17.04.1973
Sameinað þing: 74. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 3728 í B-deild Alþingistíðinda. (3362)
227. mál, sjúkrarúm fyrir langlegusjúklinga
Sjútvrh. (Lúðvík Jósepsson):
Herra forseti. Mér hefur borizt svo hljóðandi svar frá heilbrigðismálaráðherra:
Undanf. mánuði hefur heilbr: og trmrn. látið vinna að könnun á vistunarrýmisþörf heilbrigðisstofnana, og er þess að vænta, að skýrsla um þessa könnun komi til rn. í þessari viku, og verður hún þá fjölrituð og send þingmönnum og fjölmiðlum. Það er Kjartan Jóhannsson, verkfræðingur, sem hefur annazt þessa könnun í samvinnu og samráði við rn.
Vistunarrýmisþörf á sjúkrastofnunum er háð mjög mörgum þjóðfélagslegum atriðum, og víðast er það svo, að á undanförnum árum og áratugum hefur vistunarrýmisþörf, einkum hjúkrunarsjúklinga, farið mjög vaxandi vegna breyttra heimilishátta og heimilisaðstæðna. Þetta er ekki einsdæmi hjá okkur, þetta er sama sagan víðast hvar, því að þjónustufólk og starfsfólk á heimilum þekkist tæplega lengur. Hvort sjúkt fólk og lasburða fólk getur dvalizt í heimahúsum, byggist því fremur á því, á hvern hátt þjóðfélagið hefur búið að þeim þar og hvaða hjálp er veitt af hendi þess opinbera og þá einkum sveitarfélaganna, svo að fólkið geti verið áfram heima. Hér má fyrst og fremst nefna heimilishjálp og heimahjúkrun, en einnig má nefna matarútvegun á heimilin, ýmiskonar starfsemi góðgerðarfélaga o.fl. Það er auðsætt, ef borið er saman, að minna hefur verið gert af því á vegum sveitarfélaga hér á landi en t.d. annars staðar á Norðurlöndum að skipuleggja heimilið sjálft hjá þeim, sem eru aldraðir eða sjúkir, og heimahjúkrun, þótt í boði sé, hefur ekki verið notuð í sama mæli. Af þessum sökum má gera ráð fyrir því, að eftirspurn hér sé tiltölulega meiri á vistunarplássi fyrir hjúkrunarsjúklinga og aldrað fólk en annars staðar er. Verulega skipulagt starf í þessum málum hefur einungis verið í stærri sveitarfélögum og þar miklu minna en gerist á sambærilegum stöðum erlendis.
Ef gerður er samanburður t.d. við Bretland, er starfsskipting ríkis og sveitarfélaga þar sú, að ríkið sér um rekstur og uppbyggingu sjúkrahúsa, þar með talið hjúkrunarstofnana, en sveitarfélögin sjá um alla starfsemi fyrir sjúkt fólk og lasburða í heimahúsum, svo og um stofnanir fyrir gamalt fólk. Af þessu leiðir, að þegar um er að ræða takmarkaðan fjölda hjúkrunarrýma, kemur vandinn til lausnar því fólki, sem þarf hjálp, á sveitarfélögin og er yfirleitt leystur með því móti að bæta aðstöðu þess á heimilum og auka hjálpina og eftirlit þar. Við þá könnun, sem fyrr greinir, hefur verið tekið mið af því, sem talið hefur verið eðlileg þörf í nágrannalöndum okkar, og reynt að gera sér grein fyrir, út frá þeim sjónarmiðum, hve mikið rými vantar. Skipt hefur verið upp sjúkrahúsum og heilbrigðisstofnunum eftir tegund vistunar, og kemur í ljós, að víðast hvar er talið, að vegna langlegusjúklinga þurfi 45 rými fyrir hverja 1000 íbúa 67 ára og eldri, og velflestir af þeim sjúklingum, sem hér um ræðir, eru á fullorðinsaldri. Ef miðað er við þessa töflu hér á landi, eru 7,6% íbúa á aldrinum 67 ára og eldri og svarar það til 342 rýma fyrir landið allt, miðað við 100 þús. íbúa. Í Svíþjóð var gert ráð fyrir, að þyrfti 375-400 á árinu 1975 og í Helsingfors, áætlun fyrir árið 1980, er gert ráð fyrir 350 rúmum. Árið 1967 hafði Helsingforsborg 244 rými á 1000 íbúa, en Gautaborg reiknar með að þurfa 400. Í þessum tölum er einungis átt við þá, sem eru langlegusjúklingar af líkamlegum orsökum. Geðsjúkdómar eru flokkaðir sér, og er þá gert ráð fyrir, að þurfi 125-150 vistunarpláss á hjúkrunarbeimilum vegna 100 þús. íbúa.
Þá er ótalið það, sem þarf af dvalarheimilum fyrir aldraða, og eru mjög mismunandi skoðanir um, hve mikið rými þurfi fyrir aldraða, sem ekki dveljast á hjúkrunarheimilum. Víða á Norðurlöndum er reiknað með, að það þurfi 500—550 miðað við 100 þús. íbúa, en raunverulegar áætlanir í þessu efni er ekki að finna í tiltækum gögnum frá Norðurlöndum. Sá staðall, sem rn. gerir till. um, um þessar stofnanir er þannig:
Fyrir hjúkrunar- og endurhæfingarsjúklinga er talið, að þurfi 505 rými miðað við 100 þús. íbúa, sem skiptast þannig, að á almennum hjúkrunarheimilum séu 350, á hjúkrunarheimilum fyrir geðsjúka 125 og sérstökum endurhæfingardeildum 30. Á vinnu- og dvalarheimilum fyrir fávita er talið að þurfi 200 rými miðað við 100 þús. íbúa, fyrir sérstakar geðveilustofnanir 50 rými og drykkjusjúklingahæli 50 rými. Sérstök dvalarheimili fyrir aldraða er talið að þurfi 500 rými miðað við 100 þús. íbúa.
Ef þessar tölur eru lagðar til grundvallar og athugaðar til samanburðar á þörf og tiltæku rými fyrir höfuðborgarsvæðið, þ.e.a.s. Reykjanes– og Reykjavíkursvæðið, kemur í ljós, að tiltækt rými á almennum hjúkrunarheimilum er 518, — og hefur þá ekki verið tekið tillit til hinnar nýju Grensásdeildar, — en áætluð þörf samkv. staðli er 432, svo að mismunur þar er jákvæður um 86 rúm. Tiltækt rými á geðhjúkrunarheimilum er 115-125, en áætluð þörf 218, svo að neikvæð tala þar er 103. Á fávitahælum er tiltækt rými 236—260, en áætluð þörf 349, svo að neikvæður mismunur þar er 89—113, og 113 er réttari tala, því að hærri talan miðast við, hve miklu er troðið inn í fávitahælið í Kópavogi, sem raunverulegt. rými er þar ekki fyrir. Drykkjumannahælið, tiltækt rými 64, en áætluð þörf 103, svo að neikævæður mismunur er 39. Sérstakar geðveilustofnanir eru ekki til, en áætluð þörf er 103. Á dvalarheimilum fyrir aldraða er tiltækt rými 465, en þörfin talin 617—679 og neikvæður mismunur því 152—214.
Niðurstaðan af þessari athugun er sú, að þegar litið er yfir hjúkrunarvistunina sem heild, vantar mjög mikið á, að þeirri vistunarrýmisþörf, sem staðallinn gerir ráð fyrir, sé fullnægt. Á almennu hjúkrunarheimilunum er nokkur jákvæður mismunur, sem ekki nægir þó til þess að jafna neikvæðan mismun geðhjúkrunarheimila. Síðan koma fávitahæli, drykkjumannahæli, sérstakar geðveilustofnanir og dvalarheimili fyrir aldraða, allar með mjög háan neikvæðan mismun, sem samtals er um 400—460 vistunarrými. Niðurstaða þessarar athugunar er því hiklaust sú, að það vanti vistunarrými fyrir flesta þætti hjúkrunarvistunar, en langmest fyrir geðhjúkrun og þætti henni skylda, svo sem fávitavistun, drykkjumannavistun og vistun fyrir sérstaka geðsjúklinga, auk þess sem vafalaust vantar vistunarheimili fyrir aldraða.
Þessar tölur eiga við um Reykjavíkursvæðið, en hvernig þessi mál leysast utan Reykjavíkur, sézt bezt á því, að mjög verulegur hluti sjúklinga á sjúkrahúsum utan Reykjavikur og Akureyrar eru sjúklingar, sem vistast til langdvalar. Nýting sjúkrahúsa utan Reykjavikur og Akureyrar er því mjög mikið atriði til þess að bæta hjúkrunarrými, sem skortir.
Með þessum upplýsingum er talið, að svarað hafi verið spurningum Odds Ólafssonar alþm., og þá er komið að því, hvað til úrbóta á að gera? Athugun á vistunarrýmum samkv. staðli; sem nefndur var hér að framan, sýnir það, að á Reykjavíkursvæðinu er ekki skortur á sjúkrarými fyrir bráða sjúkdóma, aðra en geðsjúkdóma. Ríkisstj. og Alþ. standa því frammi fyrir ákvörðunum um það, hvernig á að nota þær upplýsingar, sem hér hafa verið fram reiddar, til ákvörðunartöku um byggingu sjúkrahúsa og heilbrigðisstofnana á næstu árum. Þessar upplýsingar virðast ótvírætt benda til þess, að það eigi að einbeita sér að því að byggja geðsjúkrahús og sjúkrahús fyrir hjúkrunarvistun, einkum geðhjúkrun, en auk þess fávitahæli, drykkjumannahæli og sérstakar geðveilustofnanir. Undirbúningur rn. hefur því beinzt í rétta átt undanfarin ár, þar sem bæði hefur verið undirbúin bygging geðdeildar við Landsspítalann og drykkjumannahælis á Vífilsstaðalandi. Þetta er hvort tveggja í sambandi við þær niðurstöður, sem liggja fyrir af þeirri könnun, sem vitnað hefur til.
Reykjavíkurborg hefur sýnt áhuga á því að byggja upp vistunarheimili fyrir geðhjúkrunarsjúklinga að Arnarholti, og hefur rn. stutt þær ákvarðanir, en það kom ekki fram við gerð síðustu fjárlagafjárveitingar til þessa verkefnis. En enginn vafi er á því, að það verkefni er brýnt, og mun rn. taka það að nýju upp við undirbúning næstu fjárlaga. Hitt atriðið ber svo að íhuga vandlega, hvort hægt er að leysa vistunarvandann með byggingu vist– og dvalarheimila fyrir aldraða eða hjúkrunarheimila. Enginn vafi er á því, að við gerð þeirrar áætlunar, sem frv. til l. um heilbrigðisþjónustu gerir ráð fyrir, mun rn. leggja til grundvallar, eins og hægt er, þær athuganir, sem hér hafa verið birtar.
Ég vænti, að hér sé um ítarlegt svar að ræða.