12.12.1972
Sameinað þing: 29. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 1118 í B-deild Alþingistíðinda. (839)
Umræður utan dagskrár
Heilbr.- og trmrh. (Magnús Kjartansson):
Herra forseti. Ég ætla ekki að lengja þessar umr. mikið frá því, sem orðið er. Ég kann því hálfilla, þegar menn geta ekki skilið mælt mál og fara að hártoga og rífast út úr samhengi einstakar setningar. Það, sem ég sagði, var, að ég tel, að þetta sé afleiðing af ákaflega örri þjóðfélagsbreytingu, sem orðið hefur á Íslandi, eins og ég var að lýsa hér áðan, þar sem þetta þjóðfélag stekkur hreinlega úr bændaþjóðfélagi, sem mótað er af margra alda menningarhefð og siðferðishefð, yfir í ekki aðeins borgarþjóðfélag, heldur neyzluþjóðfélag okkar tíma. Ég vil minna hv. alþm. á, að þau vandamál, sem við ræðum um hér, eru ekkert séríslenzkt vandamál. Þetta eru vandamál allra neyzluþjóðfélaga um þessar mundir, og þessi vandamál verða ekki leyst með því að gera kröfur til stjórnarvalda um, að þau loki fleiri og fleiri sjúka unglinga inni á geðveikrahæli, eða gera kröfur til stjórnarvalda um, að þau vindi bráðan bug að því að uppræta áfengisvandamálið á Íslandi. Þetta eru vandamál, sem eru þess eðlis, að þjóðin sjálf verður að fjalla um þau, hvert einasta heimili, hver einasti þegn. Ef við fáum ekki þátttöku þjóðarinnar sjálfrar í því að taka á þessum vandamálum, eru stjórnarvöld gersamlega máttlaus.
Ég er sízt að hafa á móti því, að efnahagsafkoma almennings á Íslandi hefur batnað. Sá flokkur, sem ég heyri til, hefur beitt sér mjög eindregið fyrir þeirri þróun og fyrir þeirri þróun sérstaklega, að þeir, sem erfiðast væru settir í þjóðfélaginu, byggju við betri kost en áður. Hitt skal ég játa, að ég felli mig engan veginn við þetta neyzluþjóðfélag í heild, við siðferðismat þess, við almenn viðhorf þess. Ég sé ekki betur en þar sé komið út í ákaflega neikvæð viðhorf hjá mörgum, — viðhorf, sem, ef ég man rétt, Sigurður Líndal prófessor kallaði einu sinni lífsþægindargræðgi í merkri ræðu, sem hann hélt 1. des. Ég held, að því séu sett mjög eðlileg takmörk, hversu miklu af hlutum menn eiga að safna í kringum sig. Og ég held, að þegar þjóðin er komin að því marki, að þegnar hennar lifa við sómasamleg lífskjör út frá venjulegu mati, án þess að maður taki mið af endalausum gerviþörfum, sem alltaf er verið að búa til og auglýsa í sífellu, — þegar þjóðin er komin á þetta stig, þá held ég, að hún eigi að einbeita sér að öðrum verkefnum en þeim að safna að sér fleiri og fleiri hlutum og uppfylla fleiri og fleiri gerviþarfir. Þau verkefni eru ákaflega mörg, og þau eru ákaflega merkileg. Ég held, að það sé hægt að búa í haginn fyrir ýmiss konar andleg starfsemi: á sviði lista, á sviði almennrar lífsnautnar, sem gefi í sjálfu sér miklu meiri lífsfyllingu heldur en endalaust kapphlaup eftir gerviþörfum. En í slíku þjóðfélagi verða að sjálfsögðu að vera siðferðileg grundvallarverðmæti, sem menn hafa að mælikvarða í hegðan sinni, eins og var hér í bændaþjóðfélaginu gamla.
Ég sagði, að eftir síðasta stríð hefði orðið upplausn á þessu sviði hér á Íslandi, — vaxandi upplausn, ekki aðeins á Íslandi, heldur í öðrum neyzluþjóðfélögum, eins og ég sagði. Ég nefndi þar nokkur dæmi af handahófi. Ég nefndi gengislækkun. En ég bið menn að vera ekki svo fjarskalega barnalega í málflutningi sínum, að þeir geti ekki rætt um svona vandamál á einhverju sæmilega málefnalegu stigi, heldur þurfi að grípa hluti út úr samhengi til þess að afskræma þá.