau upp. Og hvernig er það, ber nú þessum vitnisburði forystumanna launþegasamtakanna saman, eða eru þeir sitt á hvað? Nei, vitnisburðirnir eru allir á einn veg, þann, að þetta frv. sé til kjaraskerðingar. Um það hefur verkamannafélagið Dagsbrún gert glögga og skýra, en öfgalausa samþykkt. Um það hefur Starfsmannafélag ríkisstofnana gert skýra samþykkt og teiur sig verða fyrir brigðum af ráðh., ef þessi breyting, sem þarna sé um að ræða á vísitölugrundvelli, nái fram að ganga. Bandalag starfsmanna ríkis og bæja segir, að nær algerlega sé þetta frv. á kostnað launþega og auki á misréttið í þjóðfélaginu. Ekki geta það heitið meðmæli með frv. Og Alþýðusamband Íslands hefur áður tjáð sig, og þar voru algerlega á einu máli bæði stjórnarandstæðingar og stjórnarstuðningsmenn. Flokksmenn hæstv. viðskmrh. hafa lýst yfir opinberlega í blaði, að þeir standi við samþykkt Alþýðusambandsins varðandi þetta frv., enda kom þar engum annað til hugar. En svo kemur ráðh. hér og segir: „Þetta varðar okkur ekkert um. Okkur varðar ekkert um, þó fólk úti í bæ sé að gera samþykktir um þetta.“ Ég minnist þess þó, að það er ekkert langt síðan Alþfl. hélt sitt flokksþing, og ég minnist þess líka, að það var haldinn á þessu hausti fjölmennur fundur á vegum Alþfl., þar sem rætt var um niðurstöður þær, sem urðu í borgarstjórnarkosningunum í Reykjavík, og þar kom hver ræðumaðurinn á fætur öðrum dapur í bragði í ræðustól og sagði: „Það er því miður orðin staðreynd, að fólkið í landinu, meiri hl. þess kann ekki lengur að gera greinarmun á Alþfl. og Sjálfstfl., jafnaðarmannaflokki og auðvaldsflokki.“ Hver gæti ímyndað sér, að það væri Alþfl.-ráðherra, sem segði með geysilegum sannfæringarkrafti: „Mig varðar ekkert um það, hvað fulltrúar Alþfl. í miðstjórn Alþýðusambandsins eru að gera samþykktir um úti í bæ.“ Ég veit þá ekki, hvað er að gefa snoppung, ef ekki slík ummæli. Fulltrúar Alþfl. á nefndum samkomum, sem ég vék að áðan, sögðu: „Það er höfuðskylda Alþfl., þm. hans og ráðh., að sjá um það, að á stjórnmálasviðinu sé framfylgt þeirri stefnu, sem Alþfl. aðhyllist í verkalýðs- og launamálum.“ Það er dálaglega staðið við þann tilgang flokksins hér í sölum Alþ. í meðferð þessa frv. Hér er gengið gegn hagsmunum verkalýðsins, eins og afstaða er tekin til þeirra mála í Alþýðusambandi Íslands og öllum öðrum stéttarfélögum, sem ég veit að hafa gert samþykktir um málið fram til þessa. Og að því stendur verkamannaflokkurinn, jafnaðarmannaflokkurinn, Alþýðuflokkur Íslands, og heldur uppi harðvítugri vörn fyrir þessum ósóma heldur en jafnvel fulltrúi auðvaldsflokksins, sjálfur forsrh. (Gripið fram í: Hvar er viðskmrh.?) Hann er í símanum, hann er að fá sér eitt símtal.
Nú sé ég, að ráðh. eru farnir að ókyrrast, en það er ekkert við því að segja. Við erum vanir því að horfa á tóma ráðherrastóla, einkanleg ef eitthvað hitnar hér í glóðunum. Helzt geta þeir tollað hér, ef geispa setur að öllum þingheimi af leiðindum og mollu. En ég er ekkert hissa á því, þó að þeir sitji ekki í stólunum núna. Þeir eru kannske of heitir neðan undir bossann á þeim? Hæstv. ráðh. fór svo, þegar hann var búinn að gera samningafrelsinu í landinu þessi skil, að þetta væri vel hægt, að fylgja þessu frv. fram, að það breytti ekki efni samninganna frá því í vor. Þó er það sannað mál, að það gerir frv. einmitt, og út af því er öll ólgan. Út af því er allur hitinn, líka sá hiti, sem leggur núna upp í gegnum ráðherrastólana. Úr því að svipaður ósómi hafði verið framinn 1956, þá gat ósóminn í ár verið ágætur, ef slíkt hefði bara verið framið áður, eitthvert ódæði þessu líkt. (Gripið fram í: Það er alltaf verið að tala illa um okkur.) Það er leiðinlegt að verða að baktala ráðh., en það er ekki hægt annað. Ég held, að ég fari nú ekki að endurtaka það, sem ég er búinn að baktala hæstv. ráðh. Hann verður að hafa fyrir því að lesa þetta í Alþt. (Gripið fram í.) Það er alveg auðheyrt, að hæstv. forsrh. lítur þessar viðræður um vinstra samstarf ekki hýru auga. Það örlar á afbrýðisemi, og hann heldur, að hæstv. ráðh. Alþfl. sé að halda fram hjá sér núna meira að segja. — Nú, nú, hann hefur sennilega bara verið að fá sér eitt símtal. Það er búið að draga atburðina frá því 1956 inn í umr. hér áður og gera því máli mjög rækileg skil, greina frá tildrögum, greina frá því, hvernig vinstri stjórnin þá stóð við stjórnarsáttmálann. Hún leitaði ekki aðeins til stjórnar Alþýðusambandsins, heldur einnig til fulltrúaráðsins í Reykjavík, 19 manna efnahagsmálanefndar, sem Alþýðusambandsþing kaus til þess að fylgjast með slíkum málum og til flestra forystumanna verklýðsfélaganna í landinu. Hún spurði verkalýðssamtökin þannig frá toppi og niður í rót: „Hvað viljið þið, að vinstri stjórnin geri gagnvart þeirri hækkun vísitölu, sem á að verða með haustinu? Viljið þið, að við gerum ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir hækkanirnar, eða viljið þið, að þær gangi fyrir sig og verkalýðssamtökin fái þær launabætur í krónutölu, sem lög standa til að öllu óbreyttu?“ Svörin, sem ríkisstj. fékk við þessari spurningu, voru þessi: „Við viljum að þið gerið ráðstafanirnar, sem þið hafið boðað. Við ekki aðeins ætlumst til þess, heldur krefjumst við þess af ykkur.“ Það var enginn minnsti ágreiningur við verkalýðshreyfinguna um þetta mál. En samkv. samtímaheimildum í Alþt. er atburðunum lýst á þennan hátt, með leyfi hæstv. forseta:
„Það fyrsta, sem gert var í efnahagsmálunum í samráði við forystumenn verkalýðssamtakanna og bændasamtakanna var að setja á algera verðlags- og kaupgjaldsstöðvun um 4 mánaða skeið, frá 1. sept. til áramóta, meðan afráðið yrði, til hvaða úrræða skyldi grípa í efnahagsmálum. Stjórnarandstaðan rak þegar í stað upp tryllingslegt öskur út af þessu og fullyrti, að með þeirri ráðstöfun væri verið að stela 6 vísitölustigum af kaupi fátækra verkamanna.“ (Gripið fram í: Reyndist þetta ekki rétt?) Það voru ekki verkalýðsfélögin, sem ráku upp þetta öskur, það var auðvaldsflokkurinn. (Gripið fram í.) „Reyndi Sjálfstfl. strax með öllu móti að æsa verkalýð landsins upp gegn þessari ráðstöfun, en árangurinn varð harla rýr, nánast enginn. Almenningsálitið í landinu kvað Morgunblaðið og önnur málgögn íhaldsins strax í kútinn í þessu máli. Dýrtíðin hafði vaxið risaskrefum á árinu 1956. Vísitalan hafði hækkað um 13 stig á nokkrum mánuðum, áður en ríkisstj. Ólafs Thors veltist úr sessi. Stöðvunin var óumdeild þjóðarnauðsyn. Verkalýður landsins vildi ekki meira af svo góðu. Hann vissi vel, að hann átti að fá 6 vísitölustiga hækkun á kaup sitt þann 1. sept., en hann vissi jafn vel, að bændur áttu strax þann 15. sept., hálfum mánuði síðar, að fá hækkun á landbúnaðarafurðum, og var reiknað út, að strax, þegar sú hækkun væri komin til framkvæmda, hálfum mánuði síðar, væru að engu orðin 5 stig af þessum 6. Það eina stig, sem þá var eftir, sáu menn, að yrði ekki lengi að hverfa, ef fram næðu að ganga þær háværu kröfur um hvers konar verðhækkanir, sem þá voru uppi.“
Þetta er saga þessa máls, eins og það bar þá að, og það var dómur verkalýðshreyfingarinnar sjálfrar, sem gekk um það, hvort það ætti að hafa þessi 6 vísitölustig af launafólkinu, ef niður væri felld verðhækkunin, sem átti að verða á landbúnaðarvörunum hálfum mánuði síðar, sem ríkissjóður borgaði niður að fullu og bætti bændum þannig það að fullu. Þá sagði verkafólkið: „Þegar orsökinni er kippt burtu, og það viljum við að sé gert, eigum við auðvitað ekki heimtingu á kauphækkun.“ Mér finnst það ekki hæfa forsrh. landsins að gera sér upp skilningsleysi og heimsku, því að hann er hvorugt, heimskur eða vitlaus.
Þetta er glæpurinn frá 1956, sem hæstv. viðskmrh. tók þá við, jafn sannfærður um, að hann væri að gera rétt eins og hann virtist vera hér í dag, að hann væri að gera rétt, en sem öllum er þó augljóst, að hann er að gera rangt. Það er merkilegur eiginleiki hjá hæstv. viðskmrh. að geta tekið afstöðu með málum og ráðast svo á þá afstöðu fyrr eða síðar. Hann er ekki búinn að gleyma því, sem gerðist 1956. Það er ekki af því, að það sé svo langt um liðið, að hann fordæmir það nú. (Gripið fram í.) Nei, það er ekki verið að segja, að hann hafi verið að vitna í þetta í dag til þess að fordæma það. Hann var að leita fordæmingar á því, sem hefði verið gert 1956. Það væri nú heldur æskilegt, að ráðh. gætu staðið við orð sín og gerðir svona nokkrar klukkustundir í einu. Það ætti nú ekki að vera of mikil krafa til þeirra. (Gripið fram í.)
Ég tók eftir því undir lok ræðu hæstv. ráðh., að þegar hann var að gera samanburð á því, hvernig við færum að varðveita kaupmátt launanna, þá varð öll viðmiðun hans við það, að þeir gerðu ekki neitt, að engar ráðstafanir væru gerðar. Það var öllum augljóst nema kannske hæstv. ríkisstj., að ef ekkert væri að gert, þá mundi kauphækkunin frá s. l. vori verða að engu gerð, af því að aðrir aðilar í þjóðfélaginu veltu henni af sér, og það voru ráðstafanir til þess að fyrirbyggja það, sem þurfti að gera á s. l. vori og sumri. En þær voru ekki gerðar.
Og svo segja þeir núna: „Ef ekkert hefði verið gert og ef ekkert verður gert, þá færi ekki vel.“ Það er alveg rétt, en það ætlast bara enginn til þess í stjórnarandstöðunni, að þeir geri ekki neitt. Það hafa einmitt verið uppi kröfur um, að þeir gerðu ráðstafanir, sem að haldi kæmu, til þess að koma í veg fyrir áframhaldandi verðbólgu. Sú krafa hefur einnig verið til þeirra gerð, að þeir gerðu það án þess að skerða nýgerða samninga, án þess að beita lögþvingunum gegn frjálsum samningum í landinu. Þessi krafa var fram borin við þá í viðræðunum og lögð fram skjallega 11. okt. s. l. Hvers vegna gáfu þeir þá ekki yfirlýsingu um það, að þeir ætluðu ekki að skerða gerða samninga og engum lögþvingunum að beita? Þá hefði verkalýðshreyfingin verið til áframhaldandi viðræðu um raunhæfar aðgerðir til stöðvunar verðbólgudýrtíðar og gagnverkana. Hún gaf kost á því með þessu skilyrði og benti svo á ýmsar aðrar leiðir, sem þyrfti að fara, en yfirlýsing fékkst ekki um, að ekki yrðu gerðar ráðstafanir til þess að skerða gerða samninga. Af hverju fékkst hún ekki? Af því að hæstv. ráðh. gerðu sér það ljóst, hvað fyrir dyrum stæði, hvað þeir ætluðu. Þeir ætluðu sér bæði að skerða gerða samninga og beita lögþvingunum, og nú er það komið á daginn, við það hafa þeir staðið, það vantar ekki. Það var hreinskilnislega gert af þeim 11. okt. að neita að gefa þessa yfirlýsingu, úr því að þeir höfðu þetta í huga. En það kórónar hræsnina núna, þegar þetta liggur frammi fyrir öllum alþm. á borðinu, að þeir beita bæði skerðingarákvæðum og lögþvingunum, að þá skuli þeir segja: „Nei, nei, nei, nei. Það er hvorugu til að dreifa. Þetta eru bara kjarabætur, og það er undarlegt skilningsleysi af allri verkalýðshreyfingunni að þakka okkur ekki fyrir kjarabæturnar.“ Nei, ég kann betur við þá í gervinu, sem þeir voru í 1l. okt., þegar þeir neituðu að gefa yfirlýsingu um það, að ráðstafanirnar skyldu hvorki skerða gerða samninga eða fela í sér lögþvinganir. Þá voru þeir að bera sannleikanum vitni.
Ég skal svo ljúka máli mínu svo að þessu sinni, þegar ég hef það sagt, að það er sannfæring verkalýðshreyfingarinnar, að það sé bægt að gera raunhæfar ráðstafanir til stöðvunar verðbólgu og dýrtíðar í landinu, án þess að ráðizt sé á þá samninga, sem gerðir voru á s. l. vori, án þess að skerða þá á nokkurn hátt. Hið eindæma góða árferði allt árið 1969 lagði grundvöllinn að því. Þá var atvinnulífið rekið með hagnaði, gróða, og allt, sem liðið er af árinu 1970 fram á þennan dag, hefur verið áframhaldandi góðæri, sem hefur aukið alla möguleika til þess að láta það, sem um var samið í kaupgjaldsmálum s. l. vor, halda sér óskert. Það er ekkert nema viljann, sem vantar, til þess að gera það. Og hér hafa komið fram aðvaranir um það, að samningar kynnu að vera taldir lausir og launþegasamtökin í landinu að haga sér samkv: því áliti sínu, ef seilzt verður eftir þessum 3 vísitölustigum. Yrði horfið frá því, þá mundi sennilega enn þá verða reynt á þann þátt aðgerðanna og séð til um, hvort kaupmáttur héldist nokkurn veginn óbreyttur. En vill ekki hæstv. viðskmrh. a. m. k. viðurkenna það, að það getur verið ástæða til þess að gefa því gaum, hvort það að knýja þetta frv. óbreytt í gegn leiði til þess, að verkalýðssamtökin líti svo á, að þær breytingar hafi verið á samningum gerðar, að þau telji sig ekki bundna af þeim lengur? Hefur það engar þjóðfélagslegar afleiðingar, ef þessi skilningur verður ofan á og verður í framkvæmd? Varðar hæstv. ráðh. og ríkisstj. ekkert um það, hvort svo skipast málum, hvort samningar verði allir lausir, hvort nýjar kaupkröfur verða gerðar til þess að mæta þeirri skerðingu, sem frv. hefur í för með sér? Ég er hræddur um, að það varði bæði ríkisstj., Alþ. og þjóðina alla, og það sé langsamlega hollast þjóðinni, að hæstv. viðskmrh. breyti um afstöðu og játi, að það er ekki alveg sama hvað fólk er að samþykkja úti í bæ, þegar það er samhljóða í öllum launþegasamtökum landsins. Það minnkar engin ríkisstj. við það að taka tillit til slíkrar afstöðu launþegasamtakanna. Skal ég svo láta máli mínu lokið.