11.03.1974
Neðri deild: 78. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 2685 í B-deild Alþingistíðinda. (2425)
241. mál, neyðarráðstafanir vegna jarðelda á Heimaey
Ingólfur Jónsson:
Herra forseti. Það eru örfá orð í tilefni af því, sem hæstv. fjmrh. sagði hér áðan um þetta mál. Hæstv. ráðh. las upp úr skýrslu n., sem skipuð var á s.l. ári til þess að athuga um hafnarframkvæmdir á suðurströndinni. Ég vil benda hæstv. ráðh. á, að það er enginn ágreiningur um það, að haldið verði áfram með þessar hafnarframkvæmdir. Við flm, teljum það alveg sjálfsagt og nauðsynlegt. Við teljum, að það komi ekki til mála að hætta við það. Þorlákshöfn er landshöfn, og hún er ekki notuð aðeins af Sunnlendingum einum saman, heldur jafnvel að helmingi til af Suðurnesjamönnum. Það er einnig nauðsynlegt að gera höfnina betri í Grindavík heldur en hún er. Það er þess vegna ekki verið að deila um hafnarframkvæmdir, hæstv. ráðh. Það var því alger óþarfi að lesa upp úr þessari skýrslu, sem allir hv. þm. vita um. Við erum að ræða um, hvort það á að kosta hafnargerðirnar af svonefndum gospeningum.
Heldur finnst mér það lélegt af hæstv. ráðh. að segja, að ekki hefði komið til mála að gera þessar hafnarframkvæmdir á suðurströndinni, nema af því að gosið kom. Þetta viljum við ekki heyra. En við viljum ræða um það í fullri alvöru, hvort ekki er hægt að snúa við af þeirri villunnar braut, sem hæstv. fjmrh. hefur farið og ákveðið, þ.e. að nota fé Vestmanneyinga til þess að leggja í þessar hafnir, Grindavík, Þorlákshöfn og Höfn í Hornafirði. Á meðan Vestmannaeyjahöfn var lokuð, notuðu Vestmannaeyjabátar Grindavík að talsverðu leyti, Þorlákshöfn vitanlega líka, Eyrarbakka og Stokkseyri. Eyrarbakki og Stokkseyri fá ekkert af þessum peningum. Höfn í Hornafirði, hygg ég, að hafi verið lítið notuð á þeim tíma, kann þó að vera. En Vestmanneyingar borguðu með sér fyrir aðstöðuna í Grindavík, því að Viðlagasjóður lánaði Grindavíkurhöfn 44 millj. til þriggja ára, til þess að flýta fyrir hafnarbótum þar. Það má þess vegna segja, að Vestmanneyingar hafi borgað vel fyrir sig þessa einu vertíð, sem þeir voru í Grindavík. Nú eru, eins og allir vita, Vestmannaeyjabátar farnir frá Grindavík, og þeir leggja litið upp í Þorlákshöfn, úr því sem komið er. Þeir nota sina eigin höfn. Það er svo annað mál, að það vantar fjármagn í þá höfn til þess að gera nauðsynlegar endurbætur á höfninni.
Hafnarbætur í Grindavík, Þorlákshöfn og Höfn í Hornafirði eru nauðsynlegar, og það er talið, að þessar hafnarbætur kosti 1 milljarð. En það á ekki að vinna þetta verk aðeins á einu ári, á þessu ári. Verkið verður unnið á þremur árum, að því er vitamálastjóri segir mér, kannske fjórum. En við skulum reikna með, að þetta verði unnið á þremur árum. Þá eru það rúmlega 300 millj. á ári. Ríkissjóður á að leggja fram 40% á móti Alþjóðabankaláninu. Alþjóðabankalánið er 600 millj., sem nota verður á þremur árum, og framlag Íslands er 400 millj., sem nota verður á þremur árum. Á þessu ári þarf að nota um 100 millj. af innlendu fé til þessara framkvæmda. Það er allt og sumt. Það er búið að undirskrifa samning um lántöku í Alþjóðabankanum, og það er náttúrlega ekki í alvöru sagt, þegar talað er um að snúa við og hætta við þessar framkvæmdir, sem þegar eru undirbúnar og að nokkru byrjað á. Verkinu verður haldið áfram, þótt ekki fáist peningar frá Vestmanneyingum, sem á að nota til uppbyggingar þar. Hæstv. ráðh. verður að hætta við þessar ákvarðanir, og það er engin ástæða til þess að fara í illdeilur við hann út af því, þótt hann í villu hafi haldið þessu fram. En við gefum þetta ekki eftir, það kemur ekki til greina. Hæstv. ráðh. verður að útvega 100 millj. kr., sem þarf að nota í ár, með öðrum hætti. Hæstv. ráðh. má ekki segja, að hann geti það ekki, það væri alveg augljós uppgjöf fyrir hann og hæstv. ríkisstj., að hann gæti ekki útvegað 100 millj. í innlendum kr., sem nú eru ekki orðnar stórar. Það getur hæstv. ráðh. ekki sagt, því að Alþ. vill gefa heimild til þess. Hæstv. ráðh. getur ekki heldur í alvöru haldið því fram, að Alþjóðabankinn vilji ekki lána til Íslands 600 millj. kr., nema hann fái Vestmannaeyjafé, þ.e. tolltekjurnar af Viðlagasjóðshúsunum eða söluskattinn. Það má ekki halda því fram í alvöru. En hæstv. ráðh. hefur sagt, að Alþjóðabankinn hafi sett það skilyrði að fá þessa peninga. En það er ekki hægt í alvöru að halda því fram. Alþjóðabankinn setti það að skilyrði, að það yrði lagt 40% á móti, en hvaða peningar það voru, það skipti ekki máli. Það má segja, að Alþjóðabankinn hafi kannske viljað vita, hvernig hæstv. ríkisstj. ætlaði að útvega féð, vegna þess að það gæti verið, að Alþjóðabankinn hefði takmarkað traust á hæstv. ríkisstj. En ég vil þá kenna hæstv. fjmrh. ráð. Ef hæstv. ríkisstj. hefur ekki traust hjá Alþjóðabankanum og bankinn vill ekki taka mark á því, sem hæstv, ríkisstj. segir eða skrifar undir, þá er ekki um annað að ræða heldur en fá bankaábyrgð fyrir þessari upphæð, það verður tekið gilt. Þess vegna er þetta ekki eins mikið vandamál og hæstv. fjmrh. vill vera láta. Þennan hnút þarf að leysa. Hæstv. ráðh. fékk heimild í 6. gr. fjárl. til þess að nota féð á þennan hátt, sem hann lýsti. Hv. stjórnarstuðningsmenn greiddu atkv. með því, stjórnarandstaðan á móti. Eins og hér kom fram áðan, er vitanlega engin skylda að nota heimildina. Það er hægt að vera laus við það. Af þessari innlendu fjáröflun er gert ráð fyrir, að Grindavík fái 148 millj. kr. Ég hef heyrt það eftir mætum mönnum í Grindavík, að þeir vilji alls ekki taka við þessu fé frá Vestmannaeyingum, þeir vilji fá sina hafnarframkvæmd, en þeir vilji ekki taka þetta fé frá Vestmannaeyingum.
Það er minna, sem Höfn í Hornafirði er ætlað, það eru aðeins 12 millj. kr., 160 millj. kr. til þessara tveggja hafna og 240 millj. kr. til landshafnarinnar í Þorlákshöfn, sem þarf að nota á þremur árum. Hæstv. ráðh. er með hótanir um, að verkið verði stöðvað, ef hann fær ekki fé frá Vestmanneyingum til framkvæmdanna. Hæstv. ráðh, verður fyrirgefið, þótt hann hefði þessar fullyrðingar hér uppi, ef hann breytir um stefnu í þessu máli, og eins og ég sagði, er engin ástæða til að vera með illyrði út af þessu, ef málið vinnst, sem það verður að gera.
Það er kunnugt, að það er enn óljóst, hversu mikið fjármagn Viðlagasjóður þarf að fá til bótagreiðslna og uppbyggingar í Vestmannaeyjum. Það er mjög líklegt, að 2% söluskattur til áramóta í 10 mánuði, eins og till. kom um, hefði orðið of lítið. 1% í 12 mánuði er sennilega of lítið. Þess vegna þótti sjálfsagt að gefa fyrirheit um, að það yrðu framlengd lög um Viðlagasjóð 1975 eða ráðstafanir til þess gerðar að útvega Viðlagasjóði meira fjármagn, ef með þyrfti. Það var einnig tekið fram, og þm. allra flokka voru sammála um það, að greiðslur Viðlagasjóðs yrðu að halda áfram með eðlilegum hætti. Höfðu menn þá í huga, að fresta yrði því að greiða upp skuld við Seðlabankann, ef með þyrfti. Það er nauðsynlegt fyrir Viðlagasjóð að hafa ráð á þessu fjármagni, sem inn kemur af innflutningstolli og söluskatti Viðlagasjóðshúsanna. Húsin eru nú boðin til sölu. Ég skal ekkert segja um, hvernig þau seljast. Ég er hræddur um, að í byrjun þyki þau nokkuð dýr. Hitt er eins víst, að eftir 1–2 ár þykja húsin ekki dýr, og kannske seljast þau strax, vegna þess að margir hafi þá staðreynd í huga. En áreiðanlega er gott fyrir Viðlagasjóð að hafa svigrúm, sem hann mundi fá, ef hann hefði í hendi sér innflutningsgjaldið og söluskattinn, sem er 800–900 þús. af hverju húsi. Það væri þá möguleiki til að slaka til á verðinu, ef um gallað hús væri að ræða eða annað þess konar. Annars er það orðað svo í 1. gr. þessa frv. að nota þetta fé til uppbyggingar í Vestmannaeyjum, — til uppbyggingar í Vestmannaeyjum, sem þarf að hraða og kostar mikið fé. Ef það er rétt, sem hv. 3. þm. Sunnl. sagði hér áðan, að beint tjón Vestmanneyinga mundi verða 1–2 milljarðar, enda þótt þeir fengju greiðslur eins og reglugerð við lög um Viðlagasjóð mælir fyrir, þá finnst mér það mikið. Það gæti verið sanngjarnt að bæta aukalega að einhverju leyti þetta tjón, sem reglugerðin hefur ekki reiknað með, — eða er þá ekki þörf á að endurskoða reglugerðina?
Ég þarf ekki að hafa þetta öllu fleiri orð, herra forseti. Ég vil aðeins mælast til þess, að hæstv. fjmrh. og hæstv. ríkisstj. endurskoði afstöðu sína og að það geti orðið fullt samkomulag hér í hv. Alþ. um þetta mál, eins og um Vestmannaeyjamálið yfirleitt fram að þessu. Það er enginn vafi á því, að það verður eftir því tekið hjá vinum okkar á Norðurlöndum, sem gáfu mest í Viðlagasjóðinn, hvort við tökum innflutningstoll og söluskatt af þessum húsum og látum það ganga í ríkissjóð, því að í ríkissjóð fer það, þó að það verði síðar meir greitt sem framlag til ákveðinna hafna í landinu. Ég vona, að það fáist samstaða um málið, þegar menn hafa athugað það í ró. Það er ekki sæmandi að tala um það í þessu sambandi, að hætt verði við áðurnefndar hafnarframkvæmdir, ef ríkissjóður fær ekki til sín fjármagn, sem Vestmanneyingar eiga siðferðilega og lagalega kröfu á að fá.