19.11.1973
Neðri deild: 25. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 729 í B-deild Alþingistíðinda. (592)
95. mál, fóstureyðingar
Ragnhildur Helgadóttir:
Herra forseti. Þar sem ég á sæti í þeirri n., þar sem þetta mál verður athugað og rætt, mun ég aðeins hafa fá orð um það. Ég vil þó í örstuttu máli og algerum aðalatriðum gera grein fyrir afstöðu minni í sambandi við viss atriði þessa frv.
Í fyrsta lagi vil ég segja, að ég tel, að I. kafli þessa frv. horfi til mikilla framfara á þessu sviði á okkar landi. Ég held, að þarna sé um svið að ræða, sem hefur verið vanrækt svo stórlega af einhverjum ástæðum. Einhvern veginn hefur mönnum vaxið í augum það verkefni, sem hér er um að ræða, og of lítið hefur verið til af fólki, sem fært hefur verið um að annast þessa fræðslu fyrir unglinga. Þessi I. kafli ætti að stuðla að því, að síður yrði þörf á því, sem þetta frv. fjallar að öðru leyti um, að konur þurfi að leita fóstureyðinga, og síður komi til þess, að lífi ungmenna verði stefnt í ógæfu vegna fáfræði um kynlíf og barneignir:
Það er aðeins eitt atriði í sambandi við þennan I. kafla, sem mig langar til að vekja athygli á og ég held, að gæti verið til mjög mikilla bóta. Og það varðar hlutverk foreldra barna og unglinga. Þannig er með okkar kynslóð, sem er að ala upp börn og unglinga, að það er ákaflega algengt, að það vefjist fyrir foreldrum, hvernig þeir eigi að fræða sín eigin börn um kynlíf, barneignir, getnað og hlutverk foreldra. Það er svo ótrúlega algengt, að fólk getur ekki horfst af hreinskilni í augu við staðreyndir á þessu sviði og túlkað þessar staðreyndir fyrir börnum sínum. Að mínu viti felst stærsti vandinn þarna. Fræðsla í skólum af hendi barnakennara, sem eru algerlega óvandabundnir börnunum, er góðra gjalda verð og vissulega nauðsynleg í sambandi við ýmsar námsgreinar í skólunum, t. d. heilsufræði, náttúrufræði og ekki síst kristinfræði. En ég held, að jafnvel enn meiri nauðsyn sé, að þeir foreldrar, sem eiga börn á þeim aldri, að þeir standi andspænis spurningum um kynlíf og barneignir, þurfi að eiga kost á ráðgjöf um, hvernig þeir eigi að túlka vandann fyrir sínum eigin börnum. Kynslóð foreldranna í dag er kynslóð, sem sjálf fékk afskaplega takmarkaða fræðslu á þessu sviði í skólum. Þá var rétt svo, að fólk hefði í þá daga uppburði í sér til að minnast á kynlífsfræðslu án þess að roðna. Nú þykir þetta orðinn sjálfsagður hlutur. En ef þið bara spyrjið ýmsa foreldra, spyrjið feður, hvort þeir ræði þessi mál af hreinskilni við syni sína, og spyrjið mæður, hvort þær tali af hreinskilni við dætur sínar, kannske 14 eða 15 ára gamlar, fáið þið áreiðanlega svör á þessa leið : Jú, við getum talað undan og ofan af þessum hlutum við þau, en einhvern veginn ekki algerlega af hreinskilni.“ Ég held, að það þyrfti að koma inn í þetta frv., að í fræðsluhlutverkinu af hendi hins opinbera væri kostur á námskeiðum fyrir foreldra um það, hvernig þeir ættu að fræða sín eigin börn, því að þar er sannarlega þá fræðslu að fá, sem mest er virði fyrir hvern einstakling, á sínu eigin heimili, hjá sínum foreldrum.
Ég mun ekki hafa fleiri orð um þetta atriði. Ég mun næst snúa mér að því ákvæði frv., sem valdið hefur mestum deilum, og það er 9. gr., 1. tölul., um, að konan hafi sjálf endanlegt úrskurðarvald um það, hvort fóstri sé eytt eða ekki. Menn hafa hneigst til að halda því fram, að þarna sé um að ræða algert frumréttaratriði fyrir konuna og þetta sé sjálfsagt mannréttindamál. Ég sé ekki ástæðu til að þegja yfir því, að ég er þessu ósammála. Ég held, að það sé mikill misskilningur, að konur telji þarna um réttindamál fyrir sig að ræða. Þannig er að kona, sem tekur ákvörðun sjálf og ein um það, að fóstri, sem hún gengur með, sé eytt, getur átt við hörmulegar sjálfsásakanir að stríða síðar á ævinni. Hún hefur ekki haft við neitt að styðjast um það, þegar þessi ákvörðun var tekin, nema sjálfa sig. Þær ástæður, sem til greina koma, geta verið mjög veigamiklar. Menn vilja viðurkenna, að ýmsar ástæður geti réttlætt fóstureyðingu, fleiri en þær, sem nú eru í lögum. Ég held, að sú rýmkun, sem að öðru leyti felst í þessu frv., sé nægileg. Þau tilfelli, sem verulega eru vandasöm frá heilsufræðilegu sjónarmiði, félagslegu sjónarmiði eða siðferðilegu sjónarmiði, mundu veita fulla heimild til fóstureyðingar samkv. þessari löggjöf, ef samþ. yrði. Ég sé því ekki, að þessi 1. liður sé nauðsynlegur. Hann getur vissulega haft ýmiss konar hættu í för með sér fyrir þá konu, sem sjálf tekur þessa ákvörðun, náttúrlega þá hættu, sem alltaf felst í fóstureyðingu, og svo einnig hættu á mikilli óhamingju síðar á ævinni, sem ég held, að kæmi síður til, ef um væri að ræða, að konan hefði látið framkvæma aðgerðina að læknisráði eða með samþykki tveggja lækna, eins og nú er.
Ég hef líka það við þennan l. lið að athuga, þar sem konan hefur ein og endanlegt úrskurðarvald, að þar er ekki rætt um hlut föðurins að þessu máli. Ef við lítum á 9. gr., 2. tölul. d, þá stendur þar, að fóstureyðing skuli heimil að læknisráði og í viðeigandi tilfellum að undangenginni félagslegri ráðgjöf, þegar ætla má, að þessi þungun og tilkoma barns verði konunni og hennar nánustu erfið vegna félagslegra ástæðna, sem ekki verður ráðin bót á. Þarna er tillit tekið til vandamanna konunnar af einhverjum ástæðum. Ég veit ekki alveg, hvernig hugsað er, að þetta sé í framkvæmdinni, hvort þarna felst hugsanleg réttarskerðing gagnvart konunni að einhverju leyti, hvort það eru vandamenn, sem standa að, ákvörðun eða hvaða vandamenn konunnar það eru, sem hér er átt við. Það getur skipt máli.
Í 1. lið, þar sem rætt er um það, að konan geti fengið fóstureyðingu eftir eigin ósk, er ekki einu sinni talað um, að samþykki föðurins þurfi að liggja fyrir. Þegar um ákvörðun konu skv. 1. lið er að ræða, reikna ég með, að svo standi á, að konan telji sig ekki geta fengið fóstureyðingu eftir 2. lið þessarar gr., þannig að eftir skilningi flestra væri þá kannske ekki að finna almenna félagslega eða heilsufarslega ástæðu fyrir aðgerðinni. Þegar svo stendur á, finnst mér harla undarlegt, að ekki sé tekið tillit til óska föður barnsins. Að mínu viti er gallinn á þessu ákvæði ekki sprottinn af því, að talið sé, að konunni sé ekki trúandi til að taka þessa ákvörðun, eins og ég held, að hæstv. ráðh. hafi orðað það áðan, og ekki heldur spurningin um það, hvort hún tæki slíka ákvörðun af siðferðilegri alvöru. Hún gæti tekið þessa ákvörðun fyllilega af siðferðilegri alvöru og miðað við gildandi lög, ef þetta frv. væri samþ. óbreytt, því að tilvist þessa ákvæðis ein saman getur falið í sér það, að menn fari að hneigjast til að líta á fóstureyðingu á sama hátt og þungunarvörn. Það tel ég mjög alvarlegt og illa farið.
Ég sé ekki, jafnvel þó að þessi 1. tölul. 9. gr. hyrfi úr frv., að þar með væru við að stefna í nein ragnarök, eins og hæstv. ráðh. útlistaði hér við okkur, er hann talaði um framþróun mannkynsins. Ég held sem sagt, að sú röksemd, að offjölgun sé á jörðinni, sé ekki þung á metunum í því máli, hvort við viljum innleiða algerlega frjálsar fóstureyðingar á Íslandi. Við skulum umfram allt stuðla að því hvar sem við getum, að sem víðast um jarðarhvelið verði vaxandi fræðsla um þungunarvarnir. Það er sjálfsagður hlutur, og ekki aðeins það, heldur að fólki sé gerður greiðari og feimnislausari aðgangur að þungunarvörnum. Það er afskaplega flókið mál fyrir unga stúlku í dag að afla sér þungunarvarna. Hún þarf að ganga í gegnum eldraun, að henni finnst, til þess. Þessu þarf að breyta. Það þarf að vera unnt fyrir ungt fólk að geta gengið að því vísu, að það fullorðna fólk, sem það á að eiga trúnað hjá, geti rætt þessi mál og leiðbeint því af meira hispursleysi en nú er, og það held ég, að sé veigamesta atriðið, sem þetta frv. stefnir að.
Ég vil ekki skiljast svo við þetta mál, að ég nefni ekki eitt atriði, sem ýmsir undrast, hve lítið hefur verið rætt í þessu frv., og það er kaflinn um ófrjósemisaðgerðir. Mörgum finnst einkennilegt, að lítið skuli hafa verið um það rætt, að fólk geti fengið ófrjósemisaðgerð að eigin ósk, og finnst þar með, að það sé verið að fást við alvarlegri hlut í lífinu en svo, að menn geti gengið að því ráði án mikilla hugleiðinga. En að mínu viti er þessi kafli ekki nærri eins alvarlegur og sá, sem fjallar um eyðingu lífs, sem eitt sinn er kviknað. Ég er því sammála, að fólk, sem er komið til vits og ára, geti ráðið því sjálft, hvort það er gert ófrjótt eða ekki, svo að ég sé ekki, að það sé neitt hneykslanlegt við III. kafla þessa frv. og vil gjarnan taka það fram.
Ég mun ekki hafa fleiri orð um þetta mál á þessu stigi. Ég geri ráð fyrir, að það verði vandlega athugað í n. og þar komi fram ýmsar upplýsingar, sem skipta máli fyrir hv. þm. á síðara stigi málsins.