26.10.1972
Sameinað þing: 9. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 374 í B-deild Alþingistíðinda. (165)
17. mál, fiskveiðar og fiskvinnsla í Norðurlandskjördæmi vestra
Eyjólfur K. Jónsson:
Herra forseti. Hv. flm. þessarar till. taldi hana vera nýstárlega. Ég vildi nú öllu frekar segja, að hún væri kyndug, einkennileg, og hún er vægast sagt einkennileg af tveim ástæðum. Í fyrsta lagi tel ég, að stefna sú, sem í henni felst, sé alröng. Raunverulega er um að ræða þjóðnýtingarstefnu, en hitt er þó kannske enn þá einkennilegra, að samkv. henni á að taka eignarráð af eigendum allra helztu atvinnufyrirtækja í einu kjördæmi landsins án minnsta samráðs við heimamenn og í andstöðu við vilja stjórnenda og eigenda þessara fyrirtækja, ég hygg allra. Mér skilst, að hugmynd flm. sé sú, að 13 fyrirtæki í Norðurl. v. verði aðilar að stórfyrirtæki því, sem hann ætlast til. að verði stofnað, þ.e.a.s. 3 fyrirtæki á Skagaströnd, 3 á Sauðárkróki, 2 á Hofsósi og 5 í Siglufirði. Mér er ekki kunnugt um, að neitt þessara fyrirtækja hafi samþykkt þessa ráðabreytni, og ég hygg raunar, að ekkert samband hafi verið haft við helztu ráðamenn þessara fyrirtækja. Ég veit ekki, hvaða orð hv. þm. vilja velja slíkum tillöguflutningi án alls samráðs við eigendur þessara fyrirtækja, en ég get varla komizt vægara að orði en svo að telja það frekju, eða eigum við kannske að segja framhleypni. Og raunar birtist í þessum tillöguflutningi sá gamli ofstjórnarhugsunarháttur, að pólitískir spekúlantar eigi að ráða, en ekki vilji fólksins sjálfs, og þar að auki oftrúin á ríkisforsjána í atvinnumálum, aðalsmerkí sósíallsmans, jafnvel og sú stefna hefur nú gefizt, þar sem hún hefur verið reynd í framkvæmd. Flm. segir þó í lítillæti sínu í grg.: „Þó tel ég ekki rétt, að meirihlutavaldið sé tekið úr höndum heimamanna.“ Ja, mikið var. Hann virðist sem sagt ætlast til þess, að ríkið eigi tæpan helming í þessu stórfyrirtæki, sem hann boðar, en hinn helmingurinn skiptist á milli þessara 13 fyrirtækja, sem ég nefndi, og þau yrðu þá hvert um sig eigandi að hlut í þessu stórfyrirtæki, sem svaraði til um 4% að meðaltali. Þá þyrftu raunar aðdáendur ríkisrekstrarins ekki annað en ná yfirráðum í einu þessara fyrirtækja til að geta ráðskazt með stórfyrirtæki flm. eins og þá lystir.
Annars er raunar í till. talað um, að þetta skuli vera sameignarfélag, og það er alveg óljóst, hvernig flm. hugsar sér valdskiptingu í félaginu eða hvort allir eigendurnir eiga að bera fulla, ótakmarkaða ábyrgð á skuldbindingum þess. Það virðist hafa verið lítið hugsað, eins og raunar málið í heild. En fyrirtæki þau, sem nú starfa að fiskvinnslu og útgerð í Norðurl. v., hafa flest verið stofnuð á allra síðustu árum af geysilegum dugnaði heimamanna, en með eðlilegri og sjálfsagðri aðstoð af ríkisvaldsins hálfu. Í sumum byggðarlögunum er svo til hver einasta fjölskylda þátttakandi í þessum atvinnurekstri, og má þar t.d. nefna Austur-Skagfirðinga og Skagstrendinga. En fólkið í þessum byggðum hefur gert sér grein fyrir því, að því aðeins er atvinnulífi heimabyggða þess borgið og héruðunum í heild, ef það binzt samtökum um að hrinda verkefnum á atvinnusviðinu í framkvæmd.
Það er rétt, að þessi fyrirtæki hafa átt við mikla erfiðleika að etja, en fram úr þeim hefur verið greitt með samhjálp heimamanna og stofnana á vegum ríkisins, og mörg þessara fyrirtækja eiga nú þegar verulegar eignir, þótt skortur sé rekstrarfjár, eins og svo títt er í íslenzkum atvinnurekstri. En nú er boðað, að þetta framtak eigi að brjóta á bak aftur til að ryðja braut einhverju ríkisbákni, sem sjálfsagt yrði mikill glæsibragur á fyrst í stað, meðan verið væri að sólunda tugum eða hundruðum millj. kr. En sannfærður er ég um, að fljótt færi glansinn af, og raunar vita menn það í þessu kjördæmi, ekki sízt í Siglufirði, hvernig fer, þegar eingöngu á að treysta á forsjá ríkisvaldsins.
Nei, stefna frjálsrar atvinnuuppbyggingar í eigu alþýðu hefur verið að ryðja sér til rúms á Íslandi á undanförnum árum og ekki sízt í Norðurl. v. Þessi stefna hefur þegar borið verulegan árangur, þótt ung sé að árum, og hún á áreiðanlega eftir að áorka mjög miklu, þótt að henni sé vegið, bæði með tillöguflutningi á borð við þann, sem hér er rætt um, og eins með þeirri fávíslegu ráðabreytni að nema brott úr lögum smávægileg skattfríðindi til þeirra, sem fé verja til atvinnurekstrar, eins og vinstri stjórnin hefur gert. En það ákvæði var, eins og kunnugt er, sett í lög til að vega nokkuð upp á móti skattfrelsi sparifjár. Og í mínum huga er enginn efi á því, að innan skamms muni verða tekin upp ný ákvæði til þess að auðvelda mönnum þátttöku í atvinnurekstri.
Það getur auðvitað verið skynsamlegt, eins og hv. flm. gat um, fyrir útgerðar- og fiskvinnslufyrirtæki að hafa samvinnu sín á milli, t.d. skipta afla, þegar mikið berst að á einum stað, en lítið eða ekkert á öðrum, og raunar er það gert og hefur verið gert um allt land. En að sjálfsögðu á það að byggjast á frjálsri samvinnu þessara fyrirtækja og frjálsum samningum þeirra á milli. Það á ekkert skylt við valdboð af ríkisins hálfu. Það hlýtur að verða gert með frjálsu samkomulagi atvinnufyrirtækjanna, en ekki samkv. forskrift að sunnan.
Flm. gat þess, að á Siglufirði væri verið að undirbúa byggingu fiskiðjuvers, og í grg. segir hann: „Þar hefur ríkissjóður haft forustu um þessa uppbyggingu.“ Sannleikur þess máls er þó sá, að það voru heimamenn, sem forustuna höfðu í tíð fyrrv. stjórnar. Þeir unnu að því að sameina öfl heima fyrir um nýtt atvinnufyrirtæki, líkt og gert hafði verið bæði á Hofsósi og Skagaströnd, svo að dæmi séu nefnd, og þeir höfðu fengið fyrirheit ráðamanna viðreisnarstjórnarinnar um öflugan stuðning við þetta framtak. Málið var þannig vel á veg komið, þegar stjórnarskipti urðu, en þá var breytt um stefnu, það er rétt. Það var breytt um stefnu að sinni, og ríkið hefur nú tögl og hagldir í fyrirtækinu Þormóði ramma, en þó er það í hlutafélagsformi og ráðgert að bjóða út hlutafé á meðal almennings og verður vonandi gert, áður en langt líður. En þegar það hlutafjárútboð fer fram, þá ber einmitt brýna nauðsyn til þess að búa þannig um hnútana, að það verða heimamenn, sem fyrirtækinu ráða, en hvorki pólitískir spekúlantar né embættismenn.
Flm. nefnir það sérstaklega, að á Hofsósi og Skagaströnd séu engir aðilar, sem geti varið verulegu fjármagni til atvinnuuppbyggingar. Það er rétt, að fólkið í þessum héruðum er engir auðmenn. En hitt er líka staðreynd, að þrátt fyrir það, að þessir peningar væru ekki til, þá voru fyrirtækin stofnuð. Fólkið lagði gífurlega hart að sér, það lyfti Grettistaki. Það safnaði fé hjá hverri einustu fjölskyldu, og það gerði mögulegt að hrinda þessum fyrirtækjum úr vör. Og þrátt fyrir ótrúlega erfiðleika, þá hafa þeir verið yfirstignir hver af öðrum á undanförnum árum og mánuðum. Og ég get sagt, að það er ekkert uppgjafarhljóð í fólkinu á þessum stöðum. Það má t.d. nefna það, að nú nýverið var stofnað hlutafélag um fiskvinnslu, rækjuvinnslu á Skagaströnd með um 2 millj. kr. hlutafé frá heimamönnum.
Að vísu er rétt, að það hefur syrt í álinu fyrir allan atvinnurekstur vegna þeirrar stjórnarstefnu, sem fylgt hefur verið. En fólkið fyrir norðan veit það, eins og fólkið annars staðar, að það koma betri tímar og það koma betri stjórnvöld, og þá verður hægt að efla atvinnurekstur á ný og skapa heilbrigðan grundvöll undir hann, og þess vegna hyggst fólkið ekki gefast upp. Það heldur áfram að reka sín fyrirtæki, og það mun áreiðanlega afþakka þjóðnýtingarfyrirtæki hv. flm. En hann hefur lagt til. skilst mér, að till. hans verði að lokinni umr. vísað til n. og 2. umr. Sízt harma ég það. Ég vildi gjarnan, að málið yrði rætt þrisvar eða fjórum sinnum, svo að það færi ekki framhjá neinum.