01.02.1972
Sameinað þing: 32. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 449 í D-deild Alþingistíðinda. (3948)
84. mál, landgræðsla og gróðurvernd
Pétur Sigurðsson:
Herra forseti. Vera má, að það mál, sem síðast var hér til umr. í Sþ., um sölu á kartöflum. hefði getað komið inn í umr. um þessa þáltill., alla vega svar við þeirri fsp. samkv. fullyrðingu hæstv. núv. landbrh. um það, að hægt væri jafnvel að fá upp úr okkar ekrum franskar kartöflur, a.m.k. svar við því, hvað þyrfti að setja niður til þess að fá slíkan ávöxt upp. En til þess að ég snúi mér að því máli, sem er til umr., þá er ástæðan til þess, að ég tek nú til máls um þetta mál, þær umr., sem urðu hér í síðustu viku, og nokkrar fullyrðingar, sem þar komu fram hjá ræðumönnum. Þær fullyrðingar eru ekki nýjar á hv. Alþ., heldur hafa þær komið fram áður. Sérstaklega finnst mér það rétt vegna orða, sem komu fram hjá hv. 1. þm. Austf., Eysteini Jónssyni, sem annars flutti skelegga og greinargóða ræðu, eins og hans var von og vísa, en þessar fullyrðingar komu líka fram hjá öðrum ræðumönnum, þegar þetta mál var hér til umr. síðast, og eins og ég hef þegar tekið fram, hafa þær fullyrðingar komið hér fram áður.
Um einstök atriði, sem komu fram í umr., skal ég geta um staðhæfingu hv. 1. þm. Sunnl., sem var á þá leið, að vegna þess að mikið hefði bætzt við ræktað land og enn mætti segja, að búfjáreign landsmanna stæði í stað, þá væri ekki um gróðureyðingu að ræða. Þessi fullyrðing er auðvitað út í hött, þegar þess er gætt, að ekkert liggur fyrir um það, hver gróðureyðingin var, þegar sú hin fyrri tala var tekin, þannig að þótt mikil viðbót hafi orðið á ræktuðu landi og þurrkuðu, eins og hann orðaði það, eða framræstu, þá segir það ekkert um það, að ekki eigi sér gróðureyðing stað enn þá, þegar jafnframt eru höfð í huga orð hv. 2. þm. Sunnl., Ágústs Þorvaldssonar, um það, að fyrir kannske rúmum tveimur tugum ára eða ríflega það, þegar hann var að byrja að búa, hafi ærin vigtað 40-45 kg, en hún vigtaði kannske 60–65 kg í dag. Hann benti auðvitað á það, sem öllum hlýtur að vera ljóst, að sú þyngri þarf á meira fóðri að halda en sú léttari, og þekkjum við það báðir, ég og hv. þm. Hitt var líka réttilega til getið eða á bent af honum, sem ég hef heyrt frá fróðum mönnum, að sú ræktun, sem hefur t.d. átt sér stað undir Eyjafjöllum, hefur ekki orðið að þeim notum, sem menn ætluðu í eina tíð, fyrir beit, og skal ég láta útrætt um það.
Hv. 1. þm. Austf. minntist í sinni mjög fróðlegu ræðu á það, sem rétt er, og reyndar gerðu það, eins og ég hef tekið fram, fleiri þm., að um þjóðarvakningu hefði orðið að ræða á undanförnum árum í sambandi við landgræðslu og gróðurvernd, og má segja um leið, að þar inn í komi líka svo kölluð umhverfisvernd. En hann sagði m.a., að þetta væri að frumkvæði, eða eins og mátti skilja hans orð, að frumkvæði bæði búnaðar— og bændasamtaka, sem ég ætla sízt að draga úr, og benti líka á ungmennafélagshreyfinguna, sem allra sízt skal dregið úr. Hins vegar hefur mér virzt, að þess hafi nokkuð gætt í ræðum manna, þegar þessi mál hafa verið rædd, hvar þeir hinir sömu ættu atkvæða von, og þeir væru kannske að hrósa mönnum um of eða um efni fram fyrir þá hluti, sem þeir ekki eiga. En vegna þess að það er rétt, sem fram hefur komið, að um þjóðarvakningu er að ræða, og vegna þess líka, að hv. 1. þm. Austf. taldi sig skuldbundinn bæði þeirri ríkisstj., sem hann styður, og málefnasamningi ríkisstj. að geta þess, að eitt af þeim fjölmörgu atriðum. sem þar er á drepið, hefði nú verið efnt það vel, að skipuð hefði verið nefnd til þess að vinna að ákveðnu verkefni, þ.e. að vinna að frekari skipulagningu landgræðslu og gróðurverndar, og hann taldi, að rétt væri, að það kæmi fram í þingtíðindum. þá þykir mér líka rétt, að það komi fram í þingtíðindum. hverjir það voru, sem áttu og hófu það merki að vekja þessa þjóðarvakningu. Því miður hefur það ekki verið gert sem skyldi enn þá. Og mér er þetta mjög kært, vegna þess að ég var í þeim félagsskap, en þetta var fámennur félagsskapur Reykvíkinga. Það voru tæpir 50 menn, sem tilheyra svo kallaðri Lions-hreyfingu og voru í klúbb, sem Baldur heitir. Það var strax 1963—1964 eða þann starfsvetur, sem umræður hófust um þetta mál og 1965 var fyrsta gróðursetningarferð þessara aðila farin. Við höfðum náð sambandi við ekki aðeins bændur, sem áttu afréttarlönd í Biskupstungum, heldur og við landgræðslustjóra, Pál Sveinsson, sem við áttum strax mjög gott samstarf við, og ráðlagði hann þessum mönnum, hvað gera ætti og hvernig ætti að gera það. En inn í þetta kemur auðvitað ekki aðeins það sjónarmið, sem kom fram hjá hv. 1. þm. Austf. og hann lagði aðal áherzluna á, að afrétturinn yrði þannig úr garði gerður, að hann nýttist betur fyrir búfjáreign landsmanna, heldur var það hjá þessum aðilum sú hugsun jafnframt — og kannske fyrst og fremst — að afstýra frekari gróðureyðingu. Þó að unnið yrði að landgræðslu. þá var jafnframt og ekki sízt sú skoðun á lofti hjá þeim, að það ætti að bæta umgengni almennings við landið sjálft. Og annað aðalatriði var það, að það ætti að koma inn hjá börnum þeirra sjálfra og öðrum börnum og unglingum þessa lands þeirri skoðun, að þau og við, sem nú lifum, ættum að skila betra og fallegra landi til eftirkomenda okkar en við búum við í dag. Og ég tel, að þegar þetta er haft í huga og sú staðreynd, að þjóðarvakning hefur orðið út af þessu starfi, þá hafi vel unnizt.
Við fórum þessa fyrstu gróðursetningarferð og hösluðum okkur völl við Hvítárvatn. Það er eftirtektarvert, að hv. 3. þm. Norðurl. v., Björn Pálsson, taldi réttilega, að ekki þýddi að ganga um afrétti og aðra staði og strá fræi og áburði, án þess að fyrst og fremst væri farið eftir tilsögn kunnugra, vegna þess að það mundi ekki hafa þá þýðingu, sem til væri ætlazt. En hann minntist einmitt á þennan haslaða völl þessara Reykvíkinga við Hvítárvatn sem gott dæmi um það, hvað væri hægt að vinna. Ég minnist þess, að tvö fyrstu sumrin var barizt þangað upp eftir með 3 tonn af áburði og fræi. Síðan var farið með 10 tonn, því næst 16 tonn. Þá var tæknin tekin í þjónustuna, og þá mátti segja, að það væri komin hreyfing af stað meðal almennings. En við girtum þarna 8 km langa girðingu, sem lokar af um 700 ha lands. Og frá þessum fámenna félagsskap komu í þetta um 150 þús. kr., bara girðinguna, en annað fé, sem undir þessu þurfti að standa, kom frá Landgræðslunni. Eins og ég tók fram, var Páll Sveinsson alltaf boðinn og búinn að hjálpa okkur og aðstoða okkur og var með okkur þarna sumar eftir sumar. Við áttum líka því láni að fagna, að í þessum hóp var Sturla Friðriksson, sem hefur látið sig miklu skipta gróðurtilraunir á hálendinu. Það er auðvitað bagalegt, að hv. 3. þm. Norðurl. v. skyldi ekki hafa skoðað þá reiti, ef hann hefði séð sér fært, þegar hann keyrði suður Kjöl í fyrsta skipti á ævinni, að manni skilst, á s.l. sumri, að hann skyldi ekki hafa skoðað þá gróðurreiti, sem má sjá á þessari leið á hálendinu og Kili. Við áttum líka í okkar hópi fyrsta flugmanninn, sem tók að sér áburðardreifingu hér á landi, þannig að margir góðir menn og kunnugir þessu vandamáli lögðu þarna hönd á plóginn.
En starfið var ekki einhliða bundið við þetta, og þá kem ég að því, sem auðvitað kom fram hjá mörgum ræðumönnum í umr. í fyrri viku, og það er, að á margan hátt blandast þetta mál inn í umr. um umhverfisvernd. Ég minnist þess, að þetta sama sumar, sem þetta starf var hafið, voru útbúnir plast pokar, sem voru gefnir í allar bifreiðar hér á bifreiðastöðvum í Reykjavík og víðar, þar sem áskorun var á hverjum poka eða ávarp um það, að umgengni lýsti innra manni. Við vorum að reyna að vekja fólk til umhugsunar um það, að rusl ferðamanna væri blettur á landinu, og þetta var einn liðurinn í þeirri herferð, sem gerð var. Fram til þessa hefur þessi fámenni félagsskapur lagt nokkur hundruð þús. kr. í þetta starf sitt, og ég veit, að hann er ákveðinn í því að halda áfram þessu starfi á þessum stað, og ég held, að það sé athyglisvert fyrir hv. alþm. og aðra ferðamenn að skoða, hvað hefur áunnizt á þessu stóra landssvæði við Hvítárvatn. Það er rétt hjá hv. þm. Birni Pálssyni, að það var ekki allt uppblásið. Hins vegar átti sér þar stað mikill uppblástur. Hann hefur verið stöðvaður, og ég vil leyfa mér að halda því fram, að þar megi finna gróðurvin í þeirri eyðimörk, sem rétt sé að taka eftir.
Eins og ég sagði, var ætlunin að efna til þjóðarvakningar. Þann 12.—13. apríl 1969 var efnt til ráðstefnu um gróðureyðingu og landgræðslu á vegum Hins íslenzka náttúrufræðifélags og Æskulýðssambands Íslands, og seinni dag þeirrar ráðstefnu flutti ég till. fyrir hönd þessa félagsskapar, sem ég hef hér getið um, sem var á þá leið, að stofnuð yrðu landssamtök áhugamanna til sameiginlegs átaks í þessum málum, þ.e. í landgræðslu og gróðureyðingarmálum og ættu bæði félagssamtök og einstaklingar aðild að samtökunum. Og síðar í till. tókum við það fram í þessum félagsskap, að við byðumst til þess, ef af slíkri stofnun landssamtaka yrði, að leggja fram sem fjárhagsgrundvöll það fé, sem við höfðum safnað fram að þessu, en það var m.a. fólgið í því að selja fötur, sem áburður var í og fræ, til ferðamanna og annarra. Þegar þessi till. var endanlega samþykkt, eftir að undirbúningsnefnd hafði unnið að stofnun þessara samtaka, sem svo hlutu nafnið Landvernd, þá fengu þau þennan tekjulið.
Ég vildi í framhaldi af orðum hv. 1. þm. Austf., er hann gat um nauðsyn þess, að það yrði skráð í þingtíðindin, að sú nefnd hefði verið skipuð, sem valdið hafi tímamótum í þessum málum, þá vildi ég láta þetta koma fram, ekki sízt vegna þeirra orða hans sjálfs og margra annarra, að hér hefði orðið þjóðarvakning. Ég dreg þetta mál fram hér aðallega vegna þess, að ég viðurkenni það í ræðum þeirra, að það hafi orðið þjóðarvakning. En ég tel rétt, að þeir eigi, sem eiga, og þar á þessi félagsskapur Reykvíkinganna 50 ekki sízt þátt í og því ber að fagna og reyndar öllu, sem fram kemur frá þeim mönnum, hvort sem þeir eru í borg, bæ eða sveit, sem vilja leggja hönd á plóginn í þessu nauðsynlega og þýðingarmikla máli.