22.11.1973
Sameinað þing: 23. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 863 í B-deild Alþingistíðinda. (733)
51. mál, olíukaup
Flm. (Bragi Sigurjónsson) :
Herra forseti. Till. sú, sem hér er flutt á þskj. 54 og fjallar um úrræði til að minnka olíukaup erlendis frá, er flutt ásamt mér af Benedikt Gröndal og Stefáni Gunnlaugssyni, hv. alþm. Hún fjallar um það, að ríkisstj. láti semja grg. og till. í orkumálum og sé verkefnið tvíþætt, en liðirnir hljóða svo:
„1) Að gefa yfirstandandi Alþ. skýrslu um þá möguleika, sem eru á skjótum nýframkvæmdum til hitunar húsa með jarðvarma og raforku, miðað við það, að slíkar framkvæmdir geti þegar á næsta ári dregið úr olíuþörf landsmanna, enda hafi þær forgang um fjármögnun frá opinberum sjóðum.
2) Að gera till. um orkumálastefnu næstu tveggja áratuga, er nái til virkjunar vatnsfalla og jarðhita, notkunar raforku m. a, til iðnaðar, hitunar og samgangna, notkunar jarðhita m. a. til hitunar, landbúnaðar og iðnaðar, og hugsanlegrar olíuvinnslu úr landgrunni Íslands.“
Þjóðarbúskap okkar Íslendinga er þann veg háttað, að við þurfum margs og mikils að afla erlendis frá, og hefur sú þörf sífellt farið vaxandi, eftir því sem tækniþróun hefur hér fleygt fram og þægindakröfur almennings hafa aukist. Að sjálfsögðu hefur verið reynt að draga nokkuð úr innflutningsþörfinni með eflingu landbúnaðar annars vegar og iðnaðar hins vegar, en tækniþróun beggja atvinnugreinanna hefur kallað á mikinn innflutning þeim til handa, svo að gjaldeyrissparnaður hefur ekki alltaf orðið sem skyldi. Það hefur því alltaf mætt að meginhluta á sjávarútveginum að standa undir innflutningsþörf okkar, og af því að sjórinn hefur verið okkur löngum gjöfull, þjóðin kunnað næsta vel á það fjárnám og sífellt klifað á því, að við hefðum nánast einungis í þann handraðann að leita, hefur ekki verið gætt eins vel og skyldi að þeirri hliðinni, hvernig við getum sparað gjaldeyri án þess að missa nokkurs í af lífsgæðum eða hvað við gætum átt annað verðmætt til gjaldeyrisöflunar en fiskinn einan.
Síðastur skal ég verða til þess að lasta þann stórhug og myndarskap, sem þjóðin hefur sýnt oft og iðulega í skipakaupum og byggingu vinnslustöðva. Hitt dylst alþjóð tæpast, að þar hefur löngum verið farið meira að kappi en forsjá og þar hafa stórar fjárfúlgur mátt koma að betra gagni, ef meiri og betri yfirsýn og yfirstjórn hefði verið á hlutunum.
Á seinni árum hefur athygli landsmanna beinst nokkuð að öðrum möguleikum landsins en framleiðslu sjávarafurða. Tekjum af erlendum ferðamönnum hefur af mörgum verið haldið á loft sem stórum lið. Skoðaður hefur verið útflutningur ýmissa jarðefna, kannaðir hafa verið möguleikar til ýmiss konar stóriðju, að ekki sé talað um meiri gjörvinnslu matvæla úr sjávar- og landbúnaðarhráefnum. En allt hefur þetta, samfara því að líf nútíðarmannsins er síháðara orku í einhverri mynd, leitt meir og meir til þess, að hugur landsmanna hefur í æ ríkari mæli beinst að orkulindum landsins, vatnsaflinu og jarðhitanum. Sumt af þessari orku er tiltölulega auðbeislað og ódýrt í framleiðslu, enda þegar komið í gagnið. Annað er torsóttara og dýrara og þarf verulega tæknikunnáttu og mikið fé til að beisla. Og af því að olía hefur verið fram að þessu auðfengin sem orkugjafi og komið jafnar við þjóðarpyngjuna, hefur ríkisvaldið ekki svo mjög hugleitt að fella í áætlunar- og framkvæmdakerfi að taka þessi auðæfi fortakslaust í gagnið, þannig að olíukaup landsmanna gætu stórlega minnkað og gífurlegur gjaldeyrissparnaður hlotist af, — sparnaður gjaldeyris, sem þá mætti verja til annar, svo sem véla og tækja til beislunar hinnar innlendu orku.
Við Íslendingar eigum margt ágætlega menntaðra verkfræðinga, sem sumir hverjir hafa mjög hvatt þjóðina til dáða í þessum efnum, og vissulega hefur þeim og þeirra liðsnautum orðið verulega ágengt. Sogsvirkjun, Laxárvirkjun, Andakílsvirkjun, Búrfellsvirkjun og bráðum Sigölduvirkjun eru t. d. umtalsverðir marksteinar að fullvirkjun allra hagnýtanlegrar vatnsorku í landinu og Hitaveita Reykjavíkur, Selfoss, Húsavíkur og ýmissa annarra staða að fullnýtingu alls nýtanlegs jarðvarma. En við þurfum að vinda okkur að þessum verkefnum af miklu meiri ákveðni og marksækni en fram að þessu, því að hér er um geysileg verðmæti að ræða og geysilegt lífsöryggi fyrir þjóðina að tefla.
Við skulum líta hér á örfáar tölur til staðfestingar þessu. Í Sveitarstjórnarmálum, tímariti Sambands ísl. sveitarfélaga, getur að lesa, að orkuframleiðsla allra hitaveitna á landinu hafi á s. 1. ári numið 1350 gígawattstundum og söluverðmæti þeirra numið um 430 millj. kr. Ef hitað væri upp með gasolíu á þessum stöðum, hefði kostnaðurinn numið einum milljarði kr., þar af gjaldeyrir 660 millj. Láta mun nærri, að um 45% landsmanna njóti upphitunar húsa með jarðhita, og sjá þá allir, um hvílíka fjármuni er hér að tefla. Enn má geta þess, að samkv. upplýsingum í grein, sem Jóhannes Zoëga hitaveitustjóri í Reykjavík ritar í Sveitarstjórnarmál á þessu ári, reyndist orkuverð gasolíu til upphitunar í Reykjavík rúmlega helmingi hærra en orkuverð Hitaveitunnar á s. l. ári, að ekki sé hugleiddur þrifnaðurinn og svo öryggi íbúanna, sem njóta hins innlenda hitagjafa.
Evrópuþjóðir og fjöldi annarra þjóða skjálfa þessa dagana af kvíða við olíuskort, sem Arabalöndin ógna nú með. Þessi vá blasir einnig við okkur Íslendingum og hvetur okkur til aukinna dáða í orkumálum okkar, vitandi það, að auk skorts á olíu muni hún og hækka verulega í verði næstu ár.
Enn notum við mikið magn af olíu til rafmagnsframleiðslu og húsahitunar, til iðnaðar ýmiss konar og að sjálfsögðu til að knýja skip okkar, samgöngutæki og alls konar vélar. Vafalaust bíður það verulegs tíma enn, að skipafloti okkar geti sparað við sig olíu, fullvist raunar, að þar muni þörfin aukast. Sama má segja um samgöngutækin á landi, og má þó vera skemmra í, að þar geti raforkan a. m. k. létt innan tíðar á. Hitt er nánast óverjandi, að við framleiðum ekki allt rafmagn með vatnsafli og hitum öll hús með jarðvarma eða rafmagni, þegar þessar guðagjafir landsins bíða aðeins eftir framtaki okkar, skipulagshæfileikum og fjármálaviti. Við eigum ekki að vera þekkt fyrir að sitja með hendur í skauti, þegar Vestfirðir, eitt af mestu framleiðslusvæðum sjávarafurða lands, kveina ár eftir ár af rafmagnsskorti eða Norðurl. v., Norðurl. e. og Austfirðir verða enda að reka dísilrafstöðvar í stórum stíl til að bjarga stórverðmætum í land fyrir þjóðarheildina. Hvar er byggðastefnan hér? Og við eigum heils hugar, hvar sem við búum, að ýta eftir því af öllum mætti, að Kópavogur, Hafnarfjörður, Keflavík og aðrir þéttbýlisstaðir á Suðurnesjum sem og Akranes séu jarðhitavædd hið allra fyrsta. En þá munu um 65–70% þjóðarinnar hafa hlotið jarðhita til húsahitunar, og hefur það ekki lítið gildi fyrir þjóðarheildina.
Enn mætti fleira nefna, sem athuga ber í þessu sambandi. Við flytjum feikn inn af smurolíum. Mikið af þessu fer sem affall til mengunar í þéttbýlisstöðum, en mætti nota aftur, ef hreinsað væri, og spara þar einnig gjaldeyri.
Hér verður ekki við mál þetta skilið, svo að ekki sé minnst á tvo stórdrauma varðandi vatnsorkuna, iðnvæðingu á stórstigi og/eða beinan útflutning raforku. Jakob Gíslason, áður orkumálastjóri, ritaði fyrir nokkrum árum bugleiðingar um hugsanlegan raforkuflutning t. d. til Stóra-Bretlands. Ef ég man niðurstöður hans rétt, var alls ekki um ósigrandi tæknivanda að ræða þar, en hagkvæmnin umdeilanleg þá. En hvað verður innan skamms í orkuhungruðum heimi með olíuskort á lofti? Hver veit nema við getum innan skamms flutt út raforku í stórum stíl? Við höfum hins vegar meira hugsað til hins, að reisa hér á landi verksmiðjur til ýmiss konar iðnaðarframleiðslu, sem kallar á mikla orkuþörf. Sementsverksmiðjan, Áburðarverksmiðjan, Álverksmiðjan, Kísilgúrverksmiðjan og fleira er í skoðun.
Að öllu þessu athuguðu, sem nú hefur verið talið, teljum við flm. þeirrar till., sem hér er flutt, fullkomlega tímabært og raunar bráðnauðsynlegt að athuga annars vegar með skjótum hætti, hvernig draga megi verulega úr olíunotkun landsmanna án þess að vandi skapist af, en hins vegar að búa orkumálastefnu ríkisins í skynsamlegan framkvæmdastakk í næstu framtíð, –stefnu, sem á að okkar dómi að mótast af stórhug, víðsýni og kjarki, þar sem horft er langt til vegar, en þó gætt að öllum næstu kennileitum, þar sem landsheildin öll er höfð inni í dæminu. Hér situr Orkustofnunin inni með mesta þekkingu til að vinna þetta verk fljótt og vel, en ríkisvaldinu ber að sjálfsögðu að mæla fyrir.
Að svo mæltu legg ég til, þegar umr. þessari verður frestað, að till, verði vísað til hv. allshn.