04.04.1973
Efri deild: 82. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 3030 í B-deild Alþingistíðinda. (2405)
69. mál, Hæstiréttur Íslands
Magnús Jónsson:
Herra forseti. Ég hef skrifað undir nál., sem mælir með samþykkt þessa frv., og hins vegar haft uppi alveg sams konar röksemdir í hv. n. og hv. 10. landsk. þm. gat um áðan. Eftir að málið hafði legið mjög lengi í n. og raunar miklu fyrr, var rekið mjög hart á eftir því af hálfu hæstv. ráðh., — mér skildist fyrst og fremst hæstv. forsrh., og raunar einnig sagt, að það væri hæstv. fjmrh. Nú veit ég ekki, hvort hann hefur sérstakan áhuga á fjölgun í embættismannakerfinu, en mönnum var tjáð það síðustu dagana, ég læt ósagt, hvort það er raunverulegt eða ekki, a. m. k. var lögð á það mikil áherzla að afgreiða málið úr n. Ég féllst á það fyrir mitt leyti að standa að nál., enda þótt ég hefði nákvæmlega sömu skoðun á málinu og áður. Ég hafði aldrei verið efnislega á móti því, heldur talið æskilegt, að það biði, þangað til væri búið að gera þær breytingar á eftirlaunamálum hæstaréttardómara, sem hv. 10. landsk. þm. lýsti hér áðan og við í n, vorum algerlega sammála um og að því er mér skildist meiri hl. n. Nú var n. hins vegar tjáð, að það væri ekkert því til fyrirstöðu, að frá þessu væri formlega gengið, ríkisstj. hefði vegar ákveðið að gera það. Í trausti þess, því að maður vill alltaf treysta ríkisstj. að öðru jöfnu, féllst ég á að skrifa undir þetta nál. fyrirvaralaust. Ég skal að vísu játa, að ég hafði sömu efasemdir og hv. 10. landsk. og áleit, að það mundi vera hægt að styrkja störf hæstaréttar með öðrum heppilegri hætti en að fjölga dómurum, þ. e. a. s. þeir fengju þá ódýrari starfskrafta til þess að vinna að athugun mála fyrir sig, og í rauninni vantar það mjög tilfinnanlega í hæstarétti. Það eru mjög óskynsamleg vinnubrögð að láta hæst launuðu embættismenn vinna störf, sem væri hægt að láta aðra vinna fyrir mun lægri laun. En eins og hv. frsm. n. sagði, liggur það ekki fyrir í þessu máli og ekki mögulegt fyrir n. að endurskoða þessa tilhögun.
Málið er flutt að eindreginni ósk hæstaréttar um fjölgun um einn dómara í réttinum. Og vissulega er það rétt, að það hefur verið kvartað yfir því, að í okkar dómakerfi, — raunar ekki sérstaklega í hæstarétti, heldur kannske ekki síður í héraðsdómi, — væri of mikill seinagangur. Ég tel, að það séu rétt rök, og kann að vera, að með þessari fjölgun dómara um einn sé hægt að bæta eitthvað hér úr, enda þótt ég leyfi mér að láta í ljós efasemdir um, að ekki væri hægt að gera það með öðrum skynsamlegri hætti. En ég var ekki reiðubúinn frekar en hv. 10. landsk. þm. til þess að forma breytingar í þá átt. Það er flókið mál. Efnislega gat ég fallizt á þetta mál, sem hlaut að hafa fengið sína meðferð og athugun í ríkisstj., og varð að ætla, að hæstv. ríkisstj. hefði skoðað það ofan í kjölinn að vera ekki að leggja í óþarfakostnað, hvorki við hæstarétt né annað.
Hitt var okkur ljóst, og þess vegna hef ég ekki skilið í því óskapakappi að afgreiða þetta frv., að ef svo átti að vera, sem n. hefur verið tjáð, að bæta ætti úr þessum fráleitu reglum um eftirlaun, þá lá auðvitað ekkert á framgangi þessa máls, fyrr en það frv. a. m. k. hefði verið lagt fyrir Alþ., ef það var ætlun ríkisstj. að fjölga ekki í hæstarétti, fyrr en þessi umbót væri komin á, og henni verður ekki komið á fyrr en með samþykkt Alþingis. En látum svo vera. Hv. 10. landsk. þm. hefur flutt hér brtt., sem formar nákvæmlega þá hugsun, sem var í mínum hug og ég hygg flestra eða allra nm. Ég hef fyrir mitt leyti tilhneigingu til að greiða atkv. með þessari brtt. eða ákvæði til bráðabirgða, ef ekki lægi fyrir alveg ljós yfirlýsing, eins og hv. þm. sagði, frá hæstv. ráðh., raunar helzt hæstv. forsrh., vegna þess að hann getur skipað manninn í hæstarétt, ef hann hefur lagaheimildina, enda þótt fjmrh. vilji stöðva hann. Nú er ég ekki að segja, að það sé ekki sú sambúð þar á milli, að ég taki ekki gilda yfirlýsingu hæstv. fjmrh. En mér fannst sú yfirlýsing áðan vera harla léleg, því að í henni fólst ekkert um málið annað en það, að hann mundi reyna að sýna Alþ. þetta mál eins fljótt og hann gæti. Með hliðsjón af því, ef ekkert kemur skýrar fram um þetta, mun ég greiða atkv. með till. hv. 10. landsk. þm., ef málinu verður ekki frestað eða skýrari yfirlýsing kemur fram frá hæstv. fjmrh., helzt þó frá hæstv. dómsmrh., sem hefur þetta í hendi sinni, þegar lögin hafa tekið gildi. Það má að vísu segja, að það vanti fjárveitingu til þess, en látum það vera. Hvor sem það verður af hæstv. ráðh., sem gefur slíka yfirlýsingu, tek ég það gott og gilt, en hún verður að liggja fyrir og ekki í því formi, sem hæstv. fjmrh. gaf hana.
Það var rétt, sem hæstv. ráðh. sagði, að þetta mál kom upp nú fyrir fáum árum. Þá hafði snjöllum mönnum dottið í hug, að hæstaréttardómari ætti ekki aðeins rétt á fullum launum, eins og hann á rétt á samkv. stjórnarskránni, heldur ætti hann líka rétt á lífeyri samkv. eftirlaunalögum ríkisstarfsmanna, þar sem hann hefði greitt í þann sjóð. Niðurstaðan í þessu máli varð sú árið 1970, að ég, sem þá sat í embætti fjmrh., skipaði 3 mjög merka lögfræðinga til þess að kanna, hver réttarstaða hæstaréttardómara væri að þessu leyti. Þeir skiluðu áliti fyrri hluta árs 1971, þar sem þeir komust að þeirri niðurstöðu, að það væri ótvírætt, að hæstaréttardómarar ættu einnig þennan rétt, þar sem þeir hefðu greitt í lífeyrissjóð.
Hér er auðvitað um alveg einstætt fyrirbrigði að ræða, sem ég sé enga ástæðu til að rugla saman við almenna athugun á þeim, sem borga í fleiri en einn lífeyrissjóð fyrir fleira en eitt starf. Ég álít, að það sé ekkert hliðstætt þessu máli. Ef menn hafa borgað í lífeyrissjóði fyrir fleira en eitt starf, sem þeir hafa unnið á ævinni, þá tel ég ekki, að þurfi að blanda því máli saman við þetta, það er allt annars eðlis. En það, að maður hækki í launum í sambandi við eitt tiltekið embætti, þegar hann hættir að sinna því, held ég, að brjóti svo í bága við alla réttlætiskennd, hvað sem líður peningaupphæðum, að slíkt nái ekki nokkurri átt. Það var upplýst af hv. 10. landsk. þm. áðan, hvað hæstaréttardómarar þeir, sem nú eru á eftirlaunum, mundu hafa rétt til, þeir sem hafa fullan eftirlaunarétt. Það er rétt, að samkv. greiðslum, eins og þær eru nú, fá þeir 212 þús. kr. á mánuði, auk þess sem þeir fá lífeyri. Ef það er lífeyrir hjóna, sem þar er um að ræða, þá er greiðslan 227 þús. kr. á mánuði. Þetta nær auðvitað engri átt. Þeir, sem hafa unnið sér þennan rétt, verða auðvitað ekki sviptir honum, og þeir, sem nú eiga sæti í hæstarétti, njóta vafalaust þessa réttar. Þeir hafa þegar fengið hann, eftir að þeir hafa verið skipaðir í embætti og hæpið, að hægt sé að rýra réttindi þeirra manna, sem hafa verið skipaðir í embætti, meðan svo er ástatt, að þessu hefur ekki verið með lögum breytt. En sannast sagna hefur, held ég, engum manni dottið þetta í hug fyrr en nú. Ég hygg, að það hafi verið á árinu 1970, sem þetta mál kom upp, þótt ég muni það ekki nákvæmlega, en þó held ég mig fara þar rétt með. Áður held ég, að engum hafi dottið í hug, hvorki hæstaréttardómurunum né öðrum, að þessi réttur kynni að vera fyrir hendi.
Það er grundvallaratriði, að nýr dómari verði ekki skipaður í hæstarétt, áður en þessu er breytt. Þetta lá ljóst fyrir haustið 1971, og hefði auðvitað átt að vera hægt að breyta þessu nú þegar. Það hefði átt að vera hægt að leggja þetta mál fyrir þetta þing miklu fyrr, úr því að þessi óskapa áhugi er á því að ná fram fjölguninni í hæstarétti, svo sem raun ber vitni um varðandi þetta frv. um hæstarétt. En af einhverjum ástæðum hefur þetta ekki verið gert. Það hefur dregizt úr hömlu að gera þetta, en það hefur ekki komið að sök, hygg ég. Á þessu tímabili man ég ekki til, að skipaður hafi verið nýr dómari í hæstarétt, þó þori ég ekki að fullyrða það. Hafi slíkt gerzt, er mjög vítavert, að breyta þessu ekki áður. En það liggur í augum uppi, að það er ekki hægt að afgreiða þetta mál frá Alþ., án þess að ákvörðun sé tekin um þetta efni.
Ég skal játa, að það er næsta óeðlilegt að breyta l. um hæstarétt með þessum hætti, enda býst ég við, að meir hafi vakað fyrir hv. 10. landsk. þm. að vekja athygli á málinu og leggja áherzlu á það. Ég endurtek, en ætla ekki að orðlengja um það frekar, að ég get efnislega fallizt á frv., þó að ég sé í vafa um, að þetta sé heppilegasta leiðin, sem farin hefur verið, og a. m. k. þurfi að rannsaka betur, hvort ekki sé hægt, eins og frsm. n. raunar kom inn á, að bæta vinnuskilyrði hæstaréttar með öðru en því að fjölga þar dómurum. Ég get fallizt á það efnislega. En ég get ekki fallizt á, og hlýt að beita atkv. mínu í samræmi við það, að skipaður sé nýr dómari í hæstarétt, sem hlýtur þessi óhæfilegu hlunnindi, sem engri átt ná, áður en gerðar hafa verið nauðsynlegar lagabreytingar í þá átt. Það er auðvitað ekki nóg að segja sem svo, að það verði lagt fyrir þingið á sínum tíma. Það segir ekki mikið, að það verði reynt, eins og hæstv. ráðh. orðaði það, að leggja það fyrir þingið sem fyrst. Mér skilst, að þingi sé að ljúka innan tíðar, og alveg undir hælinn lagt, a. m. k. hvort það frv. yrði að lögum, og mjög vafasamt. En ef ætlunin er að afgreiða þetta frv. sem lög frá Alþ. nú, er ekkert, sem hindrar, að það sé hægt að skipa þennan dómara, án þess að nokkuð hafi verið aðhafzt í málinu, nema skýrari yfirlýsingar liggi fyrir.