28.02.1973
Neðri deild: 58. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 2213 í B-deild Alþingistíðinda. (1738)
146. mál, skólakerfi
Menntmrh. (Magnús T. Ólafsson) :
Herra forseti. Ég vil hefja mál mitt með því að fagna því, að hér hafa farið fram málefnalegar og ítarlegar umr. um þetta mikilsverða mál. Eins og gefur að skilja hefur margt borið á góma, þegar svo umfangsmikil þskj. eru til umr. og frv. um grunnskóla, og ég hef að sjálfsögðu ekki tök á því að gera viðhlítandi skil nema nokkrum hluta þeirra atriða, sem fram hafa komið í umr.
Ég vil hefja mál mitt með því að víkja að nokkrum smáatriðum, kannske aukaatriðum, sem mér finnst þó ekki hægt að víkjast undan að drepa á. Vil ég sérstaklega nefna, að í ræðu hv. 9. landsk. þm. var því haldið fram, að a. m. k. einhverjir af þeim, sem stóðu að því að endurskoða frv. um grunnskóla, hugsuðu það sem undirstöðu róttækrar byltingar, a. m. k. í skólakerfinu, ef ekki í þjóðfélaginu. Hv. þm. ætti ekki að getast illa að orðinu róttækur. Hann hefur, að ég bezt man, sjálfur borið fram stefnu, sem hann vildi kalla róttæka íhaldsstefnu. En það er nú ekki aðalatriði málsins, heldur að hann virðist hafa algerlega misskilið þau ummæli, sem einn af nm. í grunnskólanefnd viðhafði í blaðaviðtali, þegar hann heldur því fram, að þar sé boðuð róttæk bylting. Orðrétt — með leyfi hæstv. forseta — sagði hv. þm. svo: „Mér til nokkurra vonbrigða kom fram í blaðaviðtali nú í síðustu viku við einn ágætan nm., sem vann að undirbúningi þessa frv., að hann liti svo á, að frv. fæli í sér mjög róttæka byltingu“. Þessi nm., Ingólfur Þorkelsson kennari, segir í blaðaviðtalinu, og er þar að svara ádeilu á frv. og þann málatilbúnað, sem í því felst, — hann segir, með leyfi hæstv. forseta: „Hann er gerbyltingamaður, það erum við ekki. Við viljum róttækar breytingar, en ekki gerbyltingu.“ Hér er því um misskilning að ræða á viðhöfðum ummælum.
Annað atriði í ræðu hv. 9, landsk. vil ég einnig gera hér að umtalsefni sérstaklega, þar sem hann viðhafði þau orð, að hyggilegt hefði verið að gefa þm. kost á að fylgjast betur með gerð frv. en raun hefði á orðið. Ég vil vekja athygli á því, að allir kynningarfundir, sem haldnir voru um frv., áður en þau voru lögð fram á þingi, voru rækilega auglýstir opinberlega og á ýmsa þessa fundi úti um land komu þm. hlutaðeigandi kjördæma. Fundurinn í Reykjavík var ekki sízt auglýstur, en þangað sá ég engan þm. búsettan í Reykjavík koma og hlýða á mál manna. En þetta er, eins og ég sagði, aukaatriði.
Meginatriðið er að sjálfsögðu, hvort menn telja, að rétt sé stefnt í meginatriðum með þeirri stefnu í skólamálum, sem mótuð er í þessum tveimur frv. Mér til mikillar ánægju hefur komið í ljós, að mikill meiri hl. ræðumanna telur, að þar sé rétt stefnt og það sé orðið tímabært að gera þær breytingar á íslenzku skólakerfi, sem miðað er að með þessum frv. Þær breytingar eru, eins og ég sagði í framsöguræðu minni, aðallega tvíþættar. Annars vegar er um það að ræða að tryggja sem bezt jafnrétti nemenda í öllum landshlutum til að geta stundað nám að því marki, sem veitir þeim rétt til inngöngu í framhaldsskóla. Þetta er höfuðatriðið, að brúa bilið milli skyldunáms og framhaldsnáms. Höfuðatriðið er ekki svo og svo mörg námsár eða svo og svo margir námsmánuðir á hverjum námsvetri, heldur að grunnskólinn, hinn almenni skóli, veiti hverjum þeim, sem um hann fer, réttindi til þess, þegar að því námi loknu eða siðar á ævinni, að setjast í framhaldsskóla til að afla sér sérþekkingar og framhaldsnáms. Þetta er kjarninn í jafnréttisákvæðum frv. Það er að margathuguðu máli niðurstaða þeirra, sem um þetta mál hafa fjallað. Ef við Íslendingar ætlum að halda okkar skólakerfi, bæði almennu fræðslunni og sérmenntuninni, á því stigi, sem nútíma þjóðfélag krefst og krafizt er í þeim þjóðfélögum, sem við erum skyldastir og berum okkur helzt saman við, sleppum við ekki með skemmra skólahald en ráð er gert fyrir í þessum frv., ef við ætlum að skila út úr skyldunáminu nemendum fullfærum um að takast á við sérnám. Hér koma til námskröfur í ýmsum greinum. Sérnámið verður æ sérhæfðara. Okkur er því nauðugur einn kostur, ef á að skila úr skyldunáminu nemendum færum um að takast á við auknar námskröfur í þeim greinum, sem mestu skipta í nútímaþjóðfélagi. Fyrir okkur Íslendinga er þetta sérstaklega torvelt vegna þess, að við verðum smæðar okkar vegna að vera miklu háðari erlendu námsefni í ýmsum sérgreinum en aðrir. Þess vegna verðum við að hefja kennslu í erlendum fungumálum fyrr og leggja meiri áherzlu á hana en flestir aðrir. Þetta er óhjákvæmilegt, eins og aðstaða okkar er. Þetta er að sjálfsögðu eitt af atriðunum, sem valda því, að til þess að úr skyldunáminu komi nemendur undir framhaldsnám búnir, þurfum við að lengja skólaskylduna frá því, sem nú er.
Í þessu sambandi er því haldið fram, einnig af sumum hv. þm. hér, að það sé óþarfi að lengja skólaskylduna, það nægi að koma á fræðsluskyldu, þar sem betur sé fyrir því séð, að fræðsluskilyrðin séu fyrir hendi. En þá komum við að því, við hvað á að miða þessi fræðsluskilyrði. Er eðlilegt við þau skilyrði, sem ríkja á Íslandi, að ríki og sveitarfélög komi upp byggingum og annarri aðstöðu, sem til skólahalds þarf, í rauninni eftir getgátum. Við erum þannig settir, að til þess að verja fénu, sem við höfum til fræðslumála, á sem hagkvæmastan hátt, þurfum við að þekkja nokkurn veginn fjölda þeirra nemenda, sem við þurfum að miða við. Þar getum við ekki leyft okkur mjög mikið óvissurúm. Þó að talað sé um, að hægt sé að koma upp fræðsluskilyrðum úti um landsbyggðina án skólaskyldu, er það bjargföst skoðun mín, að fjárveitingavaldið, jafnt hér á Alþ. og í sveitarfélögunum, ræðst ekki í það upp á von og óvon að leggja fram það fjármagn, sem til þarf. Við verðum að vinna markvisst að þessu máli ekki síður en öðrum.
Hæstv. forseti. hefur farið þess á leit við mig, að ég fresti máli mínu og verð ég að sjálfsögðu við þeirri ósk.