23.11.1972
Sameinað þing: 20. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 861 í B-deild Alþingistíðinda. (574)
68. mál, eignarráð á landinu
Ólafur G. Einarsson:
Herra forseti. Ég hef satt að segja ekki miklu við að bæta hér. Þessar umr. eru orðnar langar, margt hefur komið fram, og ég skal reyna að endurtaka sem minnst. En ég lýsi mig andvígan þeirri till., sem hér er til umr. Um leið flokkast ég sjálfsagt með þeim, sem verja hagsmuni landeigenda, sem mér skilst, að séu um 1.5% þjóðarinnar, en þeir Alþfl.- menn telja sig hér vera að gæta hagsmuna 98.5% þjóðarinnar. Ég satt að segja furða mig dálítið á því, hvers vegna Alþfl. er svona lítill, þegar hann gætir hagsmuna svo margra, en ég skal ekki fara langt út í að reyna að finna skýringu á því. Ég hygg þó, að hún sé sú, að þær skoðanir, sem koma fram í þessari till., hafi engan hljómgrunn hjá þjóðinni, ekki nokkurn.
Hv. þm. Benedikt Gröndal taldi hér áðan, að mál þetta væri komið upp vegna breyttra þjóðfélagshátta. Ég hef einhvern veginn á tilfinningunni, að málið sé frekar komið hér upp vegna þess, að Alþfl. telur sér hag í því að dusta rykið af áratugagömlum kenningum, það kunni að verða honum til fylgisauka.
Hv. þm. Benedikt Gröndal talaði hér um stefnu Reykjavíkurborgar og þar með stefnu Sjálfstfl., bar sem Sjálfstfl. hefur stýrt Reykjavíkurborg í áratugi. Það er alveg rétt, að Reykjavíkurborg hefur á undanförnum áratugum lagt mikið kapp á að kaupa upp jarðir og hefur gert það af ýmsum orsökum, eins og þm. taldi upp. Ég er ekki í nokkrum vafa um, að þetta hefur verið rétt stefna hjá Reykjavíkurborg, og ég er líka sannfærður um, að það er rétt stefna hjá sveitarfélögum, ekki sízt þeim, sem sjá fram á þéttbýlismyndun, að reyna að kaupa upp löndin, ef þau sjá það fyrir, að viðkomandi landssvæði muni ekki byggjast að öðrum kosti eða það ráðist ekki við að skipuleggja þau þannig, að skynsamlegt geti talizt. Hins vegar er líka ljóst, að mörg sveitarfélög hafa átt í miklum erfiðleikum með að kaupa lönd, sem þau hafa hug á, einfaldlega vegna þess, að þau hafa ekki haft til þess fjármagn. En því miður er það líka allt of algeng orsök, að þau hafi ekki haft þá framsýni, sem hefur þurft til þess, að jarðirnar yrðu keyptar, og gæti ég nefnt mörg dæmi um það, þó að ég ætli ekki að gera það hér.
Ef það er tryggt, að sveitarfélag byggist upp með skynsamlegum hætti, án þess að sveitarfélagið sjálft eigi landið, tel ég raunverulega öllum þörfum fullnægt, þó að lóðirnar séu seldar af upphaflegum landeiganda, sem er þá einstaklingur eða einstaklingar. Þm. nefndi hér áðan með nokkrum þunga svokallað Arnarnesverð. Ég held, að það sé nú ekki það alvarlegasta, sem hefur sézt í þessum málum, a.m.k. þekki ég lóðarverð margfalt hærra en er í Arnarnesi. Hins vegar hafa myndazt um þetta ýmsar þjóðsögur. Ég held, að ég fari rétt með, að lóðarverð þar hefur verið frá 100–150 þús. kr., og það eru stórar lóðir, upp í 1500 fermetra. Við þekkjum hins vegar miklu hærri tölur, og ég veit, að þm. þekkir þær sjálfur.
Keflavík hefur verið nokkuð nefnd í þessum umr., vegna þess að þar þurfi að greiða háa fjárhæð fyrir tiltekið land, sem Keflavíkurkaupstaður stendur á. Það er alveg rétt, að þarna er um talsvert háa fjárhæð að ræða, og satt að seg,ja hef ég ekki skilið, hver þörfin var á því, að sveitarfélagið keypti þetta land. Ég held, að íbúum Keflavíkur hafi ekki verið neinn sérstakur greiði gerður með þessum ráðstöfunum, því að þær geta ekki þýtt annað en annaðhvort hærri álögur á bæjarbúa eða minni framkvæmdir. En það er nú einu sinni svona, að ýmsum fellur það mjög þungt, ef þeir þurfa að greiða lóðaleigu til einstaklings eða einstaklinga fremur en til sveitarfélagsins, og sjást þá ekki alltaf fyrir í kröfum sínum í þá átt, að sveitarfélagið sjálft eigi landið. Ég held, að það sé dálítið svipað komið fyrir hv-. flm. þessarar till., að þeir sjái ekki fyrir afleiðingarnar, ef hún verður samþ.
Það hefur verið dregið hér fram með skýrum orðum, hvað það mundi kosta ríkissjóð, ef ætti að greiða fyrir allt þetta land, sem taka þarf eignarnámi. Hitt viðurkenni ég líka, að mörgum sveitarfélögum hefur verið beinlínis nauðsyn að fá eignarnámsheimild til þess að ná undir sig löndum. Og þá hefur oft farið svo, að þau hafa orðið að greiða fyrir þau stórfé. Eignarnámsheimildin er til í lögum, og þess vegna þarf ekki að samþykkja þessa till. En varðandi þær miklu fjárhæðir, sem sveitarfélögin hafa þurft að greiða, vil ég aðeins segja það, að ég beld, að þær byggist að mjög miklu leyti á röngu mati og rangri verðmyndun, sem hefur orðið til hér á landi, og þessi verðmyndun hefur ekki aðeins átt sér stað hér á höfuðborgarsvæðinu. Við vitum dæmi um eignarnámsmat úti um allt land í litlum þorpum, þar sem engin sérstök uppbygging á sér stað, en matsmenn hafa komizt að hinum ævintýralegustu niðurstöðum. Ég held, að þarna sé veruleg meinsemd. Og þess vegna m.a. er komið hér fram frv. um framkvæmd eignarnáms, sem á upptök hjá Sambandi ísl. sveitarfélaga, sem fór þess á leit við rn. og fékk flutta hér þáltill. um, að þessi löggjöf yrði samin. Orsökin er þessi, að sveitarfélögin hafa verið varnarlaus fyrir slíku eignarnámsmati.
Hv. þm. Benedikt Gröndal talaði hér um það, að mönnum hefði orðið tíðrætt um, að breyta þyrfti stjórnarskránni, talaði um, að breyting á stjórnarskránni væri einhver afleiðing af því, sem kæmi fram í þessu frv. Ég held, að breyting á stjórnarskránni sé ekki afleiðing af samþykkt þessarar till., hún er nauðsynlegur undanfari þess, að till. verði samþykkt.
Björn Fr. Björnsson: Herra forseti. Ég skal nú ekki tefja tímann fyrir hv. þm. neitt verulega. Ég hef áður talað í þessu máli og lýst skoðunum mínum, að vísu í höfuðdráttum. Það eru aðeins örfá atriði.
Í þáltill. er m.a. þetta sagt í 2. tölul.: „Sú grundvallarregla verði mörkuð, að stefnt verði að því, að allt land verði með tímanum al þjóðareign (eign ríkis eða sveitarfélaga).“ Hv. 3. þm. Norðurl. v. vék að þessu ákvæði og taldi, að ekki væri það endilega víst, að orðið alþjóðareign gæti náð yfir eign sveitarfélaga, og ég er alveg á sömu skoðun. Ég tel, að sveitarfélagseign heyri alls ekki undir alþjóðareign. En ef allt hálendi landsins og óbyggðir teljast vera í eigu sveitarfélaga að mestu leyti, tel ég alveg óþarft, að því sé lýst yfir, að þessi landssvæði skuli vera alþjóðareign, því að þá dugir í eðli sínu alveg sveitarfélagseignin. Ég vildi aðeins geta þessa til athugunar og ekki sízt fyrir þá n., sem tekur þetta til meðferðar, ef svo skyldi fara, að hún féllist á eitthvað úr þessum till. Hins vegar á ég ekki von á því, að þessi till. nái lengra á þessu þingi en á hinu fyrra. Þó má vera, að hún verði afgreidd til fulls.
Þá er annað og það er í sambandi við fiskræktina og veiðiréttindin. Ef ríkið sjálft slær eign sinni á landareignir, þar sem fallvötn eru, leiðir það af sjálfu sér, að veiðiréttindi og fiskræktarréttindi fylgja þar sjálfkrafa með. Þegar því er talað um landeiganda í till. í þessu sambandi og að hann fái arð til sín af veiði, þá er ríkisvaldið sjálft landeigandi.
Þá er það eitt atriði enn, sem ég vildi minnast á, því að rétt er að tína sem flest til, þar eð þetta er fyrri umr. málsins og málið yfirgripsmikið, og það er frv. um framkvæmd eignarnáms, sem liggur fyrir Ed. til afgreiðslu. í því frv. er gert ráð fyrir nokkrum breytingum á eldri l. um sama efni, sem eru frá 1917. Ein af meginbreytingum í því frv. er sú, að sérstök matsnefnd fjalli um matsgerðir í eignarnámsmálum. Áður hefur sá háttur verið, að hinir og þessir menn eru kvaddir til þess að meta, og vegna þess hafa matsgerðir verið lítt í samræmi hver við aðra, þó að líkt hafi staðið á um ytri aðstæður. Þetta er alkunna. Þessi breyting hlýtur að hafa það í för með sér, að til bóta horfi.
Í öðru lagi er tekið alveg af skarið um það í frv., að unnt sé að vísa matsgerðum til dómstólanna og þeir hafi endanlegt úrskurðarvald um matsgerðina og þá ekki sízt um fjárhæð eignarnámsbóta. Þetta sýnist mér vera mjög til réttaröryggis, bæði fyrir það opinbera, þegar því er að skipta, og ekki síður fyrir eignarnámsþola. Þetta eru tvær meginbreytingar, sem gerðar eru á eldri l. í þessu efni, og stefna að mínu áliti í rétta átt og verða til þess að koma eignarnámsmálum í heild til samræmis í vinnubrögðum um matsgerðir og allt það, sem að þeim lýtur. En í grg. fyrir frv. um framkvæmd eignarnáms segir m.a., að eigi hafi þótt rétt að fella inn í frv. ákvæði um fjárhæðir eignarnámsbóta, vegna þess að ákvæði í því efni væru margþætt mál og mjög flókið viðfangsefni yfirleitt og ekki nokkur leið að koma með tæmandi reglur þar að lútandi, sem lögfesta mætti. En nm., sem sömdu þetta frv., láta að því liggja, að þeir muni innan tíðar fara að vinna að sérstakri löggjöf einmitt að því er varðar vissar undirstöðureglur um mat og matsfjárhæðir. Þetta er vissulega þarft verk, ef hægt er að koma því sæmilega fram, og stefnir einnig í rétta átt.
Ég vildi geta þessa vegna þess, að ræðumönnum hefur verið mjög tíðrætt um ofsalegar fjárhæðir í sambandi við eignarnámsbætur og það er margt mjög réttilega sagt í þeim efnum. Auðvitað verður löggjafinn að koma í veg fyrir óhóflegar bætur, og hann hefur það á sínu færi í megindráttum. Annars hafa till.-menn þeir, sem hér hafa tekið til máls, verið að sverfa helztu broddana af ákvæðum tillgr., ég segi ekki halað í land, en viljað mýkja þetta mál sitt. Sannast sagna hafa gagnlegar umr. farið hér fram og verið til skýringar á málinu í heild. Það ber að sjálfsögðu að þakka, því að málið í sjálfu sér er mjög sérstaks eðlis og rétt, að því sé gefinn alveg sérstakur gaumur.
Að lokum vil ég segja þetta: 1. flm. till. faldi sig vera fulltrúa 200 þús. landlausra íslendinga, en við hinir værum fulltrúar landeigenda og hefðum umbjóðendur á milli 2 og 3 þús. að tölu. Þótti honum að sjálfsögðu mikilsvert um þennan stóra og glæsilega hóp meintra umbjóðenda og það er í sjálfu sér vonlegt. En þrátt fyrir hógværan og að mörgu leyti myndarlegan málflutning, miðað við það efni, sem hann þurfti að flytja og enda verja, skaut hann hér illa yfir markið, vegna þess að hann hafði ekki tekið eftir því, sem sagt var hér áður í ræðu, að 1/4 af jarðeignum í landinu er eign ríkisvaldsins sjálfs. Þannig eiga allir landsmenn töluverðan jarðarskika, og við, sem erum taldir verja landeigendur, höfum því að baki okkar álitlegan hóp manna. Auk þess er náttúrlega fjöldi lóða og lendna á skipulagsbundnum svæðum eða í þéttbýli hér og þar, þorpum, kaupstöðum og bæjarfélögum, í eigu einstaklinga og félaga. En þetta er aukaatriði, en ég vildi samt láta þetta koma fram.
Að því er varðar umsögn Dómarafélags Íslands, vil ég geta þess, að ég kom lítt við samningu þessarar umsagnar, og voru margir hinir mætustu lagamenn tilkvaddir á fund í félaginu til þess að ræða um, hvernig umsögnin skyldi hljóða. Ég held, að umsögnin gildi enn í dag, þó að till., sem nú er fram borin og rædd, sé öllu ákveðnari í eðli sínu í átt til þjóðnýtingar en sú till., sem var til umr. á síðasta þingi.