15.02.1972
Sameinað þing: 37. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 97 í D-deild Alþingistíðinda. (3396)
21. mál, landhelgismál
Sjútvrh. (Lúðvík Jósepsson):
Herra forseti. Með myndun núv. ríkisstj. var skýr og ótvíræð stefna ákveðin í landhelgismálinu. Í málefnasamningi stjórnarinnar var því lýst yfir, að fiskveiðilandhelgin yrði stækkuð í 50 sjómílur frá grunnlínum allt í kringum landið og að stækkunin skyldi taka gildi eigi síðar en 1. sept. 1972. Jafnframt var því lýst yfir, að landhelgissamningunum við Breta og Vestur-Þjóðverja frá árinu 1961 yrði sagt upp. Með þessu samkomulagi stjórnarflokkanna var þeirri óvissu, sem ríkt hafði um framkvæmdir í landhelgismálinu, eytt að fullu.
Óhætt er að segja, að þessi hiklausa og skýra stefna um aðgerðir í landhelgismálinu hafi vakið almennan fögnuð Íslendinga. Fjöldi aðila, þ.á.m. ýmsir forustumenn í stærstu félagssamtökum í landinu, lýsti yfir eindregnum stuðningi við stefnu stjórnarinnar í þessu máli. En þessi ákveðna stefna vakti ekki aðeins athygli hér á landi. Hún varð strax umræðuefni fréttastofa og blaða í mörgum löndum. Ljóst var, að með þessari skýru og afdráttarlausu stefnu höfðum við gert öðrum þjóðum grein fyrir áformum okkar í þessu stórmáli á þann veg, að ekki var um að villast, hvað við ætluðum okkur að gera. Strax eftir valdatöku ríkisstj. hófst hún handa um að kynna öðrum þjóðum fyrirætlanir okkar í landhelgismálinu og skýra fyrir þeim þau rök, sem til þess liggja, að við teljum, að við getum ekki beðið með útfærslu. Ákveðin og skýr stefna og einarður málflutningur af okkar hálfu varð strax til þess, að ýmsir erlendir aðilar, sem lítinn áhuga höfðu haft á kröfum okkar um stærri landhelgi, tóku nú undir sjónarmið okkar, viðurkenndu sérstöðu Íslands og ótvíræða nauðsyn á því að gæta betur fiskstofnanna við strendur landsins en gert hafði verið.
Grundvallarstefna Íslendinga í fiskveiðiréttarmálum hefur lengi verið ákveðin. Stefnan hefur verið sú, að Íslendingar ættu að hafa lögsögu yfir öllum fiskveiðum á hafinu í kringum landið innan endimarka landgrunnsins. Samkv. þessari grundvallarstefnu hefur verið unnið og lögsagan færð út í áföngum, eftir því sem talið hefur verið fært hverju sinni. Nú var svo komið, að 12 mílna mörkin voru orðin ófullnægjandi vegna gerbreyttra aðstæðna við fiskveiðar bæði Íslendinga og annarra þjóða, sem fiskveiðar stunda á fiskimiðunum við landið. Sú ákvörðun að færa nú fiskveiðimörkin út í 50 mílur er í fullu samræmi við margyfirlýsta stefnu okkar og landgrunnslögin frá 1948, en samkv. þeim lögum höfum við gert allar breytingar á fiskveiðilandhelginni, síðan þau lög voru sett.
Útfærsla fiskveiðimarkanna í 50 sjómílur frá grunnlínum allt í kringum landið er vissulega stórt skref og þýðingarmikið fyrir okkur Íslendinga. Að fenginni reynslu vissum við, að slíkt skref yrði ekki stigið án erfiðleika. Það hefur líka þegar komið í ljós, að ýmsir þeir erlendir aðilar, sem hér eiga hagsmuni undir, hugsa til mótaðgerða og munu gera það, sem þeir geta, til að koma í veg fyrir fyrirætlanir okkar. Okkur hefur verið hótað og er hótað, og reynt er með ýmsum ráðum að fá okkur til að fresta framkvæmdum í málinu. Ekkert af þessu tagi gat okkur komið á óvart. Við höfum að undanförnu átt samningaviðræður við fulltrúa Breta og Vestur-Þjóðverja um landhelgisstækkunina. Okkur er ljóst, að mikill fjöldi skipa frá þessum þjóðum stundar veiðar á fiskimiðunum hér við land. Stækkun fiskveiðilandhelginnar mun því vissulega hafa mikil áhrif á fiskveiðaaðstöðu þeirra hér við land. Af þeim ástæðum höfum við talið eðlilegt og sanngjarnt að bjóða þessum þjóðum nokkurn umþóttunartíma, þ.e. möguleika til þess að hverfa í áföngum út úr hinni nýju fiskveiðilandhelgi, enda hlíti þeir þá settum reglum okkar um veiðar og veiðisvæði á þessu tímabili. Til þessa hafa þessar viðræður ekki borið neinn árangur. Ljóst er, að þeir, sem málum ráða hjá þessum þjóðum, eru okkar hörðustu andstæðingar í fiskveiðilandhelgismálinu. Þeir bera miskunnarlaust fyrir sig landhelgissamningana frá árinu 1961 og telja sig samkv. þeim ekki þurfa að sæta neinum einhliða fyrirmælum okkar. Þeir telja samningana bindandi og óuppsegjanlega og segjast munu vísa ágreiningi um útfærsluna undir úrskurð Alþjóðadómstólsins í Haag. Ekki er um að villast, að landhelgissamningarnir frá árinu 1961 eru á þennan hátt þröskuldur í vegi eðlilegs samkomulags við þessar þjóðir. Eins og skýrt hefur komið fram af hálfu ríkisstj., telur hún samningana frá 1961 ekki bindandi fyrir Íslendinga og af því beri að segja þeim formlega upp. Það hefur opinberlega komið fram, að allir stjórnmálaflokkar í landinu eru sammála um, að samningunum frá árinu 1961 sé hægt að segja upp, þótt engin uppsagnarákvæði sé í þeim að finna. Slíkir samningar geta aldrei bundið þjóð um alla eilífð.
Reynslan hefur þegar sýnt, að það er eitt af grundvallaratriðum í landhelgismálinu, eins og nú er ástatt, að losna formlega að fullu og öllu við landhelgissamningana við Breta og Vestur-Þjóðverja frá árinu 1961. Kjarninn í afstöðu okkar Íslendinga í landhelgismálinu er sá, að við þurfum lífsnauðsynlega að stækka okkar fiskveiðilandhelgi, að við eigum til þess fullan rétt samkv. íslenzkum lögum og einnig samkv. fordæmi margra þjóða annarra í hliðstæðum tilvikum og að við viðurkennum aldrei rétt neins erlends dómstóls til þess að kveða upp úrskurð um stærð íslenzkrar fiskveiðilandhelgi. Af þessum ástæðum skiptir hér öllu máli fyrir okkur að standa hiklaust að málinu og losa okkur við þær hindranir, sem í vegi okkar standa.
Sú afgreiðsla utanrmn. á till. ríkisstj. um landhelgismálið, sem hér liggur fyrir, er skýr og ótvíræð. Í henni er tekin skýr afstaða til útfærslunnar í 50 mílur 1. sept. n.k. og því lýst yfir, að landhelgissamningarnir við Breta og Vestur-Þjóðverja frá árinu 1961 séu ekki bindandi fyrir Íslendinga. Hér er tekið á kjarna málsins, og það er það, sem skiptir öllu máli.
Vissulega er okkur Íslendingum vandi á höndum að koma stækkun fiskveiðilandhelginnar í framkvæmd. Andstaða erlendra aðila er hörð, okkur er hótað, við erum bornir þeim sökum, að við séum að brjóta lög og samninga. Reynt er að ógna okkur með því, að viðskipti okkar séu í hættu. Ef við færum út fiskveiðimörkin, getum við ekki fengið eðlilega og almenna viðskiptasamninga. Þeir erlendir aðilar, sem þannig snúast við stefnu okkar í landhelgismálinu, verða að skilja, að þess háttar vinnubrögð geta ekki breytt afstöðu okkar. Stækkun fiskveiðilandhelginnar varðar lífsafkomu þjóðarinnar, varðar möguleika hennar til að búa í landinu og aðstöðu til að halda hér uppi menningarlífi og lífskjörum til jafns við það, sem gerist með öðrum þjóðum. Hótanir um löndunarbann á íslenzkum fiski í Bretlandi geta því engu breytt um afstöðu okkar né heldur hótanir um viðskiptasamninga við Efnahagshandalagið.
Þess verður að vænta, að ríkisstjórnir Bretlands og Vestur-Þýzkalands geri sér ljóst, að yfirlýstri stefnu Íslendinga í fiskveiðilandhelgismálum verður fylgt með stækkun landhelginnar í 50 sjómílur frá grunnlínum frá 1. sept. á þessu ári og að ekki kemur til mála af Íslands hálfu, að Alþjóðadómstóllinn í Haag fjalli um málið eða geti á nokkurn hátt haft áhrif á útfærsluna í 50 mílur. Stjórnir Bretlands og Vestur-Þýzkalands verða að átta sig á, að öll íslenzka þjóðin stendur einhuga í þessu máli. Tillögumunur, sem fram kemur um mismunandi skilgreiningu á æskilegum landhelgismörkum. breytir þar engu um. Í þeim efnum er ekki fjallað um grundvallaratriði málsins, ekki um nein meginatriði.
Samstaða landsmanna um kjarna málsins, stækkun landhelginnar 1. sept. í 50 mílur og neitun á því, að erlendur dómstóll geti átt lögsögu um þetta mál, er fullkomin. Um þau atriði standa allir landsmenn saman.
Ég lýsi fullum stuðningi mínum við afgreiðslu utanrmn. á þessu máli. Sú afgreiðsla leggur þann grundvöll, sem er nauðsynlegur, einnig til þess að skapa sem mesta samstöðu um afgreiðslu málsins hér á Alþing.
Ég vænti þess fastlega, að samþykkt Alþingis á fyrirliggjandi till. frá utanrmn. verði hér samþykkt einróma.