15.03.1974
Efri deild: 80. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 2901 í B-deild Alþingistíðinda. (2584)
259. mál, skattkerfisbreyting
Jón Árnason:
Herra forseti. Ég mun nokkuð stytta mál mitt frá því, sem ég hafði upphaflega ætlað mér, þar sem alllangar og ítarlegar umr. hafa farið fram um þetta mál, bæði í hv. Nd. og svo aftur nú við 2. umr. þessa máls hér í d. í dag. Ég vil þó víkja nokkrum orðum að þessu máli og afstöðu hæstv. stjórnarliða til afgreiðslu málsins, eins og hún var frá Nd. og eins og málið lá fyrir, þegar það kom til þessarar umr.
Hæstv. fjmrh, og aðrir stjórnarliðar halda því fram, að aðalrök þess, að rétt sé að samþykkja frv. til l. um skattkerfisbreytingu, sem ríkisstj. flytur og hér er til umr., séu þau, að hér sé um framkvæmd að ræða á einum þætti þeirra kjarasamninga, sem nýlega voru gerðir á milli launþega og atvinnurekenda. Hæstv. fjmrh. sagði, að hér væri um fjölmörg fordæmi að ræða, sem eins hafði staðið á um, og hafi aldrei komið til þess fyrr, að Alþ. samþykki ekki slík ákvæði, ef um þau hefði verið samíð. Víst er það rétt, að oft hefur til þess komið, eins og hér hefur verið vikið að áður, að ríkisstj. hafi þurft að hafa afskipti af gerð kjarasamninga á einn eða annan hátt og greiða fyrir samningagerð með því að lofa að beita sér fyrir nýrri löggjöf, sem í fælist kjarabót í einu eða öðru formi. Þegar slíkt hefur átt sér stað, hefur viðkomandi ríkisstj, haft hreinan þingmeirihl. í báðum þd. og með því að láta viðkomandi þingmeirihl. fylgjast með og skýra honum frá því, sem um væri að ræða, vissi ríkisstj. fyrir fram, hvort hún hafði vald á þeirri lagasetningu, sem til þurfti að grípa, eða ekki. Það er þessi reginmunur, sem um er að ræða hvað viðkemur núv. ríkisstj. Hún hefur ekki þann þingstyrk á bak við sig, sem hverri ríkisstj. er nauðsynlegur til þess að geta fylgt fram þeirri stefnu, sem hún hefur lofað að beita sér fyrir, og þess vegna á ríkisstj. að fara frá, komi hún ekki málinu í gegnum þingið.
Það hefur tekið ríkisstj. bráðum 3 ár að átta sig á því, að skattal., sem hún beitti sér fyrir í upphafi síns stjórnarferils, eru slíkur óskapnaður, að sýnilegt var, að áhrif þeirra mundu leiða til þess, að allar atvinnustéttir þjóðfélagsins og þó sérstaklega þeir, sem vinna að sjávarútvegsframleiðslunni, sem eins og allir vita er óhjákvæmilega háð mikilli yfirvinnu, mundu lýsa því yfir, að fengist ekki viðunandi leiðrétting á þeirri skattáþján, sem nú á sér stað, mundu verkalýðsfélögin grípa til þess ráðs að banna félögum sínum að vinna alla nætur- og helgidagavinnu í fiskiðjuverunum. Má öllum vera ljóst, hve alvarlegar afleiðingar slík ákvörðun mundi hafa, ef til þess kæmi, að verkalýðsfélögin gerðu alvöru úr þeirri hótun. Það er enginn vafi á því, að það er þessi ákveðna krafa verkalýðs- og sjómannafélaganna, sem hefur knúið ríkisstj. til undanhalds frá þeirri skattránsstefnu, sem hún hefur haldið uppi, það sem af er þessu kjörtímabili.
Hæstv. fjmrh. fer fram á söluskattshækkun, sem nemur 5%, þannig að heildarsöluskattsstofninn, sem rennur beint í ríkissjóð, verður þá um 16%. Þar fyrir utan er svo 1%, sem gengur áfram til Viðlagasjóðs, og 1%, sem ætlað er til niðurgreiðslu á olíuverði. Þegar fjárlagafrv. var lagt fyrir Alþ. á s.l. hausti, var gert ráð fyrir 2% söluskattshækkun, þ.e. að söluskattsstofninn yrði þá 13%. Þá var gert ráð fyrir, að söluskatturinn skilaði í ríkissjóð 7150 millj. kr. Það svarar til þess, að hver söluskattsprósenta næmi um 550 millj. kr. Það sýnir hest, hvað óðaverðbólgan er gífurleg, að sami aðili, hagrannsóknadeildin, sem áætlaði tekjur fjárlagafrv. í sept. s.l. og þá hvert söluskattsstig á 550 millj. kr., telur, að nú megi reikna á sama hátt 800 millj. kr. fyrir hvert söluskattsstig. Engum dettur þó annað í hug en þegar áhrif hinna nýju kjarasamninga hafa náð að hafa til fulls áhrif á allt verðlag í landinu, að þá muni þessi tekjustofn skila enn meiri upphæð í ríkissjóð. Það kom í ljós í umr. um fjárlagafrv., að ríkisstj. hafði ekki þingstyrk til þess að koma þessu áformi sínu um söluskattshækkun í framkvæmd með löggjöf og varð að gefast upp við það áform sitt. Þá var horfið að því að láta endurreikna og gera nýja spá um væntanlegar tekjur ríkissjóðs á árinu 1974, miðað við óbreytt skattalög. Kom í ljós, að á þessu þriggja mánaða tímabili hafði óðaverðbólgan haft þau áhrif á tekjumöguleika ríkissjóðs eftir gildandi l., að allir tekjuliðir gáfu verulega meira en áður hafði verið reiknað með. Söluskatturinn á að gefa samkv. fjárl. 6702 millj. kr. í ríkissjóð, — þegar frá er tekið það, sem rennur til Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga, — en það er sem næst 610 millj. kr. fyrir hvert söluskattsstig, og þannig heldur skrúfan áfram. Nú er hins vegar upplýst, að söluskattsstigið nemi um 800 millj. kr. Ekki veit ég, hvort þá hefur verið dregið frá það, sem fer í Jöfnunarsjóð sveitarfélaga eða ekki, en allir sjá, hvað hér er um gífurlegt stökk að ræða á ekki lengra tímabili. Með þessari óðaverðbólgu, sem nú á sér stað og virðist vera það eina, sem núv. ríkisstj. getur tryggt þjóðinni, þá væri ekki óeðlilegt að áætla að söluskattsprósentan væri að þrem mánuðum liðnum komin í einn milljarð kr. En þrátt fyrir þá teygju, sem árlega hefur átt sér stað á öllum tekjuliðum fjárl., áður en endanlega hefur verið frá þeim gengið, hefur reynslan tvö undanfarin ár orðið sú, að tekjur ríkissjóðs hafa farið langt fram úr áætlun. Samkv. ríkisreikningi fyrir árið 1972 er um umframtekjur að ræða, sem nema um 1630 millj. kr. Á nýliðnu ári er enn um gífurlegar umframtekjur að ræða, og enda þótt endanlega liggi ekki fyrir, hverjar þær umframtekjur verða nákvæmlega, má telja vist, að þær verði ekki undir 2000 millj. kr.
Í óðaverðbólguárferði, eins og nú á sér stað, er það út af fyrir sig verðbólgan og síhækkandi verðlag, sem tryggir ríkissjóði þá tekjustofna, sem mestu máli skipta í tekjubálki fjárl. Árið 1972 fara tekjur ríkissjóðs um 1630 millj. kr. fram úr áætlun. Á árinu 1973 munu umframtekjur nema ekki undir 2000 millj. kr. Og í ár, ef allt heldur fram sem horfir hvað verðbólgu og verðlagshækkanir snertir, er ekki að efa, að gæti orðið greiðsluafgangur, en umframtekjur miðað við fjárlög verða enn meiri en undirfarin ár og það enda þótt ekki komi til sú aukna skattheimta; sem ríkisstj. berst nú fyrir upp á líf og dauða að fá samþykkta.
Það hefur lengi verið stefna sjálfstæðismanna, að stefnt skuli að því að stórlækka beina skatta og afla ríkissjóði þess í stað tekna með óbeinum sköttum. Næst þessu stefnumarki var komist með skattalagabreyt., sem átti sér stað árið 1960. Þá mátti heita, að allar almennar launatekjur yrðu gerðar skattfrjálsar. Það, sem á vantaði þá, er það, sem við leggjum áherslu á, að nú verði sett inn í þetta skattbreytingalagafrv., en það er, að skylt sé að hækka eða lækka þær fjárhæðir, sem um ræðir í a- og d-liðum 13, 14. og 16. gr., þrepin í skattstiga þeim, sem um getur í 1. lið 25. gr., svo að allar þær fjárhæðir, sem um ræðir í IV. lið 25. gr., samkv. skattvísitölu, sem ákveða skal af kauplagsnefnd ár hvert í samræmi við breyt. á almennum launatekjum. Vilji menn í alvöru tryggja, að almennar launatekjur verði tekjuskattsfrjálsar, er það slík till. sem þessi, sem tryggir best, að svo skuli verða.
Það er eftirtektarvert og sýnir best þróunina í skattamálum, hver hún hefur verið undir forustu núv. ríkisstj., ef við berum það aftur saman við það, sem átti sér stað 1960 og síðar. 1959 er síðasta ár vinstri stjórnarinnar sálugu, sem áhrifa gætti í sambandi við skattamálin. Þá var það svo, að 61900 eða 79.2% af skattgreiðendum greiddu þá skatt, en þeir, sem ekki greiddu þá skatt, voru þá 16261 eða 20.8%. 1960 breyttist hlutfallið þannig, að aðeins 20% á móti 79% árið áður greiddu tekjuskatt til ríkissjóðs eða 15080 samtals, en þá voru skattleysingjar 63620 eða 79.16%. 1973, þegar aftur fer að gæta áhrifa frá núv. ríkisstj. í sambandi við skattaálögurnar, snýst dæmið aftur við. Þá eru það 57987 eða 57% framteljanda, sem greiða tekjuskatt, en aðeins 42855 eða tæpur helmingur, 42.5%, sem greiða ekki tekjuskatt. Á yfirstandandi ári, ef lagt verður á eftir óbreyttum skattal., er talið sýnilegt, að þessi skattprósenta muni hækka enn verulega, og það er enn fremur talið fullvíst, að af þeim, sem koma til með að greiða skatt á yfirstandandi ári, muni 90% af skattgreiðendum lenda í hæsta skattstiga samkv. skattalögunum.
Þetta sýnir best, hversu ríkisstj. hefur staðið við það að láta breiðu bökin bera skattbyrðina, þegar svo er komið, að svona mikill hluti af þeim, sem greiða tekjuskatt á annað borð, — og það er orðin stór hluti framteljenda, sem á að greiða tekjuskatt, — að 90% af þeim lendir í hæsta skattþrepi. Það hefur varla verið hægt að svíkja á jafnáberandi hátt gefin fyrirheit í sambandi við skattamálin og ríkisstj. hefur gert í þessum efnum.
Það er augljóst mál, að þeir þm., sem ekki vilja fallast á till. okkar sjálfstæðismanna, eru fyrir fram að koma í veg fyrir, að hlutfallsleg upphæð af heildartekjum manna, þ.e. almennar launatekjur, verði tekjuskattsfrjáls. Þessi till., sem sjálfstæðismenn báru fram í Nd., var þar felld, og það sýnir best, hvert stefnir í þessum efnum. Ríkisstj. og stjórnarflokkarnir virðast vera reiðubúnir til þess að ganga nú frá tekjuskattsstiga, sem felur það í sér, að verulegur hluti af venjulegum launatekjum verði tekjuskattsfrjáls, en það á bara að vera í augnablikinu. Síðan skekkir verðbólgan, sem heldur áfram, þetta óðar en líður, og þá kemur til þess, að fleiri og fleiri komast í hæstu þrepin við álagningu skatta, nema til komi ný og ný leiðrétting í þessum efnum, sem að sjálfsögðu hefði verið einfaldast og best að gera á þann hátt, sem sjálfstæðismenn leggja til, þ.e. að láta kaupgjaldsnefnd, hlutlausa nefnd, ákveða þetta og leiðrétta árlega.
Það er nokkurn veginn víst, ef ekki kemur til einhver slíkur öryggisventill, eins og ég hef hér talað um, inn í skattkerfisbreyt., verða skattamálin á ný fyrr en varir orðin slíkur óskapnaður sem þau eru í dag. Það, sem aðaldeilan stendur hins vegar um, er mat á stöðu ríkissjóðs, eftir að sú tekjuskattsbreyting hefur átt sér stað, sem í þessu frv. felst, og eins og það kom frá hv. Nd. Það liggur fyrir, að öll stjórnarandstaðan, að viðbættum þremur þm., sem upphaflega studdu núv. ríkisstj., hefur tjáð sig samþykka till. sjálfstæðismanna um að heimila ríkisstj. í samráði við fjvn. að lækka fjárveitingar á árinu 1974 um allt að 1500 millj. kr. Það liggur því fyrir á óvefengjanlegan hátt, að með þessari till. er beinn þingmeirihl. Stjórnarflokkarnir hafa talað hátt um, að það sé í alla staði ólýðræðislegt, að þau mál. sem meiri hl. þm. sé fylgjandi, nái ekki fram að ganga. Maður skyldi því halda, að þeir vildu fylgja þessari reglu í einu og öllu. Svo virðist þó ekki vera. Það geta menn séð af þeim brtt., sem stjórnarliðið ber fram í þessari hv. d. við þessa umr. málsins.
Hv. frsm. meiri hl. hélt því hér fram, þegar hann hélt sina framsöguræðu, að afgreiðsla málsins í Nd. hefði farið fram með kynlegum hætti, og átti þar að sjálfsögðu við þá afstöðu, sem hæstv. forsrh. tók, þegar hann greiddi atkv. með till. sjálfstæðismanna um aukinn sparnað. En ég er viss um, að hæstv. forsrh. hefur ekki verið hér með neinn leikaraskap. 4. þm. Norðurl. v. þarf ekki að ætla honum það, að honum hafi ekki verið full alvara í þessum efnum. Með því liggur það á borðinu, að fyrir þessari till., sem hæstv. forsrh. studdi í Nd. og samtals 31 þm. í Nd. studdi, er hreinn þingmeirihl. Þess vegna er það hreint vantraust, — það er hreint vantraust á hæstv. forsrh. af stjórnarliðinu hér í hv. Ed. að ætla nú að fara að leggja til að breyta aftur og fella brott það ákvæði, sem samþ. var í Nd. með fullu samþykki hans og tilstuðlan. Ég tel, að fallist Ed. Alþ. á þetta ákvæði, sem við sjálfstæðismenn fluttum, sé með þeirri framkvæmd og 2% hækkun á söluskattsprósentunni fyllilega séð fyrir rekstrarafkomu ríkissjóðs á yfirstandandi ári.
Þegar búið er að samþykkja fjárlög og ákveða með því vissa útgjaldaliði, er sagt, að þá muni reynast erfitt að segja til um það, hver niðurskurðurinn skuli eiga sér stað. Menn vilja þá gjarnan spyrja þá, sem að sparnaðinum vilja standa: vilt þú minnka framlag til heilbrigðismála? Vilt þú minnka fjárveitingu til menntamála? Vilt þú minnka framlag til tryggingamála, svo sem ellilífeyris, sjúkrabóta eða örorkubóta o.s.frv.? — Þetta er það algengasta, sem sett er fram í þessu sambandi. Og þetta var eitt af því, sem hv. frsm. meiri hl. lét sér sæma að bera hér á borð áðan. Ég veit, að það er ofur auðvelt að kasta slíku fram, og vissulega vildu allir gera betur en gert er. En fyrir öllu eru viss takmörk, og það er það, sem núv. ríkisstj. hefur sést yfir í sambandi við efnahagsafkomu þjóðarheildarinnar. Hv. frsm. meiri hl. var að átelja minni hl. eða okkur sjálfstæðismenn fyrir að flytja þessa till. um 1500 millj. kr. sparnað, án þess að segja nákvæmlega, á hvaða útgjaldaliðum við vildum láta þetta koma fram. Það átaldi hann. En síðar í ræðu sinni var hann ekki meiri maður en svo, að hann lýsti því yfir, að þeir mundu jafnvel við 3. umr., á síðara stigi málsins, koma með einhverja till. um niðurskurð. Ég bíð bara eftir því að sjá, hvaða einstaka liði þessi hv. þm. tilnefnir þá í sambandi við sparnað og niðurskurð. Það verður fróðlegt að sjá þá till., sem hv. 4. þm. Norðurl. v. ber þá fram í sambandi við sparnað, sem hann gaf vissulega fyrirheit um þegar hann hafði orð fyrir meiri hl. hér fyrr í kvöld.
Þessi till. okkar sjálfstæðismanna um lækkun á fjárl. er heldur ekkert nýmæli, þegar um efnahagsörðugleika er að ræða. Núv. ríkisstj. hefur sjálf átt frumkvæði að slíkri lagasetningu og ætti því einnig nú að geta fallist á þessa leið sem einu þátt í lausn þess vanda, sem fylgir þeirri skattkerfisbreytingu, sem hér er lagt til. að eigi sér stað. Þessi hálfur annar milljarður, sem samþ. var í hv. Nd. að lækka útgjöld ríkissjóðs frá því sem ákveðið var í fjárl., jafngildir sem næst tveimur vísitölustigum. Það er því í alla staði raunhæft að samþykkja til viðbótar till. sjálfstæðismanna, sem hér liggur fyrir, þ.e. 2% söluskattshækkunina.
Hæstv. fjmrh. hefur sagt, að einn aðalgrundvöllurinn í því samkomulagi, sem nú hefur nýlega náðst um laun og kjör, sé það loforð ríkisstj. að lækka tekjuskatt sem því nemur, sem í frv. þessu felst og var endanlega samþ. shlj. í hv. Nd. Hitt er svo annað mál, að endurmeta hefur þurft þá fullyrðingu ráðherranna, að til þess að ríkissjóður sleppi skaðlaus af tekjuskattslækkuninni þurfi að hækka söluskattsálagið um 5 söluskattsstig. Stjórnarandstaðan hefur fært full rök fyrir því, að verði till. ríkisstj. samþ., sé verið að leggja enn þyngri skattbyrði á þjóðina en fyrir var og það hafi aldrei verið ætlunin með samþykki launastéttanna á þessari skattalagabreytingu.
Þegar fjárlagafrv. var lagt fram á s.l. hausti, fullyrti ríkisstj., að söluskattur þyrfti að hækka um tvö söluskattsstig. Stjórnarandstæðingum tókst að lokum að sannfæra ríkisstj. um, að þessi skoðun hennar væri ekki á rökum reist. Hún féll því frá þessari ákvörðun sinni. Það sama hefur nú átt sér stað. Ríkisstj. ber því að endurskoða afstöðu sína til málsins og viðurkenna, að hún hafi haft á röngu að standa eins og í fyrra skiptið. Að öðrum kosti á hún að fylgja fram stefnu sinni og standa eða falla með henni. En það er eina leiðin, sem ríkisstj. getur valið og farið. Annarra kosta á hún ekki völ, vilji hún hafa í heiðri þær lýðræðiskenndir, sem stuðningsflokkar hennar eru gjarnir á að hampa um þessar mundir.
Staðreyndin er sú, að ríkisstj. hefur enga fastmótaða stefnu í efnahagsmálum. Þjóðarskútan berst eins og stjórnlaust rekald í ólgusjó verðbólgunnar. Það var að vísu yfirlýsing um það í stjórnarsáttmálanum, að ríkisstj. mundi sjá svo um, að verðbólgan yxi ekki hraðar hér en í nágrannalöndunum. Hver er árangurinn? Verðbólgan hefur verið allt að þrisvar sinnum meiri hér en í nágrannalöndunum, og á þessu ári kemur engum á óvart, að hún verði fjórfalt meiri en þar á sér stað. Allt ber því að sama brunni, og reyndar mátti lesa það út úr orðum hæstv. fjmrh. hér á Alþ. í gær, að ríkisstj. hefði nú gert upp við sig að gefast upp við að stjórna landinu. Færi svo, að hún kæmi ekki fram þessu frv. í einu og öllu, eins og ríkisstj. lagði það fyrir þingið, var ekki annað að heyra en að þjóðin ætti næsta leik, þ.e. að leggja dóm sinn á gerðir núv. ríkisstj.
Ég held, að ef svo fer sem hæstv. fjmrh. var að gefa í skyn, að þjóðin fái nú að leggja dóm sinn á gerðir þeirrar ríkisstj., sem farið hefur með völd í landinu á undanförnum þremur árum í einstöku góðæri og leitt þjóðina út í slíka ófæru í efnahags- og fjármálum, að vart munu dæmi um áður, þá sé til mikils að vinna að koma frá völdum þeirri ríkisstj., sem þannig hefur svikið öll sín loforð, og binda með því endi á þetta ófremdarástand.