18.10.1973
Sameinað þing: 4. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 64 í B-deild Alþingistíðinda. (36)

Stefnuræða forsætisráðherra og umræða um hana

Gunnar Thoroddsen:

Herra forseti. Góðir hlustendur. Þeir atburðir eru nú að gerast í stjórnmálum landsins, að fólk spyr um gervalla landsbyggðina tveggja spurninga: Verður samið við Breta? Getur stjórnin lifað lengi úr þessu?

Varla er við því að búast, að við óbreyttir alþm. getum svarað þessum spurningum. Fremur væri það forsrh. og sjútvrh., en mér er þó næst að halda, að hvorugur þeirra geti svarað. Þeir hafa báðir flutt ræður, og munu menn jafnnær um svörin. Það væri kannske reynandi að spyrja ráðh. SF, hæstv. félmrh. og menntmrh., sem báðir hafa dvalist langdvölum í Alþb. og munu því vera þaulkunnugir heimilisháttum þar og vinnubrögðum. Máltæki segir, að seint fyrnist fornar ástir, en ekki er víst, að hið forna spakmæli eigi við um þá félaga.

Ekki treysti ég mér til að spá um lífdaga stjórnarinnar. Ég hef áður látið í ljós efasemdir um það, að þessi stjórn nái þriggja ára aldri fremur en aðrar þriggja flokka stjórnir á Íslandi, en engin þeirra hefur orðið svo gömul. En ef núv. ríkisstj. lifir af þá einstæðu atburði í íslenskri stjóramálasögu, sem gerst hafa í dag með framkomu ráðh. og málgagns Alþb. í garð hæstv. forsrh., ef stjórnin lifir þá atburði af, þá verður hún ekki söm og áður. Sá trúnaður og það traust, sem verður að ríkja á milli samstarfsmanna í ríkisstj. og alveg sérstaklega milli forsrh. og samráðh., hefur beðið alvarlegan hnekki. Það er mál, sem varðar þjóðina alla.

Landhelgismálið gnæfir nú sem fyrr yfir önnur íslensk mál. Það er að mínu viti tvíþætt. Annars vegar er lausn til skamms tíma í deilunum við Breta. Sá grundvöllur að samkomulagi, sem forsrh. afhenti þingflokkum í gær sem trúnaðarmál, er til umræðu og athugunar. Vegna villandi ummæla sjútvrh. hér áðan vil ég taka fram, að það voru ekki eingöngu till. forsrh., sem lagðar hafa verið fyrir þingflokkana. En á þessu stigi máls vil ég taka það fram, að viðleitni hæstv. forsrh. hinar síðustu vikur til þess að finna lausn til bráðabirgða er lofsverð og það er réttara að styðja þá viðleitni en reyna að gera hana tortryggilega í augum þjóðarinnar. Með einróma ályktun Alþ. 15. febr. 1972 um útfærslu í 50 sjómílur var ríkisstj. falið að halda áfram samkomulagstilraunum við ríkisstj. Bretlands og Þýskalands um þau vandamál, sem skapast vegna útfærslunnar.

Hinn meginþáttur landhelgismálsins horfir lengra fram á við. Hæstv. forsrh. undirstrikaði í ræðu sinni í kvöld, að 50 mílna útfærslan hafi aðeins verið áfangi, en ekkert lokamark, á alþjóðavettvangi skipi Ísland sér í hóp þeirra þjóða, sem lengst vilja ganga í stækkun fiskveiðilandhelgi, og Íslendingar hafi á undirbúningsfundum hafréttarráðstefnunnar bæði flutt og stutt tillögur um 200 mílna fiskveiðimörk. Undir þessi orð hæstv. forsrh. tek ég, og ætla ég, að ekki sé út af fyrir sig ágreiningur milli hans og Sjálfstfl. um þetta markmið. En hvernig er hyggilegast og hollast þjóðinni að standa að stækkun fiskveiðilandhelginnar út fyrir 50 mílur?

Þess er fyrst að geta, að stefna íslendinga hefur verið landgrunnið allt með öllum þess fiskimiðum. Miðað við þá þróun, sem orðið hefur hin síðustu ár, væri nú eðlilegt að miða ytri mörk landgrunnsins við a, m. k. 1000 metra dýpi eða við hagnýtingarmörk, þar sem þau ná lengra á haf út. Nú hafa mál þróast þannig, að þau lönd, sem vilja víðáttumikla landhelgi og fylgja landgrunnsstefnunni eins og við, telja yfirleitt sigurvænlegast að fylkja sér um 200 mílur. Liggja til þess einkum tvær ástæður. Lönd eins og Suður-Ameríkuríkin, sem þegar hafa tekið sér 200 mílur, hafa sum sáralítið landgrunn og því ekki sérstakan áhuga á þeirri viðmiðun. Önnur ríki, t. d. Kanada, hafa landgrunn, sem nær miklu lengra út en 200 mílur, og gera sér ekki vonir um að fá viðurkenningu á öllu sínu landgrunni. Þess vegna eru 200 mílurnar líklegastar til að sameina þessi ólíku sjónarmið, sem hafa það þó sameiginlegt að stefna að stórri landhelgi. 200 mílna landhelgi mundi ná til þeirra fiskimiða, sem mestu skipta fyrir okkur, og taka yfir landgrunnið og sums staðar ná lengra. Það samræmist því íslenskum hagsmunum að taka upp þá stefnu.

En hvers vegna leggjum við sjálfstæðismenn til, að útfærslan í 200 sjómílur komi til framkvæmda fyrir árslok 1974? Við teljum það lífsnauðsyn fyrir íslensku þjóðina, vegna þess að utan 50 mílna — milli 50 og 200 — eru dýrmæt fiskimið í alvarlegri yfirvofandi hættu. Þar má nefna dæmi. Loðnan hefur verið þjóðinni mikil búbót hin síðustu ár. Mikinn hluta ársins heldur hún sig fyrir utan 50 mílur, milli 70 og 150 mílna og um háveturinn oft rétt utan við 50 mílur. Ef erlend fiskiskip hæfu loðnuveiðar að ráði, er þarna mikil hætta á ferðum. Síldin hefur nú í nokkur ár verið friðuð. Menn vonast til þess, að hún nái sér aftur upp og hér geti hafist síldveiðar að nýju. Þá er brýn þörf, að landhelgin verði komin út í 200 mílur. Kolmunni kemur hingað oft í miklu magni og er yfirleitt á milli 50 og 150 mílna, og hafa erlendir togarar, einkum rússneskir, verið oft við þær veiðar með mikinn flota. Mikil grálúðumið eru fyrir vestan, norðan og austan land. Fyrir nokkrum árum var þar uppgripaafli. Erlendir togarar komu hópum saman, og aflinn dróst stórlega saman vegna ofveiði. Ég nefni þessi fjögur dæmi. Fjölmörg önnur geta fiskifræðingar nefnt um mikilvæg mið milli 50 og 200 mílna.

Heimurinn hefur horft upp á allt of mikið af rányrkju. Við sjálf höfðum orðið vitni að eyðingu fiskistofna. Það er ábyrgðarhluti að halda að sér höndum. Við verður bæði sjálfra okkar vegna og annarra jarðarbúa að gera allt, sem í okkar valdi stendur, til þess að taka undir yfirráð okkar og verndarvæng öll þessi fiskimið og það sem fyrst.

Þessi eru aðalrök okkar fyrir því að bíða ekki lengur en til næsta árs með útfærsluna.

Til viðbótar koma önnur rök, bæði stjórnmálaleg og lagaleg. Það er nú þegar orðin viðurkennd regla í þjóðarétti, að strandríki eigi allar auðlindir í hafsbotninum á landgrunni sínu, svo sem olíu, málma og fleira. Skyldu þá ekki strandríki, sem byggja tilveru sína á fiskveiðum og hafa engin auðæfi fundið í hafsbotninum, með sama rétti eiga auðæfin yfir honum? Þetta sjónarmið hefur allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna viðurkennt með ályktun sinni 3 des. s. l. Eftir undirbúningsfundi hafréttarráðstefnunnar liggur það einnig fyrir, svo að ekki er véfengt að meiri hluti þjóða heims er orðinn fylgjandi 200 mílna efnahags- eða auðlindalögsögu, sem innifelur m. a. í sér fiskveiðilandhelgi. Hins vegar getur hafréttarráðstefnan tekið 2 eða 3 ár eða lengri tíma, og enginn veit, hvort þeir 2/3 hlutar atkv., sem þarf til þess, að samþykkt verði að alþjóðalögum, og auk þess staðfesting margra ríkja á eftir, — hvort það fæst eða hvenær. Þegar allt þetta kemur saman, sýnist okkur sjálfstæðismönnum ekki ástæða til að bíða, heldur talsverður ábyrgðarhluti og áhætta að bíða öllu lengur en við höfum lagt til.

Eftir að Sjálfstfl. birti stefnu sína í þessu máli, kom í ljós, að einstaka maður var á öðru máli. Sumir vildu bíða og bíða. Og það undarlega gerðist, að sjútvrh. Lúðvík Jósepsson tók til máls. Jú, hann sagðist vera fylgjandi 200 mílunum, en bara ekki núna og bara ekki á næstunni, heldur einhvern tíma seinna. Hæstv. ráðh. hefur barist af kappi miklu fyrir 60 mílunum og einblínir á þær. Trúin á 50 mílurnar byrgir honum sýn fram á veginn. Þess vegna sagði hann á ársafmæli útfærslunnar orðrétt á þessa leið:

„Hitt er allt annað mál, hvort við Íslendingar tökum okkar 200 mílna landhelgi einhvern tíma í framtíðinni, þegar slíkt er heimilt samkv. breyttum alþjóðalögum eða að aflokinni hafréttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna.“

Þetta eru mjög alvarlegar yfirlýsingar, — alvarlegar vegna þess, að Lúðvík Jósepsson virðist ekki vilja færa út í 200 mílur á næstunni. Slík afstaða er hættuleg af þeim ástæðum, sem ég hef áður minnst á. En þessi orð Lúðvíks eru einnig háskaleg vegna þess, að hann lýsir því yfir, að það sé brot gegn alþjóðalögum að færa út í 200 mílur. Ég hef áður skorað opinberlega á Lúðvík Jósepsson að taka aftur þessi orð sín eða a. m. k. að skýra þau nánar. Það hefur hann ekki gert. Það liggur því fyrir, að svo sjóndapur er Lúðvík Jósepsson á hagsmuni íslensku þjóðarinnar, að hann sér ekki út fyrir 50 mílna línuna. Hann vill ekki útfærslu í 200 mílur fyrr en kannske einhvern tíma í framtíðinni, og hann leyfir sér það tilræði við hagsmuni þjóðarinnar að segja ólöglegar aðgerðir, sem við verðum að ráðast í á næstunni.

Lúðvík Jósepsson sagði í ræðu sinni áðan, að það væru yfirboðstill., sem sjálfstæðismenn væru að flytja. Í rauninni stangast það á við ummæli forsrh., sem ég rakti hér áðan. Í sumar gerðist það, að 50 menn birtu áskorun um stuðning við 200 mílur af hendi Alþ. og ríkisstj. Þetta voru þjóðkunnir menn: skipherrar, skipstjórar, aflamenn. Þeir fá nú þær kveðjur hjá sjútvrh., að hér sé um yfirborð að ræða hjá þeim, sem, sem vilja sem fyrst 200 mílur.

Hæstv. sjútvrh. er mikill kappsmaður og sést oft ekki fyrir. En afstaða hans gagnvart 200 mílunum bendir til þess, að hann skorti yfirsýni. Og því er ekki að neita, að skortur á yfirsýn einkennir störf og stefnu ríkisstj. í allt of mörgum málum og þó ekki síst í efnahagsmálunum. Þar er þenslan gífurleg, jafnvægið allt úr skorðum, vettlingatök á flestum sviðum.

Þar sem einn ráðh. drap hér áðan á kjarasamninga, sem nú standa fyrir dyrum, vil ég nefna þrjú atriði launafólki til athugunar og umhugsunar:

1) Stjórnin hét því í málefnasamningi sínum að veita opinberum starfsmönnum verkfallsrétt og því afnema kjaradóm. Nú er það ljóst, að stjórnin hugsar sér ekki að semja við opinbera starfsmenn, heldur ætlar að afhenda launamál þeirra kjaradómi, og setur nú allt sitt traust á hann.

2) Verkalýðssamtökin hafa gert öllu meiri kröfur og hærri en áður oftast nær, eða rúm 40% kauphækkunarkröfur hjá þeim lægst launuðu. Benda þessar kröfur til þess, að launafólk leggi trúnað á fullyrðingar ríkisstj. um hina miklu aukningu kaupmáttar, sem sífellt er hamrað á og haldið fram, hvað sem því líður, að fólkið veit það sjálft, hversu kaupið dugir í þessari sívaxandi dýrtíð?

3) Það er önnur aðalkrafa launþegasamtakanna, að stórfelld breyting verði gerð á þeim skattalögum, sem vinstri stjórnin setti ég þjaka launamenn þungt.

Þessi þrjú atriði tala vissulega sínu máli. Tíma mínum er lekið. Ég þakka þeim, er hlýddu. — Góða nótt.