12.12.1973
Sameinað þing: 35. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 1296 í B-deild Alþingistíðinda. (1132)
1. mál, fjárlög 1974
Gylfi Þ. Gíslason:
Herra forseti. Ég kveð mér ekki hljóðs til að ræða fjárlögin eða fjárlagaafgreiðsluna almennt, heldur til þess eins að mæla með fáeinum orðum fyrir 2 brtt., sem ég hef leyft mér að flytja á þskj. 233.
Hin fyrri lýtur að fjárveitingu til Lánasjóðs ísl. námsmanna. Það er kunnara en frá þurfi að segja, að það hefur verið stefna stjórnar Lánasjóðsins og námsmanna bæði hér innanlands og erlendis, sem notið geta stuðnings Lánasjóðs ísl. námsmanna, að smám saman yrði fjárveiting til sjóðsins svo stór, að hann verði þess megnugur að veita lán, sem svaraði til allrar svonefndrar umframfjárþarfar námsmannanna.
Í gildandi l. um Lánasjóð ísl. námsmanna var það markmið sett, að stefnt skyldi að því, að fjármagn sjóðsins yrði svo mikið, að hann gæti mætt allri svonefndri umframfjárþörf námsmanna, en það er sú fjárþörf, sem þeir þurfa á að halda til þess að stunda nám sitt, að frádregnum þeim tekjum, sem þeir hafa yfir að ráða af eigin aflafé. Fyrir nokkrum árum urðu allmiklar deilur um fjárveitingar til Lánasjóðsins og ákveðnar óskir af hálfu stjórnar hans og námsmanna um auknar fjárveitingar til sjóðsins. Var þeim af hálfu fyrrv. ríkisstj. mætt af fyllstu vinsemd og skilningi og fjárveitingar til sjóðsins auknar mjög verulega frá ári til árs og því lýst yfir þá með samþykki þáv. ríkisstj., að stefnt skyldi að því, að markinu 100% lán vegna umframfjárþarfar yrði náð í fjárlögum ársins 1974. Þótt um væri að ræða mikla aukningu á fjárveitingu til sjóðsins og hér væri tvímælalaust um mikilvæga stefnuyfirlýsingu að ræða, þótti þáv. stjórnarandstæðingum og þá einkum og sér í lagi tveimur af aðalforvígismönnum stjórnarandstöðunnar í þá daga, sem nú eru meðal helstu forvígismanna stjórnarflokkanna, þ. e. hv. form. þingflokks Framsfl. og hæstv. iðnrh., ekki nógu langt gengið. Þeir báru fram brtt. við frv. um Lánasjóð í þá átt, að kveðið skyldi á um, að fjárveitingarnar skyldu aukast ár frá ári, þannig, að umframfjárþörf yrði fullnægt á fjárlagaárinu 1974. Við, sem þá vorum í ríkisstj., töldum hins vegar nægilegt að gefa yfirlýsingu um það, að að þessu skyldi stefna á þrem næstu árum, þannig að markinu yrði náð á því ári, sem nú fer í hönd. Svo hefur hins vegar því miður brugðið við, að eftir að hinir áköfu stuðningsmenn námsmannanna og Lánasjóðs ísl. námsmanna komust í valdastóla, hefur fjárveiting til sjóðsins ekki aukist í þeim mæli, að unnt væri að ná þessu marki. Á þessu ári mun fjárveitingin hafa nægt til þess að veita lán, sem svarar til 78% umframfjárþarfarinnar, og er það sama hlutfall og í fyrra. Í fyrra var heldur engin aukning á getu sjóðsins til þess að hækka hlutfallið til að mæta umframfjárþörfinni. Þetta hefur valdið mjög mikilli óánægju hjá námsmönnum, og hafa allir þm. fengið fleiri en eitt bréf frá námsmönnum með ósk um, að við yfirlýsingar fyrrv. ríkisstj. verði staðið.
Engin breyting varð í þessu efni á fjárveitingunni í fyrra, og í fjárlagafrv. er ekki heldur gert ráð fyrir neinni hækkun á umframfjárþarfarhlutfallinu. Nú hefur fjvn. hins vegar samþykkt örlitla hækkun á fjárveitingunni, þ. e. a. s. 30 millj. kr., og telur, að það hækki getu sjóðsins til þess að mæta umframfjárþörfinni úr 78%, sem ég nefndi áðan, upp í 83%. Það hefur komið fram, að hvorki stjórn Lánasjóðsins né heldur námsmenn una þessu, telja þetta allsendis ófullnægjandi, og tel ég, að óskir þeirra í þessu efni séu á rökum reistar, þeir hafa fært fullnægjandi rök fyrir því, að tími sé kominn til þess og það sé í samræmi við fyrri yfirlýsingar og fyrri fyrirætlanir, að hægt sé að mæta umframfjárþörfinni 100% á næsta ári. Þetta er þeim mun eðlilegra og nauðsynlegra vegna þess, að hæstv. menntmrh. hefur lýst því yfir, að í undirbúningi sé og bráðlega verði lagt fyrir Alþ. frv. um endurskoðun og nýskipan Lánasjóðsins, þar sem um verði að ræða breytt lánakerfi, þar sem hugtakið umframfjárþörf skipti ekki lengur sama máli og það gerir nú. Áður en gamla kerfið er kvatt, finnst mér því vera eðlilegt, að staðið sé við yfirlýsingar fyrrv. ríkisstj. um það, að 100% umframfjárþörfinni sé mætt. Síðan tekur við alveg nýtt kerfi með nýrri tegund mats á fjárþörf þeirra nemenda, sem sækja um lán eða styrk úr Lánasjóði ísl. námsmanna.
Af þessum sökum hef ég leyft mér að flytja brtt., sem gerir ráð fyrir því, að fjárveitingin, sem fjvn. eða ríkisstj. gerir ráð fyrir, verði í fjárlagafrv., 486.6 millj. kr. til Lánasjóðsins hækki upp í 584.6 millj. kr., en það mundi nægja til þess að mæta umframfjárþörfinni 100%.
Vegna þess að ég óttast, að hæstv. ríkisstj. sé e. t. v. ekki reiðubúin til þess að fallast á þessa till., hef ég leyft mér að flytja varatill., sem geri Lánasjóðnum kleift að mæta 88.5% umframfjárþörfinni, en til þess að svo geti orðið, þarf fjárveitingin að nema 518.6 millj. kr. Tel ég það í raun og veru vera algert lágmark þess, sem námsmönnum er bjóðandi, að hækka getu sjóðsins úr 78% umframfjárþarfarinnar í 88.5% hennar, ekki hvað síst þegar haft er í huga, að hér er í raun og veru um tveggja ára skammt að ræða, þar eð engin breyting varð í þessum efnum í fyrra. Að sjálfsögðu er það meginósk mín, að aðaltill. verði samþ., en lágmark tel ég að sinna varatill., ekki hvað síst þegar höfð er í huga afstaða þeirra, sem nú sitja í ríkisstj., til þessara mála, meðan þeir voru í stjórnarandstöðu.
Þá hef ég, herra forseti, leyft mér að flytja aðra till. varðandi Vísindasjóð, en í fjárlagafrv. er gert ráð fyrir því, að framlag í Vísindasjóð haldist óbreytt í 2 millj, kr., en það hefur verið óbreytt í 2 millj. nokkur undanfarin ár. Ég legg til, að nú hækki það allverulega og verði 10 millj. Vísindasjóður hefur starfað í 16 ár, og það orkar ekki tvímælis, að hann hefur komið mörgu góðu til leiðar. Honum var upphaflega fenginn, sem tekjustofn hluti af tekjum Menningarsjóðs, — en fjármál hans voru endurskipulögð á árinu 1958, — auk lítils háttar framlags beint á fjárl. En fjárhagur Vísindasjóðs var síðan stórbættur með setningu Seðlabankalaganna 1961, þar sem ákveðið var, að Vísindasjóður skyldi hljóta ákveðinn hluta af vöxtum Seðlabankans af stofnfé sínu. Án þessa tillags frá Seðlabankanum hefði Vísindasjóður í raun og veru verið lítils megnugur, næstum óstarfhæfur undanfarin ár, þar eð framlög úr Menningarsjóði hafa staðið í stað um langt skeið og voru lengst af 800 þús. kr. á ári. En á þinginu 1970–1971 var orðið ljóst, að bæði þurfti Menningarsjóður á meira fé að halda en hann hafði haft undanfarið og ekki síst að Vísindasjóður þurfti á meira fé að halda. Þess vegna beitti þáv. ríkisstj. sér fyrir því, að fjárhagur Menningarsjóðs var endurskipulagður og gerður alger fjárhagsaðskilnaður milli Menningarsjóðs og Vísindasjóðs, þannig að gert var ráð fyrir því, að framvegis skyldu tekjur Vísindasjóðs annars vegar vera framlagið frá Seðlabankanum og hins vegar beint framlag á fjárl. Ég gat þess, þegar ég flutti þetta frv. á þinginu 1970–1971 um endurskipulagningu á fjármálum Menningarsjóðs og Vísindasjóðs, að það væri alveg nauðsynlegt að skilja fjárhag sjóðanna að. Menningarsjóði var séð fyrir sérstökum nýjum tekjum, og gert var ráð fyrir því, að einmitt flutningur fjármála Vísindasjóðs yfir á fjárlög gæti orðið til þess, að ríkisframlag til hans stæði ekki í stað, eins og það hefur gert undanfarin ár, heldur yrði aukið a. m. k. í hlutfalli við aukningu fjárl. og helst í hlutfalli við aukningu fjárframlaga til Vísindastarfa í landinu. Fjárframlög til háskólans hafa t. d. stóraukist, fjárframlög til æðri skóla hafa stóraukist, fjárframlög til ýmiss konar sérstakra vísindastarfa hafa verið aukin og stuðningur við námsmenn hefur verið aukinn. En stuðningur við Vísindasjóð hefur ekkert verið aukinn mörg undanfarin ár og hefur staðið í stað í 2 millj. kr. Við svo búið má að sjálfsögðu ekki lengur standa. Vísindasjóður telur sig þurfa á rúmlega 42 millj. kr. að halda til að geta sinnt þeim óskum, sem bornar hafa verið fram við hann og hann telur að eigi allar saman stuðning skilið. Ég treysti mér þó ekki til að leggja til, að óskum sjóðsins verði fullnægt að öllu leyti í einu lagi, enda er alveg einsýnt, að ekki má við svo búið standa, að eitt árið enn standi fjárframlag til Vísindasjóðs úr ríkissjóði í stað í einum 2 millj. kr. þrátt fyrir stórauknar fjárveitingar á svo að segja öllum öðrum sviðum og þrátt fyrir síminnkandi verðgildís hverrar kr. Ég hygg, að hér sé um mikið sanngirnismál að ræða og í rauninni einfalt mál. Það er þörf á eflingu þeirra vísindarannsókna, sem Vísindasjóður styrkir. Sjóðurinn hefur verið vanræktur mörg undanfarin ár af hálfu ríkisins, og það má því ekki minna vera en fjárframlög til hans séu aukin verulega, og þá tel ég ekki minni aukningu en úr 2 í 10 millj. koma til greina og tel alls ekki farið fram á of mikið. Það er enginn vafi á því, að það fé, sem veitt er til að styrkja vísindarannsóknir, ber margfaldan ávöxt, jafnvel í peningum reiknað. Þess vegna leyfi ég mér að óska þess, að hæstv. ríkisstj. og þm, taki þessari till. með velvild og skilningi.