12.04.1973
Sameinað þing: 70. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 3437 í B-deild Alþingistíðinda. (2986)
Almennar stjórnmálaumræður
Svava Jakobsdóttir:
Herra forseti. Góðir hlustendur. Margt er enn ókunnugt varðandi samningagerð viðreisnarstjórnarinnar við Breta um landhelgismálið, en með þeim samningum seldi þáv. ríkisstj. erlendum dómstól í hendur allt vald í fiskveiðisögu okkar Íslendinga. Dómstóllinn hefur nú birt forsendur sínar varðandi lögsögu sína. Þar kemur ýmislegt í ljós, sem stangast algerlega á við ýmsar fullyrðingar forustumanna Sjálfstfl. um samningana og tilgang þeirra.
Hv. þm., Gunnar Thoroddsen, hefur haldið því fram, að fullur skilningur hafi ríkt milli aðila um það, að Bretar ættu að halda sig utan við 50 mílur, meðan Alþjóðadómstóllinn fjallaði um málið. Dómstóllinn sjálfur og Bretar hafa hins vegar aðra sögu að segja. Dómstóllinn skýrir svo frá: „Þann 2. des. 1960 fóru fulltrúar Breta í samninganefndinni fram á tryggingu fyrir því, að hugsanleg útfærsla Íslendinga mundi á engan hátt taka til brezkra veiðiskipa, meðan dómstóllinn fjallaði um málið“. Þáv. utanrrh. Íslendinga er sagður hafa svarað því til, að þetta gæti orðið alerfiðasti þáttur málsins, að gefa Bretum tryggingu fyrir því, að engin útfærsla ætti sér stað, meðan beðið væri eftir dómsúrskurði. En daginn eftir, 3. des., er í till. frá íslenzku ríkisstj. komin klausa um 6 mánaða tilkynningarskyldu Íslendinga, að Bretum skuli tilkynnt með 6 mánaða fyrirvara, ef Íslendingar hugsi til hreyfings í landhelgismálinu. Dómstóllinn segir, að 6 mánaða fyrirvarinn, sem íslenzka ríkisstj. bauð, hafi því trúlega verið hugsaður í því skyni að gefa aðilum ráðrúm til að semja á þessu tímabili eða til að leggja málið fyrir dómstólinn í Haag og þar með einnig það atriði, hvort útfærslan ætti að ná til Breta, meðan dómstóllinn fjallaði um málið. M.ö.o., Bretar báðu um tryggingu fyrir því, að útfærslan næði ekki til þeirra, meðan dómurinn fjallaði um málið, og 6 mánaða tilkynningarskyldan var boðin fram af hálfu viðreisnarstjórnarinnar til að veita Bretum þessa tryggingu. Þau orð Bjarna Benediktssonar, sem stjórnarandstaðan vitnar oft í þessa dagana, styðja líka fullkomlega þennan skilning Breta og Alþjóðadómstólsins. Bjarni Benediktsson sagði: „Það, sem ákveðið er samkv. samkomulaginu, er hitt, að við tilkynnum Bretum og þar með öðrum þjóðum um okkar einhliða útfærslu, sem tekur gildi að þeim 6 mánuðum liðnum, ef ekki áður er búið að hnekkja henni með úrskurði Alþjóðadómstólsins“.
Hér fer ekki milli mála, að Bjarni Benediktsson hefur gert ráð fyrir þeim möguleika, að Alþjóðadómstóllinn væri búinn að kveða upp úrskurð, áður en 6 mánuðir væru liðnir. Enda gerði dómstóllinn það einmitt um þetta atriði. Hann kvað upp úrskurð um rétt Breta til veiða innan íslenzkrar landhelgi, áður en 6 mánuðir voru liðnir frá tilkynningunni um útfærsluna. Þann dóm kvað hann upp í ágúst 1972, þegar hann ákvarðaði aflamagn Breta innan íslenzkrar fiskveiðilögsögu. Forusta Sjálfstfl. fer því með staðleysur einar. Hvað þeim gengur til, vita þeir einir. Og ef þeir segja ósatt um þetta, segja þeir þá ekki ósatt um fleira? Og enn krefst forusta íhaldsins, að við göngum til móts við óskir Breta og sendum málflytjanda til Haag. Ekkert væri Bretum kærara. Brezki dómarinn í Alþjóðadómstólnum kvartar sáran undan því í sérstakri grg., að Íslendingar skuli ekki reka mál sitt í Haag, en þeir noti hins vegar hvert tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri, bæði við dóminn og hjá Sameinuðu þjóðunum. Maður gæti freistazt til að halda, segir þessi brezki dómari, að Íslendingar gerðu þetta til að geta notið nánast jafngóðrar aðstöðu og ef þeir hefðu raunverulega mætt fyrir dómnum en jafnframt haldið þeim möguleika opnum, ef þörf krefur, að neita að viðurkenna lögmæti málsmeðferðar og dómsúrskurðar. Þessi brezki dómari við Alþjóðadómstólinn segir, að það sé enn tími fyrir Íslendinga að bæta úr þessu, og það er einlæg von hans, að við gerum það. Geir Hallgrímsson var áðan að koma þessari ósk brezka dómarans á framfæri hér og gera hana að sinni.
Forsendur dómstólsins í Haag er raunalestur, svo að ekki sé meira sagt. Þar kemur greinilega í ljós, hvernig viðreisnarstjórnin lét hrekja sig til baka með hvert einasta atriði, sem varðaði rétt íslenzku þjóðarinnar, unz ekkert var eftir. Íslenzka ríkisstj. var kramin í þessum samskiptum við Breta eins og lús undir nögl. Þar þurfti engar ljónsklær.
Sams konar þýlyndi ræður í afstöðu þessara manna til hersetu á Íslandi. Gagnrýnislaust gera þeir hagsmuni erlendra herforingja að sínum og reyna að telja þjóðinni trú um, að án erlends hers geti hún ekki lifað í landinu. Hvarvetna í vesturálfu eru nú birtar skýrslur og sagnfræðirit, sem afhjúpa þann blekkinga- og lygaáróður, sem talsmenn bandarískrar utanríkisstefnu hafa notað til að gera smáþjóðir sér háðar. Þessar uppljóstranir koma frá þeirra eigin mönnum, mönnum, sem með engu móti verða sakaðir um að vera hallir undir Rússa. En þessar upplýsingar koma ekki í Morgunblaðinu. Þar er enn alið á ótta og hatri milli þjóða. Stjórnarandstaðan treystir því, að ríkisstj. muni bregðast í herstöðvarmálinu, og reynir að læða að tortryggni, hvar sem hún getur því við komið. Víst er það furðulegt að leyfa sundlaugarbyggingu hjá herstöðinni einmitt núna. Það virðist nokkuð kaldhæðnislegt að leyfa mönnum að byggja sundlaug, sem þeir verða svo til samdægurs reknir upp úr. Og víst hefur dregizt úr hömlu að loka ameríska sjónvarpinu, það er engin ástæða til að láta mönnum haldast uppi lögbrot á íslenzkri grund, jafnvel þótt þeir séu á förum. En þótt stjórnarflokkana kunni að greina á um atriði sem þessi, þá eru þeir sammála um að efna loforð stjórnarsáttmálans að tryggja brottför hersins fyrir lok kjörtímabilsins. Það loforð er einn af hornsteinum stjórnarsamstarfsins, og Alþb. leggur ríka áherzlu á, að formlegar viðræður við Bandaríkjastjórn hefjist hið allra fyrsta.
Samtímis gerbreyttri utanríkisstefnu hefur átt sér stað stórfelld félagsleg uppbygging í stjórnartíð núv. ríkisstj. Stjórnin hét því að tryggja jafnrétti þegnanna og stjórna í anda félagshyggju. Stórmerkir lagabálkar hafa verið afgreiddir á þessu þingi til efnda á þessu loforði. Jafnlaunaráð, sem á að tryggja jafnrétti kynjana í atvinnulífinu, er orðið að lögum. Lögfest er líka hlutdeild ríkisins í byggingu elliheimila og í byggingu og rekstri dagvistunarheimila. Lögð hafa verið fram frv. til efnda á því loforði ríkisstj. að koma lyfjaverzluninni undir félagslega stjórn. Unnið er áfram að endurbótum trygginganna, þar sýna tölur bezt, hversu myndarlega hefur verið að staðið. Á fjárlögum 1971 í tíð viðreisnarstjórnar var veittur rúmur milljarður til tryggingamála. Ári síðar, á fyrsta ári núv. stjórnar, var þessi upphæð meira en tvöfölduð. Ef við færum upphæðirnar á fjárlögum 1972 og 1973 til verðgildis krónunnar 1971, þá er upphæðin 1972 tæpir 3 milljarðar og árið 1973 rúmir 3 milljarðar. Stjórnarandstaðan kvartar undan hækkandi fjárlögum, og víst hækka þau, en þau hækka meðfram af þessari ástæðu, að til þeirra, sem minnst mega sín, fer nú meira fé en nokkru sinni fyrr.
Sú stefna ríkisstj. að verja fé til félagslegra umbóta og aukinnar samneyzlu á sér áreiðanlega meiri hljómgrunn en sérhagsmunastefna hægri manna. Við skulum hafa það í huga, þegar stjórnin er gagnrýnd fyrir hækkandi fjárlög, að þá er jafnframt verið að gagnrýna þær stórfelldu félagslegu umbætur, sem nú eiga sér stað.
Ég þakka þeim, sem hlýddu. Góða nótt.