11.04.1972
Sameinað þing: 55. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 241 í D-deild Alþingistíðinda. (3686)
205. mál, vinnuauglýsingar hins opinbera
Flm. (Bjarni Guðnason):
Herra forseti. Á þskj. 397 er flutt þáltill., sem fjallar um vinnuauglýsingar hins opinbera og hljóðar þannig:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að gefa út þegar í stað fyrirmæli um það, hvernig auglýsingar um lausar stöður við ráðuneyti, ríkisstofnanir og ríkisfyrirtæki skuli vera úr garði gerðar, þannig að viðunandi sé. Þessi fyrirmæli verði síðan höfð til hliðsjónar við endurskoðun laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, sem nú er fyrirhuguð.“
Fyrir þessari till. liggja allmörg rök, og skal ég aðeins geta þeirra, sem fyrst koma upp í huga. Það mun tæpast hafa farið fram hjá neinum hv. þm., hversu ólíkar vinnuauglýsingar eru hjá hinu opinbera, og virðist þar vera lítið samræmi á milli hjá einstökum ríkisstofnunum, ráðuneytum eða fyrirtækjum, og verður ekki annað sagt en að þessar auglýsingar hins opinbera séu í mörgum tilvikum handahófskenndar og allsendis ófullnægjandi. Það er einkanlega þrennt, sem ég vil í því sambandi benda á, sem raunar er upptalið í grg. með þessari þáltill. Í fyrsta lagi er það ekki fátítt, að auglýst sé eftir fólki, án þess að greint sé frá því um leið, um hvaða fyrirtæki eða stofnun sé að ræða. Það mætti í raun og veru ætla, að umsækjendur skipti það litlu, hjá hvaða stofnun þeir ynnu. Menn gætu í rauninni sótt um starf hjá fjölmörgum stofnunum hins opinbera án þess að hafa hugmynd um nafn á einni einustu þeirra. Til gamans ætla ég að lesa upp eina auglýsingu, sem ég tók upp úr Morgunblaðinu í morgun, til að sýna, hvað þetta er ríkur þáttur í auglýsingum hins opinbera. Það er auglýst í Morgunblaðinu eftir vélritunarstúlku, og auglýsingin hljóðar svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Opinber stofnun óskar eftir að ráða stúlku til vélritunarstarfa og almennra skrifstofustarfa. Skilyrði er, að um vana vélritunarstúlku sé að ræða með góða íslenzku kunnáttu og nokkra þekkingu í ensku og a.m.k. einu Norðurlandamáli. Laun samkv. launakerfi ríkisins. Umsóknir með upplýsingum um aldur, menntun og fyrri störf sendist blaðinu fyrir 14. þ. m., merktar Framtíð 1183.“
Stundum er gengið svo langt, að um leið og á að senda inn umsóknir til blaða, þá er fullri þagmælsku heitið.
Nú vakna við slíkar auglýsingar ýmsar hugleiðingar. Það mætti t.d. spyrja: Hvernig fer umsækjandi að því að komast að raun um það síðar meir, hver hefur fengið stöðuna? Af hverju var þessi umsækjandi sniðgenginn o.s.frv.? Þetta er einhvers konar leyniregla, sem er hér að auglýsa eftir starfsfólki. Sjaldnast fylgja nokkrar upplýsingar um kaup eða starfsaldurshækkanir nema í bezta falli, að laun séu samkvæmt kjarasamningi opinberra starfsmanna, enda er þetta þannig í téðri auglýsingu, sem ég las hér upp áðan. En hvað það merkir, er oftast mjög óljóst. Starfsheitin ein segja ekki fulla sögu um launakjör, og byrjunarlaun eru allt annað en laun eftir fulla starfsþjálfun. Má minna á það t.d., að skrifstofumaður getur verið allt frá 7. launaflokki upp í 27. launaflokk o.s.frv. Að sjálfsögðu verður að gera kröfu til fullrar starfslýsingar í auglýsingum af þessu tagi, auk þess sem skýrt er frá byrjunarlaunum og launum miðað við fulla starfsþjálfun.
Þá er rétt að benda á, að það bólar mjög á misrétti milli kynjanna, hinu margnefnda launamisrétti. Það er segin saga, að til flestra láglaunastarfa er auglýst eftir vélritunarstúlkum, en þegar um hálaunastörf er að ræða, þá er auglýst eftir karlmanni. Þm. mun vera kunnugt um, að fram hefur verið lagt frv. um jafnlaunadóm, sem á að knýja fram með skjótum hætti launajafnrétti kynjanna, en ég hygg, að hér sé líka komið að mikilvægu atriði einmitt í því sambandi að kveða svo á, að ríkisvaldinu eða opinberum stofnunum sé óheimilt að óska eftir annaðhvort karlmanni eða kvenmanni til ákveðinna starfa, og liggur það í augum uppi, að stofnanir þessar hafa þann háttinn á, að þegar um hálaunastarf er að ræða, þá auglýsa þær eftir karlmönnum, en í láglaunastörf eftir kvenfólki. Þannig raðast fólk eftir kynjum í mismunandi launaflokka. Ég tel það ákaflega mikilvægt, að þetta ákvæði yrði tekið upp, að af starfslýsingunni einni, sem ætti að sjálfsögðu að fylgja, gæti sá sem hug hefði á stöðunni, gert það upp við sig, hvort starfið hentaði honum eða henni. Ég vil benda á í þessu sambandi, að í Svíþjóð er mér kunnugt um, að það eru þegar gildandi lög, að óheimilt sé að auglýsa annaðhvort eftir karlmanni eða kvenmanni, heldur er auglýst eftir starfsmanni, og ég teldi þetta mjög mikilvægt atriði í sambandi við að ráða bót á þessu mikla vandamáli um launamisrétti kynjanna.
Í sambandi við þetta mál er komið hér að öðru atriði, sem heitir upplýsingaskylda hins opinbera. Það liggur fyrir þinginu till. til þál. um það efni, flm. eru Þórarinn Þórarinsson og Ingvar Gíslason, og ég hygg einmitt, að það snerti líka upplýsingaskyldu stjórnvalda að ganga þannig frá þessum málum, að almenningi sé ljóst hverju sinni, um hvað sé að ræða. Ég vil minna á, að í gildandi lögum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna segir svo í einni grein:
„Veita skal umsækjendum og félögum, sem hafa innan sinna vébanda starfsmenn ríkisins, vitneskju um, hverjir sótt hafa um starf, sé þess óskað.“
Ég á ákaflega erfitt með að sjá það, hvernig unnt sé að framkvæma þetta lagaákvæði með þeim hætti sem auglýsingar eru úr garði gerðar hjá hinu opinbera. Einnig vil ég benda á, að það er ákaflega óeðlilegt að binda upplýsingaskyldu stjórnvalda við umsækjendur og félög eingöngu. Hví í ósköpunum má almenningur ekki vita, hver og einn, hverjir hafa sótt um stöðuna og hver hefur hlotið hana? Ég get ekki séð, að það sé neitt huldumál fyrir manninn á götunni. M.ö.o. þegar þessi mál eru athuguð, kemur fram það, sem við mátti búast, að hér er veggur á milli almennings og stjórnvalda. Eins og minnzt er á hér í till., í grg. öllu heldur, þá er tekið fram, að einmitt þetta bil sé eitt mesta vandamálið í lýðræðisríkjum, og það er sjálfsagt að reyna að brúa það. Þess vegna telja flm. ákaflega mikilvægt, að reynt sé að svipta hulunni af gerðum hins opinbera og sýna í hverju einstöku tilviki umsækjendum fulla virðingu og kurteisi.
Við teljum því flm., að samþykkt þessarar till. mundi án efa stefna í rétta átt. Og að lokum þetta: Þar sem nú eru í endurskoðun lög um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna, þyrftu að koma inn í þau ýmis ákvæði, er þetta varðar.
Að lokum vil ég leyfa mér að leggja til, að umr. verði frestað og málinu vísað til hv. allshn.