07.05.1974
Efri deild: 120. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 4250 í B-deild Alþingistíðinda. (3834)
3. mál, Þjóðhagsstofnun og Framkvæmdastofnun ríkisins
Fram. 1. minni hl. (Ragnar Arnalds):
Herra forseti. Hér er til umr. frv. til l. um Þjóðhagsstofnun, sem felur í sér veigamikla breyt. á 1. um Framkvæmdastofnun ríkisins. Þetta frv. er komið frá Nd. og var afgr. úr fjh.- og viðskn. d. í dag, og eins og fram kom hjá frsm. 2. minni hl. n., mælir meiri hl. með því, að frv. verði samþ. Það er aftur á móti skoðun mín og hefur alla tíð verið, síðan ég fyrst sá þetta afkvæmi, að hér sé um að ræða óskynsamlega breyt. og óþarfa. Ég hefði út af fyrir sig talið, að einfaldast gæti verið að fella þetta frv., en með hliðsjón af því, að oft getur verið gott að athuga betur á æðri stöðum mál, sem eru illa úr garði gerð, þá er það niðurstaða mín og annars nm., Benonýs Arnórssonar, að við leggjum til, að frv. verði vísað til ríkisstj.
Eins og kunnugt er, var því haldið fram með gildum rökum, þegar lög um Framkvæmdastofnun ríkisins voru samin og samþ., að með því skipulagi, sem þá væri verið að setja upp, væri unnt að koma á meira hagræði í þessari starfsemi en áður var. Framkvæmdastofnunin tók við starfi 3 meginstofnana, þ.e.a.s. Efnahagsstofnunarinnar og Framkvæmdasjóðs Íslands og í þriðja lagi Atvinnujöfnunarsjóðs, en jafnframt var svokallað Hagráð lagt niður með þessari breyt. Það mátti færa að því gild rök, að það væri mjög hyggilegt að sameina á einum stað í fyrsta lagi undirbúningsrannsóknir og almennar hagrannsóknir, í öðru lagi áætlanagerðir á grundvelli þessara rannsókna og með hliðsjón af þeim upplýsingum, sem hagrannsóknadeildin aflaði, og í þriðja lagi væri hyggilegt að tengja þessa starfsemi þeim aðilum, sem hefðu með að gera fjármögnun fjárfestingarsjóðanna og fjármögnun byggðaáætlana úti um landið.
Af þessum ástæðum var talið skynsamlegast, að þarna væri þessum þrem verkefnum slegið saman, og ég er ekki í nokkrum vafa um það, að þetta hefur leitt af sér stórbætt vinnubrögð.
Ég hef ekki getað sannfærst um það, að tími væri kominn til að breyta hér til og kljúfa stofnunina aftur upp í frumeiningar sínar, og hef ekki getað skilið, hvaða rök eru færð fyrir því. Hagrannsóknadeildin heyrir í dag með sérstökum lagaákvæðum beint undir ríkisstj. sjálfa. Hún heyrir ekki undir stjórn stofnunarinnar og framkvæmdaráð stofnunarinnar, þannig að þau rök eru ekki fullnægjandi, að þessi deild öðlist eitthvað hlutlausara yfirbragð með þessari breyt. Þessu var breytt á síðustu stundu í meðferð málsins hér á Alþ. Það er ekki um það að ræða, að Hagrannsóknadeildin verði fyrir áhrifum af pólitískum vilja svokallaðs framkvæmdaráðs, eins og stundum er látið liggja að, Það eina, sem stjórn og framkvæmdaráð stofnunarinnar hefur haft með þessa deild að gera, er það, að við höfum formlega gengið frá starfsáætlun og rekstraráætlun fyrir þessa deild. Og það get ég upplýst hér, að í þeim efnum hefur ævinlega verið farið eftir óskum viðkomandi stofnunar og engin breyt, þar á gerð, þegar rekstrar- og starfsáætlanir hafa verið samdar.
Menn kynnu nú kannske að segja, að þá skipti þessi breyt, ekki ýkja miklu máli, og það er út af fyrir sig rétt, að ekki er hægt að segja, að skipti neitt sköpum í lífi þjóðarinnar, þó að þessi breyt. sé gerð. En ég held þó, að breyt. sé heldur óskynsamleg og í ranga átt, og þess vegna er ég henni mótfallinn. Ég held, að það megi sýna fram á það með miklum rökum, að þetta skipulag hafi þó falið í sér ýmiss konar hagræðingu, þar sem hagrannsóknadeild hefur unnið að ýmsum verkefnum fyrir áætlanadeild, og þar hefur tekist ágætt samstarf á milli, og svo að sjálfsögðu öfugt, að áætlanadeild hefur unnið fyrir hagrannsóknadeild. Ég er ekki í nokkrum vafa um það, að tengslin þarna á milli munu veikjast við þessa breyt. Eins má benda á það, að eitt af meginverkefnum þessarar stofnunar er að gera áætlanir til langs tíma um þróun þjóðarbúsins og þróun Íslenskra atvinnuvega. Í lögunum um Framkvæmdastofnun ríkisins var ráð fyrir því gert, að þetta verkefni yrði nánast unnið í sameiningu af þessum tveim aðilum, þ.e.a.s. hagrannsóknadeildinni og áætlanadeildinni, vegna þess að slíkar áætlanir til lengri tíma hljóta að sjálfsögðu að byggjast á rannsóknum á liðinni stund og á líðandi stund. Það er reynt að byggja áætlanir fram í tímann á þeim hreyfingum í þjóðarbúskapnum, þeim hreyfingum á þjóðhagsstærðum, sem hafa átt sér stað og eru að eiga sér stað, og þar af leiðir, að þetta verkefni hefur þurft að hefjast í hagrannsóknadeildinni, byrja þar, en síðan hefur alltaf verið ráð fyrir því gert, að áætlanadeildin tæki þar við, sem störfum hagrannsóknadeildarinnar sleppti, og þarna yrði sem sagt um nána samvinnu að ræða.
Það er greinilegt, að þeir, sem hafa samið það frv., sem hér liggur fyrir, hafa ekki gert sér neina grein fyrir þessu. Þeir hafa einfaldlega verið að hugsa um að slita þarna tengslin á milli til þess að skapa sjálfstæða deild með sjálfstæðum forstjóra, án þess nokkuð að hugsa um það, hvaða áhrif þetta hefði raunverulega á starfsemi þessarar stofnunar. Þar af leiðir, að með því að slíta þessi tengsl. eins og þarna er verið að gera, og gera þetta að tveimur stofnunum, er raunverulega verið að eyðilegg,ja þá möguleika, sem þurftu að vera fyrir hendi til þess að gerðar yrðu slíkar áætlanir. Ég segi kannske ekki, að slíkt sé útilokað mál og að áætlanadeildin geti ekki tekið frumkvæðið í þeim efnum, en í raun og veru þyrfti þá að breyta l. um Framkvæmdastofnunina talsvert eða í nokkrum atriðum, til þess að það lægi ljóst fyrir, að þetta verkefni væri á verksviði áætlanadeildar.
Nú skal ég að vísu viðurkenna, að áætlanir af þessu tagi eru skammt á veg komnar, og það, sem gert er í dag, eru í raun og veru aðeins fyrstu skrefin, að hagrannsóknadeildin gerir þjóðhagsspá til tiltölulega mjög skamms tíma. Ástæðan fyrir því, að þetta verkefni er ekki lengra á veg komið en raun ber vitni, er einfaldlega sú, að áður en það er raunhæft að gera áætlanir til lengri tíma, verða að liggja fyrir áætlanir í hinum ýmsu greinum atvinnuveganna og miklu víðtækari áætlunargerð einnig í ríkisgeiranum, til þess að þar sé hægt að sameina þessar áætlanir í einni stórri heildaráætlun fyrir þjóðarbúið allt. Þar af leiðir, að þetta verk er tiltölulega skammt á veg komið, en allt starf Framkvæmdastofnunarinnar og þá auðvitað sérstaklega áætlanadeildarinnar stefnir að þessu marki. Ég vil ósköp einfaldlega segja það, að með þessu er verið að gera þessa stefnu og þetta starf miklu torveldara en áður var. Því miður er það svo, að þeir, sem sömdu þetta frv., virðast enga grein hafa gert sér fyrir þessum hliðum málanna, heldur einfaldlega verið að hugsa um það skipulagslega: Á þetta að vera ein stofnun, eða eiga að vera tvær stofnanir, og á að vera einn forstöðumaður, eða eiga þeir að vera tveir? Það virðist ekki vera, að hugsunin hafi náð öllu lengra.
Af þessari ástæðu og mörgum öðrum, sem ég gæti eytt tíma d. til að ræða, — enda þótt ég geri það ekki, vegna þess að mörg önnur mál þurfa að fá framgang hér í kvöld, — þá tel ég, að frv. sé óskynsamlegt og tel því hæfa best, að því sé vísað til ríkisstj.