06.02.1974
Neðri deild: 58. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 2051 í B-deild Alþingistíðinda. (1844)
93. mál, sjálfskuldarábyrgð á lánum til kaupa á fiskiskipum
Björn Pálsson:
Herra forseti. Upphaflega hljóðaði þetta frv. þannig:
„Ríkisstj. er heimilt, gegn þeim tryggingum, sem hún metur gildar, að veita sjálfskuldarábyrgð á lánum til kaupa á 10 nýjum fiskiskipum yfir 300 lestir. Ábyrgð má veita fyrir allt að 80% af kaupverði skipanna.“
Síðan þetta gerðist er búið að bæta inn í frv. ferju, sem á að ganga á milli Reykjavíkur og Akraness, og svo kemur Vestmannaeyjaskipið. Mér finnst þetta alveg óskyld mál. Það er allt annað að ganga í ábyrgð fyrir ákveðna tölu af fiskiskipum eða þessar ferjur, þannig að þótt það væri ekkert annað en það, þá teldi ég ákaflega æskilegt, að ríkisstj. tæki þetta frv. aftur og léti þetta kome aðgreint fyrir þm.
Mér hefur verið sagt viðvíkjandi þessum 10 fiskiskipum, að þau muni aldrei verða keypt öll. Þeir aðilar, sem ætluðu að kaupa sum af þeim, hafi ekki getað útvegað sér nægilegt fjármagn eða einhvern veginn hætt við það. Þá er náttúrlega ástæðulaust að vera að ganga í ábyrgð fyrir skipum, sem ekki eru neinar líkur til, að verði keypt. Auk þess skulum við athuga það með öll þessi fiskiskipakaup, að það eru takmörk fyrir því, hvað við höfum mikinn mannafla á þessi skip, og svo þarf að vinna aflann, þannig að það er ekki endalaust ráðlegt að kaupa skip. Það verður einhvers staðar að bremsa. Það er líklega þegar þannig nú, að það er ekki hægt að fullnýta flotann vegna skorts á mannafla, þannig að ég álít, að við þm. verðum að fara að athuga það að láta ekki kasta í okkur frv. og biðja okkur um endalausar ábyrgðir, án þess að það sé eiginlega nokkurt vit í að ganga í slíkar ábyrgðir eða ráðast í slíkt. Ég ætla ekki að setja mig sérstaklega upp á móti því, að keypt verði 4 svona skip. En mér finnst alveg ástæðulaust að samþykkja ábyrgð fyrir 10. Ég tel, að það sé búið að kaupa það mikið af skipum, að það sé ástæða til þess að fara hægara, ekki síst nú, því að það veit enginn, hvað gerist eftir verðbreytingar á olíu og verðbreytingar á öllu. Ég álit, að það sé farið of hratt.
Það hefur verið veitt innstreymi af erlendu fé, allt að 4 milljörðum á ári, undanfarin ár, og það er of mikið í góðæri. Ég álít, að ef vel er búið, þá eigi ekki að taka lán í góðærum. Það er fyrir sig að taka lán til stórframkvæmda, eins og stórrafvirkjana eða slíks eða ef mjög mikið er keypt af flugvélum og skipum, en að öðru leyti eigum við ekki að eyða meira en við öflum. Það verður til þess að skapa alveg óeðlilega verðþenslu í landinu, eins og þegar hefur sýnt sig.
Í fyrsta lagi tel ég, að þetta ættu að vera þrjú aðgreind frv., því að það getur vel verið, að sumir vildu vera með Vestmannaeyjaskipinu, en teldu ástæðulaust að vera með þessa Akranesferju o.s.frv. Þar að auki er ekki ástæða til að fara að heimta ábyrgðir af þinginu, án þess að neinar líkur séu til, að þurfi að nota þær. Í þriðja lagi tel ég, að við ættum að fara að athuga hvað við gerum, meira en við höfum gert og vera ekki að flana í ábyrgðir fyrir lánum, sem ástæðulaust er að taka.
En hvað sem því líður, ætlaði ég aðallega að tala um þessa Akranesferju. Ég hef ekki kynnt mér Vestmannaeyjamálið eins vel og raunar sáralítið, þannig að ég vil ekki fara neitt verulega út í það. Ég viðurkenni, að Vestmanneyingar þurfa að hafa góðar samgöngur við land, og það er náttúrlega allt önnur aðstaða fyrir þá, en Akurnesinga. Þetta er eyja, og þeir eiga allt gott skilið. Þeir hafa aflað mikilla verðmæta fyrir þjóðfélagið og borgað mikla skatta. En hitt finnst mér, ef skipið á að kosta á 4. hundrað millj., að verðið sé nokkuð hátt, og ég held, að þeir gætu komist af með ódýrara skip. Það er spurning, hvort það væri þá ekki betra fyrir þá að hafa tvö skip og hafa þau minni. Það væri þægilegra. Þeir þurfa náttúrlega að sækja vörur sínar í fleiri staði en upp á Þorlákshöfn. En ég álít sem sagt, að um það ætti að vera alveg sérstakt frv. og þetta ætti allt saman að athuga, sem ég vona, að gert verði. Ef skipið á að kosta 320 millj., — og það má vel vera, að það verði dýrara, því að allt er nú á uppleið, ég skal ekkert segja um það, — þá verður það nokkuð dýrt í rekstri með vöxtum og afborgunum. En út af fyrir sig væri ég ekki að deila á það, þó að Viðlagasjóður legði fram ákveðna upphæð til að borga þetta skip niður. Ef Viðlagasjóður legði fram 200–250 millj., væri verðið orðið skaplegt. Ég hef ekki trú á því, að þeir þurfi endilega að hafa skipið svona dýrt og stórt. En hvað sem því líður, er æskilegt, að þeir hafi góðar samgöngur við land, og ég býst við, að allir vilji styðja að því.
Þá er það þessi blessuð Akranesferja. Ég er búinn að hafa töluvert fyrir að afla mér upplýsinga um hana. Ég sé nú, að Jón Árnason er þarna, hann er nú þm. þeirra Borgfirðinga og er búsettur á Akranesi. Hann var að tala um það um daginn, að ég hefði lítið vit á skipum, og ég skal ganga inn á það. En ég er ekki það mikið flón, að ég haldi, að ég hafi vit á því, sem ég hef ekki vit á. Þess vegna reyni ég að fá upplýsingar um hlutina hjá mönnum, sem hafa betra vit á því en ég. Það er nú þannig, að við erum misgreindir, en enginn er alvitur, og þegar einhver fer að ganga með það í kollinum, að hann hafi vit á öllum hlutum, og hættir að kynna sér hlutina, þá er hann að verða heimskur. Það er það hættulegasta af öllu. Það er mannlegt að hafa ekki vit á öllu, en það er nauðsynlegt að hafa vit á að afla sér þeirra upplýsinga, sem nauðsynlegar eru til þess að taka ákvarðanir um hlutina. En ég er dauðhræddur um, að hv. þm. Jón Árnason hafi alls ekki athugað þetta, þegar þeir voru að ráðast í þessi kaup, því að það vita allir, að það er búið að kaupa þetta skip, búið að borga í því 12 millj. Og náttúrlega er það engin aðferð að vera búnir að kaupa skip og henda svo inn í þingið beiðni um, að þm. eigi að ganga í ábyrgð fyrir þetta, hvað vitlaust sem það er. Þetta er engin aðferð. Auðvitað eiga þm. ekki að láta bjóða sér þetta. Þetta væri frekar fyrir sig, ef það væri eitthvert vit í þessum kaupum.
Ég skal segja ykkur, að nú er staddur hér á Hótel Borg norskur maður, Gunnar að nafni, sem er þaulkunnugur þessu öllu saman, ég var að tala við forsrh., að hann skyldi tala við þennan mann, hann þekkir þetta skip, og hann þekkir eiganda skipsins, hann skyldi tala við þennan mann og vita, hvað hann segði. Skipið var í Norður-Noregi, og ekki var hægt að nota það þar. Svo var það selt til Suður-Noregs, og þeir vilja losna við það þar, af því að skipið er ómögulegt. Það er grunnskreitt, yfirbyggingin er svo mikil, að það er ekki haffært nema stórbreyta því. Og það, sem gerist, er, að það er fenginn maður frá skipaskoðuninni til þess að líta á skipið. Hann segir, að það megi sigla því til Íslands með því að loka því. Fjmrh. sagði, að það væri ákaflega hentugt að flytja á þessu skipi sement með farþegum, þegar hann talaði fyrir málinu. Það var eiginlega það eina, sem kom málefnalegt hjá honum. Ég spurði þá í skipaskoðuninni, hvort það væri hentugt að flytja sement með farþegunum. Þeir sögðu, að það væri alls ekki hæft til þess.
Þetta er nú undirbúningurinn að málinu. Svo er þessu kastað inn í þingið, rökstuðningurinn tóm vitleysa. Ég vildi ráðleggja fjmrh. og forsrh. að fara og tala við þennan Gunnar, hann er niðri á Hótel Borg og ætlar að fara á morgun, þeir geta náð í hann í kvöld. Jón Árnason gæti kannske hlustað á. Annars sagðist hann ekki vilja spilla neitt fyrir þessu, því að þetta væri svo góður vinur sinn, þessi norski eigandi og hann auðvitað hirðir þessa peninga.
Þeir segja, þessir hv. herrar, síðasti ræðumaður og Vilhjálmur, vinur minn, sem hefur vel vit á fjármálum, eins og við vitum allir, að það væri almenn ánægja með þetta á Akranesi. Ég talaði við mann, sem kunnugustur er öllum flutningum þeirra Akurnesinga í dag. Hann sagði, að það væri almenn óánægja meðal fólks á Akranesi. Það vildi nefnilega til, að það var skipstjóri á Akranesi, sem var að veiða síld í Norðursjónum og brá sér til Noregs, kom þarna við, rétt þar sem dallurinn var, og hann sagði mér, að það væri mikið hlegið þarna á vesturströndinni að því, hvað Íslendingar hefðu verið vitlausir að kaupa þetta skip, enda getið þið séð myndina af þessum dalli, ég hef hana hérna. Þetta er mest ofansjávar, þessi klumpur, og mestar líkur til þess, að hann velti um með allan mannskapinn hérna á milli. Þetta er innfjarðaskip, og hann sagði mér, þessi norski maður, að það vanti þverskrúfu á það og það vanti vélina til að knýja þverskrúfuna, og sem sagt, það er alls ekki byggt eða útbúið til þess að vera á siglingu fyrir opnu hafi. Þetta er þess vegna allt tóm vitleysa.
Ég efast ekki um, að hv. þm. Jón Arnason hafi betra vit á skipum en ég. Annars veit ég ekki, hvort hann hefur nokkurn tíma á sjó komið, ég skal ekki dæma um það. En hann hefur verið í útgerðarbæ, og vafalaust hefur hann gutlað á milli á Akraborginni. En þetta er augljóst, það þarf ekki neinn sérfræðing til þess, þessi klumpur veltur til, þið sjáið það. Þetta er bjánaskapur. Og það er eins og ég segi, það er mesta vitleysa að hafa ekki vit á því, að maður hafi ekki vit á öllum hlutum, og hættulegasta vitleysan.
Þá þarf að gera vegna þessa listaskips hafnarbætur bæði hér og á Akranesi. Það er ekki nóg með að kaupa það, það þarf að gera sérstakar hafnarbætur vegna þess. Þetta er í raun og veru allt saman staðfest. Það vill nú til, að Guðjón Teitsson er búinn að hitta þennan norska mann og ræða við hann. Hann ætlaði að fara að segja mér af því, sem hann hefði sagt sér, en ég sagði honum, að hann þyrfti þess ekki, ég væri búinn að tala við þann norska.
Það er nú eitt, svo gera þeir áætlun, og hún er svo hringlandi vitlaus sem nokkur áætlun getur verið. Ég get sagt ykkur varðandi reksturinn á Akraborginni undanfarið, — þeir fengu hana fyrir rúmar 8 millj. upphaflega, og það var ekkert við það að athuga, — að 1972 voru tekjur þeirra af farmflutningum og fólksflutningum 10.6 millj. En árið 1973, — ég held, að ég eigi kannske einhvern þátt í því, ég rölti tvisvar eða þrisvar upp í stjórnarráð að tala við samgrh. Hannibal Valdimarsson í fyrra, sem féllst á að leyfa þeim hækkun, þeir segjast nú aldrei hafa fengið leyfi, en þeir hækkuðu fargjöldin úr 220 kr. upp í eitthvað talsvert á fjórða hundrað, þannig að tekjurnar urðu miklu meiri, þær urðu 16 millj. s.l. ár. En þrátt fyrir það var nú kostnaðurinn meiri og þeir þurftu að fá 6 eða 6.5 millj. úr ríkissjóði, og þá bar það sig. En það er víst í fyrsta skiptið. Það var halli árið 1972, og allan þennan tíma hafa afskriftirnar ekki numið nema 1879 þús. kr. á þessu skipi, sem kostaði upphaflega ekki nema 8.6 millj. Svo ætla þeir að fara að kaupa skip fyrir 130 millj. Nú reiknuðu þeir þetta út. Allt í einu áttu tekjurnar að fljúga úr 16 millj. upp í eitthvað 40 millj. Hvar liggur sönnun fyrir því, að það aukist svo mikið flutningur á bilum og, fólki, að það fari úr 16 millj. upp í 40 millj? Ég held, að það liggi ekkert á borðinu um það. Vátryggingarkostnaður var áætlaður lítið eitt hærri, muneði sáralitlu af skipi, sem kostaði 130 millj., eða af skipi, sem er gamalt og miklu minna, sem stendur í eitthvað 7 millj., þannig að það nær náttúrlega engri átt. Þótt það væri tvöfalt meira vélarafl, var olían reiknuð lítið eitt hærri. Hún verður fjórföld eða fimmföld við það, sem áætlunin sagði. Ég talaði við þennan mann hjá skipaskoðuninni, og hann taldi, að kostnaðurinn við skipið yrði 120–150 þús. á dag. Eins og ég sagði áðan, er ég ekki neinn sérfræðingur í þessu, en hann taldi þetta og það var áður en olíuhækkanirnar komu og kauphækkanir, sem gert er ráð fyrir.
Það má áreiðanlega áætla kostnaðinn hærri. Við þurfum ekki að ímynda okkur, að skipið verði rekið fyrir minna en 60 millj. á ári. Hvar liggur tryggingin fyrir tekjunum. Það eru 16 millj. tekjurnar af bátnum s.l. ár. Og hvar liggur sönnun fyrir því, að farþegarnir kæri sig um það, ef fargjöldin hækka mjög mikið, að ferðast með skipinu? Það eru allar líkur til þess, miðað við þann rekstur, sem hefur verið að það verði allt að því 40 millj. kr. halli á ári af þessum rekstri. Það eru allar líkur til þess. Og það er meira fé eða jafnmikið og við höfum varið til þess að aðstoða alla þá báta, sem eru að basla úti um hinar dreifðu byggðir, og snjóbílana, eitthvað 30 eða 32 aðila. Við eigum að kaupa þetta skip, þó að rekstur þess kosti okkur jafnmikið og það, sem við aðstoðum alla hina aðilana með, og fyrir byggðarlag, sem hefur minni þörf fyrir aðstoðina en nokkurt annað byggðarlag af þeim, sem við aðstoðum. Þetta er eins og hver önnur endileysa.
Ég vil nú ekki nefna nafn, en ég talaði við þennan mann, sem kunnugastur er öllum flutningum til Akraness í dag. Hann sagði mér það, að bæði Eimskipafélagsskipin og Sambandsskipin flyttu svo að segja allar vörur til Akraness. Þeir hafa nefnilega miklu betri aðstöðu til þess að fá vörurnar en við úti á landsbyggðinni, og fá þær þess vegna miklu ódýrar en við, sem verðum að flytja mjög mikið á bílum langar leiðir og borga farmgjöld með strandferðaskipunum. Það er miklu betri þeirra aðstaða. Hann sagði mér líka, þessi maður, að þetta skip hefði ekkert að gera, eins og ég hef alltaf haldið fram, þetta væri nokkurs konar skemmtisnekkja fyrir Akurnesinga. Það er skólafólkið að fara heim á sunnudögunum, og svo eru þeir að sjá íþróttirnar. Þeir geta nú séð þær í sjónvarpinu. Svo er þetta ráp, sem við þekkjum í sveitinni, að er oft nærri kaupstöðum. Þeir eru alltaf að fara í kaupstaðina, snakka og kaupa eitthvað smávegis. Þeir búa náttúrlega ekkert betur en við hinir, sem erum lengra frá og förum sjaldnar í kaupstaðinn, þannig að það var ekki hægt að gera Akurnesingum betri greiða en gera þeim eitthvað svolitið erfiðara fyrir á þessu rápi, svo að þeir væru heima hjá sér á kvöldin, horfðu á sjónvarpið og hugsuðu um konur sínar og eyddu ekki peningum í eitthvert vitleysisráp hér í bænum, læsu heldur eitthvað skynsamlegt í bókum. Ég vil Akurnesingum vel og met þeirra dugnað mikils og vil allt gera, sem má verða þeim til hagsbóta. En það er ekki hægt að gera þeim þann grikk að fá þennan dall, ekki síst ef hann dræpi nokkra tugi af þeim. Auk þess er nú ekki hægt að gera þessum þm. þeirra meiri ógreiða, því að það verður e.t.v. aðalumræðuefnið á Akranesi, hvað þeir hafi verið vitlausir að kaupa þessa ferju. Og það er það eina, sem bjargar þeim frá algeru hruni, að þeir verði taldir jafnvitlausir.
Ég var sérstaklega spurður að því, hvort Jónas Árnason væri virkilega með þessari vitleysu. Ég sagðist ekki vita það, en hann talaði svo lítið um fjármál og væri ekkert hneigður fyrir það sýsl.
Ég held, að það sé ekki ástæða fyrir mig að útmála þetta meira. Ég skil ekki í öðru en ykkur sé öllum orðið ljóst, að þetta er hrein endileysa. Ég vil biðja ráðh. um að tala við þennan norska mann. Mér leiðist satt að segja að vera á móti þessu, en hún verður að gera sér ljóst, þessi ágæta stjórn, að það er ekki hægt að teyma okkur alveg eins og beljur út í hvað mikið fen sem er. Ég er satt að segja búinn að fá alveg nóg af fjármálavitleysum, bæði hjá fyrrv. og núv. ríkisstj. En ég ætla að fara að verða svolítið latrækur, ef þeir taka upp á svona pólitík. Við vitum vel, að þjóðin fer ekki á hausinn fyrir þessar 130 millj. og 40 millj. kr. rekstrarhalla, hún fer ekkert á höfuðið, en miðað við stærð málsins, held ég, að þetta sé það alvitlausasta mál, sem hefur komið inn í þingið. Þetta er fáránlegt. Það eru smámunir að borga 12 millj., það eru smámunir að gefa þeim það. Það er ekki nema brot af rekstrarhallanum eitt ár. Nei, það er hægt öllu að ofbjóða. Ég hef ekki farið með visvítandi ósannindi, og ég vil mælast til þess við ríkisstj., að hún endi á því að gera það, sem hún átti að byrja á, það er að kynna sér málið hjá mönnum, sem hafa eitthvert vit á því, kynni sér málið. (Gripið fram í: Hver er þessi Norðmaður?) Hann heitir Gunnar og er þaulkunnugur öllu viðvíkjandi skipum og öllu í þessu skipabraski og er hér á Hótel Borg. Þú hefur gott af því, ef þú getur bablað norsku, að fara og hitta hann.
Ég vil ekki þreyta ykkur á því að lesa hér upp bréf, því að það getur skeð, að það spilli þessum málflutningi mínum, hann er dálítið langorður vinurinn hérna. En það sem sagt liggur á borðinu, að þetta er ein hringavitleysa frá upphafi til enda. Stjórnin hefur orðið sér til minnkunar að koma með þetta. En hún getur bætt mikið úr því, ef hún bremsar. Ég skal borga minn hluta af þessum 12 millj., sem þeir eru búnir að álpast til að borga, ef þeir hætta við þessa vitleysu. Náttúrlega ætti Akraneshreppur að borga einhvern hluta af því, því að þegar menn senda þm., sem eru svona ógætnir, þá verða kjósendurnir náttúrlega að taka einhverja smáábyrgð á því. Bærinn gæti borgað svo sem þriðjung og ríki 2/3 af þessum 12 millj.
En annars geta Akurnesingar keypt þetta án okkar hjálpar. Þetta er stórt bæjarfélag og sterkríkir menn þarna, og þá varðar mig hreint ekkert um það. En meðan ég er þm., hef ég þá ábyrgðartilfinningu, að ég er ekki að greiða atkv. með svona vitleysu, enda mundi ég skammast mín fyrir það bæði lífs og liðinn, því að menn hafa nú enn meiri raun af vitleysunum, sem þeir gera í lífinu, þegar þeir eru dauðir. Akranesbær getur þá bara keypt skipið og borgað verulegan hlut í því og séð um þetta allt saman, en á ekki að fá ríkisábyrgð fyrir þessu. Þá lendir það allt á okkur. Hann sagði mér, þessi ágæti maður, sem ég talaði við í morgun, að þó að þetta yrði nú keypt, yrði þetta aldrei nema eitt ár, þá hættu þeir við þessa vitleysu, að vera að göltra með skip hér á milli engum til gagns, en mörgum til ógagns. Þeir geta haft sinn flugvöll, þeir geta haft sínar rútur o.s.frv. Ég veit ekki betur en að þarna fyrir norðan, meira að segja menn austur á Þistilfirði, borgi farið sitt, þegar þeir koma til höfuðborgarinnar. Það er náttúrlega þeirra mál, Akurnesinga, hvað mikla vitleysu þeir gera, ef þeir vilja kaupa þetta sjálfir. En þá þurfa þeir ekkert að vera að narra okkur til að ganga í ríkisábyrgð fyrir þessu. Það er eins og hver önnur vitleysa. Þess vegna er ég ákveðinn í að greiða atkv. á móti þessu, og ég ætla að biðja um nafnakall, þegar þetta verður afgreitt, því að það er best, að þeir hafi heiðurinn af þessu furðuverki, sem vilja hafa hann með því að vera með því. En ég ætla ekki að vera með því.