16.11.1972
Sameinað þing: 17. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 775 í B-deild Alþingistíðinda. (506)

66. mál, upplýsinga- og rannsóknarstofnun verslunarinnar

Flm. (Sverrir Hermannsson):

Herra forseti. Á þskj. 70 höfum við hv. 12. þm. Reykv. og hv. 9. landsk. þm. leyft okkur að flytja till. til þál. um fjárhagslegan stuðning við upplýsinga- og rannsóknarstofnun verzlunarinnar. Mál þetta var flutt á síðasta þingi, en kom seint fram og gekk aldrei til n., þannig að ég sé ástæðu til þess að rifja upp meginhluta þess, sem ég hafði um málið að segja, enda þótt eyrun séu ömurlega fá, sem orð mín ná til að þessu sinni.

Við lifum á nýrri upplýsingaöld í þeim skilningi, að meiri möguleikar hafa skapazt til söfnunar upplýsinga og gagnavinnslu en áður með tilkomu nýrra tækja og geymsluaðferðum. Jafnframt hefur þjóðlífið orðið flóknara og kröfur aukizt um, að ákvarðanir séu teknar á grundvelli haldgóðra upplýsinga. Einnig má bæta því við, að hinn almenni borgari gerir meiri kröfur til þess en áður, að leyndardómshulu sé svipt af starfsemi einstaklinga, fyrirtækja og hins opinbera. Verður þetta að teljast eðlileg ósk í lýðræðisþjóðfélagi og forsenda þess, að einstaklingar geti myndað sér skoðun sjálfir á grundvelli þeirra gagna, sem staðið hefur verið að með hlutlægum hætti. Samtök allra atvinnuvega á Íslandi hafa skynjað þörfina á því að safna upplýsingum og miðla fróðleik til félaga sinna og almennings. Sömuleiðis hefur að sjálfsögðu verið unnið að margs konar upplýsinga- og gagnasöfnun og útgáfustarfsemi á vegum hins opinbera. Má þar nefna til Hagstofu Íslands og Efnahagsstofnunina, meðan hún var og hét, rn., Seðlabanka íslands og fleiri aðila.

Þegar talað er um höfuðatvinnuvegi Íslendinga, er einatt notuð fjórskiptingin í sjávarútveg, landbúnað iðnað og verzlun. Á vegum sjávarútvegs, landbúnaðar og iðnaðar eru reknar samtök eða stofnanir í þágu þeirra, sem stunda margs konar upplýsinga- og rannsóknarstarfsemi. Þessir aðilar njóta stuðnings af hálfu hins opinbera í einu eða öðru formi. Það heitir að vísu ekki jafnan, að stuðningur sé beint til rannsóknarstarfsemi, en hún er kostuð af rekstrarfénu. Þetta á við um Búnaðarfélag Íslands í landbúnaði, Fiskifélag Íslands í sjávarútvegi, Iðnþróunarstofnun Íslands og útflutningsmiðstöð í iðnaði. Auk þess eru reknar rannsóknarstofnanir í þágu þessara atvinnuvega, sbr. Rannsóknastofnun landbúnaðarins, fiskiðnaðarins, byggingariðnaðarins og sjálfs iðnaðarins í heild, að ógleymdri Hafrannsóknastofnuninni og Rannsóknaráði ríkisins, og enn fleira mætti nefna. Hér skulu ekki tilfærðar tölur um fjárveitingar til þessara stofnana. En greinilegt er, að verzlunin í landinu er mjög afskipt í þessum efnum. Það er þó ekki vegna þess, að ekki séu næg verkefni að vinna að eða ekki sé mikilvægt að efla upplýsingasöfnun og rannsóknir á íslenzkri verzlun. Samtök verzlunarinnar og opinberir aðilar hafa hvað eftir annað bent á tilfinnanlegan skort á upplýsingum um verzlunina og talið brýnna úrbóta þörf. Þá þáltill., er hér er flutt, ber að skoða í ljósi þessa.

Það er eðlilegt, að ríkisvaldið styðji verzlunina í því að safna frumupplýsingum um ýmsa þætti verzlunarinnar, sem opinberir aðilar hafa ekki komizt yfir að vinna, auk þess sem mikill akkur væri í að koma á staðlaðri upplýsingasöfnun á breiðum grundvelli innan verzlunarinnar sjálfrar í því skyni að geta fengið ferskar og sambærilegar upplýsingar um stöðu verzlunarinnar og þróun, þegar taka á mikilvægar ákvarðanir í verzlunarmálum. Auk þess eru ýmis atriði, sem varða almennan fróðleik, eins og um breytingu á skipulagsuppbyggingu verzlunarinnar, vörudreifinga um landið o.fl. Nú er verzlunin mjög margþætt grein, bæði með tilliti til mismunandi verzlunarstiga, verzlunarforma og tegunda vöru og þjónustu. Æskilegt væri, að allir aðilar verzlunarinnar gætu sameinazt um rekstur upplýsinga- og rannsóknarmiðstöðvar viðskiptalífsins og að þetta verði sérstök stofnun, sem fjármögnuð verði með fjárframlögum frá samtökum verzlunarinnar og hinu opinbera. Einnig kemur sterklega til greina, að þessi starfsemi verði tengd viðskiptadeild háskólans með einum eða öðrum hætti. Viðskiptadeild gæti t.d. átt aðild að stjórn stofnunarinnar eða tekið að sér að vinna tiltekin verkefni á hennar vegum. Mér er kunnugt um, að í a.m.k. bæði Noregi og Danmörk hefur hið opinbera veitt fjárframlög til upplýsingasöfnunar og rannsóknarstarfsemi verzlunarinnar.

Hér er ekki unnt að greina í smáatriðum, í hverju starfsemi rannsóknarmiðstöðvar viðskiptalífsins yrði fólgin, en til frekari glöggvunar á, hvað fyrir flm. þáltill. vakir, má nefna eftirfarandi atriði:

l. Að gera sams konar yfirlit yfir rekstur verzlunarinnar, helzt á ýmsum þáttum hennar aðgreindum, og Efnahagsstofnunin og væntanlega Framkvæmdastofnun ríkisins hafa gert fyrir sjávarútveg, iðnað og að nokkru leyti landbúnað.

2. Að gera yfirlit yfir fjölda heildversalana og smásöluverzlana eftir veltu, fjölda starfsmanna, launagreiðslum, sköttum og gjöldum af ýmsu tagi, vöruflokkum, birgðamagni, starfsþáttum og þess háttar, auk þess sem kannaðar yrðu árabreytingar á framangreindum liðum með tilliti til mismunandi verzlunarstarfsemi.

3. Að flokka fyrirtækin eftir rekstrarformi og eignaraðild, svo og að kanna stofnun og slit fyrirtækja.

4. Að kanna skiptingu verslunar í heildsölu og smásölu milli ríkisfyrirtækja, samtaka framleiðenda, Sambands ísl. samvinnufélaga og einkaaðíla, eftir því sem við á. Að kanna vörudreifingu um landið og hvernig henni verði bezt hagað með tilliti til heilbrigðrar byggðaþróunar. Er það að mínum dómi mjög mikilvægt verkefni og snertir einmitt það málefni, sem hér var til sérstakrar umr. fyrir nokkrum dögum, en það var kostnaður við vörudreifingu um landið og hin misjafna aðstaða, sem fólk í landinu býr við í þeim efnum.

5. Að gera könnun á mismunandi dreifileiðum, bæði með tilliti til innfluttrar vöru og vöru framleiddrar innanlands. Einnig yrði gert yfirlit yfir, hvernig fjármögnun á mismunandi starfsháttum fer fram og hvaða greiðsluskilmálar eru á mismunandi stigum í keðjunni frá framleiðanda til hins endanlega neytanda. Að gera samanburð á hliðstæðri starfsemi erlendis, eftir því sem kostur er á. Einnig að gera till. um skynsamlega flokkun á verzluninni með tilliti til framtíðarkannana, sömuleiðis að vinna eftir þessari flokkun og gera till. um staðlaða gerð framleiðslueyðublaða og könnunargagna með tilliti til þess, að handhægar upplýsingar fáist og úrvinnsla þeirra verði sem greiðust, m.a. með því að miða hana við notkun rafreikna. Eðlilegt er, að hér sé höfð náin samvinna við Hagstofu Íslands, Framkvæmdastofnun ríkisins, Seðlabanka Íslands og ríkisskattstjóra, svo að helztu aðilar séu nefndir. Má svo að lokum geta um, að út verði gefnar upplýsingar reglulega um verzlunina í landinu.

Með samþykkt þeirrar till, sem hér er flutt, væri gefið vilyrði fyrir fjárhagslegum stuðningi hins opinbera, sem flm. till eru sannfærðir um, að nægja mundi til, að úr framkvæmd yrði, enda verður að telja, að verzlunin eigi siðferðilegan rétt á slíkum stuðningi til jafns við aðra aðalatvinnuvegi þjóðarinnar.

Ég vil svo, herra forseti, leyfa mér að leggja til, að þegar þessari umr. verður frestað, verði till. vísað til hv. atvmn.