15.11.1973
Sameinað þing: 20. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 696 í B-deild Alþingistíðinda. (575)
12. mál, útfærsla fiskveiðilandhelgi í 200 sjómílur
Friðjón Þórðarson:
Herra forseti. Þó að till. þessari hafi nú þegar verið gerð mjög góð skil af hv. frsm., formanni þingflokks Sjálfstfl., ætla ég að leyfa mér að fara um hana nokkrum orðum.
Það er í sjálfu sér undrunarefni, en eigi að siður söguleg staðreynd, að samningur sá, sem Danir gerðu við Breta árið 1901 um þriggja mílna landhelgi við strendur Íslands, skyldu gilda í hálfa öld. Er þó talið, að Íslendingar hafi öðlast rétt til þess að segja honum upp, þegar fullveldi landsins var viðurkennt árið 1918. Það var ekki fyrr en seint á fimmta tug aldarinnar, að hafist var handa um gagngeran undirbúning að sókn til útfærslu fiskveiðilandhelginmar að frumkvæði Ólafs Thors og annarra forustumanna Sjálfstfl. Samningi þessum var síðan sagt upp haustið 1949, og samkv. því gekk hann úr gildi í okt. 1951.
Svo sem alkunnugt er, voru lög um vísindalega verndun landgrunnsins sett árið 1948. Þetta er ekki mikill lagabálkur, aðeins 4 gr. En þarna var lagður grundvöllur til sóknar. Allt landgrunnið var haft í sjónmáli sem framtíðartakmark, þar sem allar veiðar skyldu háðar íslenskum reglum og eftirliti, tekið fram, að sjútvrn. skuli ákveða allar þær reglur, sem nauðsynlegar eru til verndar fiskimiðum, jafnframt skuli rn., eftir því sem unnt er, taka þátt í alþjóðlegum vísindarannsóknum, er miða að verndun fiskimiða.
Segja má, að landgrunnsl. frá 1948 leggi sérstaka áherslu á þrjú meginatriði:
1. stækkun íslenskrar fiskveiðilandhelgi, þar sem takmarkið er landgrunnið allt.
2. Friðun og vernd fiskstofna.
3. Alþjóðasamvinnu um vísindarannsóknir til verndar auðæfum hafsins.
Þessa höfuðþætti hefur jafnan verið talið nauðsynlegt að hafa í huga, þegar stefna hefur verið mörkuð í þessu stórmáli, er svo mjög snertir allan hag og velferð Íslendinga.
Það var frá upphafi öllum ljóst, að takmarkinu í þessu máli yrði ekki náð nema í áföngum, svo sem gert hefur verið. Skrefin hafa verið tekin eitt af öðru í átt að settu marki. Í áfangastað hefur oftast verið minnt á, hvert ferðinni er heitið. Þannig var tekið fram í hinni stefnumarkandi ályktun Alþ., frá 5. maí 1959 og minnt sérstaklega á, að afla beri viðurkenningar á rétti Íslands til landgrunnsins alls, svo sem stefnt var að með l. um vísindalega verndun fiskimiða landgrunnsins frá 1948. Og eitt af 4 meginatriðum, sem fólst í lausn fiskveiðideilunnar við Breta 1961, var, að ríkisstj. Íslands lýsti því yfir, að hún mun halda áfram að vinna að framkv. ályktunar Alþ. frá 5. maí 1959 varðandi útfærslu fiskveiðilögsögunnar. Í ályktun Alþ. frá 7. apríl 1971 um réttindi Íslendinga á hafinu umhverfis landið var ákveðið, að Alþ. kysi 5 manna n., einn frá hverjum þingflokki, til að semja frv. um þessi efni. Upp í það frv. átti m. a. að taka ákvæði um óskertan rétt Íslendinga til fiskveiða í hafinu yfir landgrunninu, eins og réttur til hafsbotnsins hefur þegar verið tryggður með 1. frá 24, mars 1969 um yfirráðarétt Íslendinga yfir landgrunninu umhverfis landið. Þáltill. sjálfstæðismanna frá haustinu 1971 hófst á þessum orðum: „Fiskveiðilögsaga Íslands nær yfir allt landgrunnið umhverfis landið.“
Að sjálfsögðu er mönnum löngu orðið ljóst, að fiskistofnar verða að njóta nægilegrar verndar og friðunar. Rányrkja og ofveiði enda ekki nema á einn veg, í örtröð og veiðileysi. Ýmsar ráðstafanir hafa því verið gerðar til verndar lífinu í sjónum við strendur landsins, þó að misjafnlega hafi tekist til um farsæla framkvæmd og eftirlit. Um þessi efni mörg hver er auðvitað óhjákvæmilegt að hafa víðtækt og náið samstarf við aðrar þjóðir, svo sem gert hefur verið eftir föngum.
Þó að Íslendingar hafi jafnan haldið fram fullum rétti til einhliða útfærslu, er þeim að sjálfsögðu jafnljóst, hversu rík nauðsyn er á því að afla alþjóðaviðurkenningar á slíkri útfærslu. Þeir hafa því tekið vaxandi þátt í samvinnu þjóða heims um þessi mál og haft augun opin fyrir hverri hreyfingu í framþróun á þessu sviði. Alkunna er, að dómur sá, er Alþjóðadómstóllinn í Haag kvað upp í des. 1951 í máli Breta og Norðmanna, varð þeim bæði hvatning og fyrirmynd. Norðmenn unnu það mál í öllum meginatriðum. En dómur þessi hafði líka mikla almenna þýðingu á sviði þjóðaréttar. Á síðustu árum hefur framþróun mála, er lúta að víðáttu landhelginnar verið mjög hröð, svo sem allir vita. Nú er ákveðið, að Hafréttarráðstefna Sameinuðu þjóðanna hefjist í New York í des., en haldi áfram í Venezúela á næsta ári.
Með samþykkt ályktunar þeirrar, sem gerð var hér á hv. Alþ. í byrjun vikunnar um bráðabirgðasamkomulag um veiðar breskra togara hér við land, er bundinn endir á langa og hættulega fiskveiðideilu, a. m. k, um stundarsakir. Það bráðabirgðasamkomulag, sem gert hefur verið, er þó við fljóta athugun mjög ófullkomið og laust í reipunum. Það hefur á sér blæ vopnahléssamninga, ef svo má segja. Þar er margt ósagt látið, sem þörf hefði verið á að taka fram, og það, sem skrifað stendur og mótað er á blað, er auðvelt að gagnrýna á margvíslegan hátt. Hitt er annað mál að flestir vilja ná friði í þessu efni sem öðru, þegar til lengdar lætur. En stundum má líka segja að sjálfsögðu, að friður verði of dýru verði keyptur, en það kemur oftast nær ekki í ljós fyrr en síðar. Verður því að horfast í augu við þá staðreynd, að flest orkar tvímælis þá gert er. En þegar friður hefur nú verið saminn, — friður, sem menn vissulega vona, að verði til góðs og langvarandi, þá gefst tóm til að hugsa um næsta áfanga, tími til orða og athafna.
Enn bíður takmarkið frá 1948, að ná yfirráðum yfir öllu landgrunninu. En hvað er þá landgrunn? Það er fyrst og fremst stöpull sá í hafinu, sem landið hvílir á og við teljum okkur eiga með jafnmiklum rétti og landið sjálft, en nánar hefur það aldrei verið skilgreint. Eyríki og strandríki hafa mjög misstórt landgrunn. Sums staðar eru víðir flákar undan ströndum, en annars staðar eru hafdjúp skammt frá landi. Þessar ólíku aðstæður og sjónarmið verður að samræma á einhvern hátt. Því fjölgar nú óðum í fylkingu þeirra þjóða, sem viðurkenna brýna nauðsyn á samstöðu í þessum efnum og keppa að því sameiginlega markmiði að vinna að 200 sjómílna efnahagslögsögu. Miðað við langa og stranga baráttu liðinna ára og samkv. meginrökum landgrunnsl. hljóta Íslendingar að skipa sér í þessa sveit. Allir hv. þm. Sjálfstfl. eru flm. að þeirri till., sem hér er til umr., og ég leyfi mér að enda þessi fáu orð á niðurlagsorðum grg., en þar segir svo: „Sjálfstfl. óskar nú sem fyrr þjóðareiningar um landhelgismálið og mun leita samstöðu Alþ. um útfærsluna í 200 mílur.“