08.08.1974
Neðri deild: 3. fundur, 95. löggjafarþing.
Sjá dálk 44 í B-deild Alþingistíðinda. (47)
2. mál, viðnám gegn verðbólgu
Ingólfur Jónsson:
Herra forseti. Ég geri ekki ráð fyrir, að ég tali langt mál að þessu sinni um þetta frv. til staðfestingar á brbl., sem hér liggur fyrir. Umræður hafa verið hóflegar og tiltölulega stuttar um svo stórt mál eins og það raunverulega er, og geri ég ekki ráð fyrir, að ég telji rétt að þessu sinni, við 1. umr. málsins, að kveikja í umræðunum, eins og kalla mætti. Það gefst tækifæri til þess að tala um þetta mál, þegar það kemur síðar úr nefnd.
Þetta frv. er aðeins einn þáttur í því að hamla gegn verðbólgu, en allir eru sammála um, að verðbólgan valdi miklum vanda í okkar þjóðfélagi. Hæstv. forsrh. flutti frv. á s.l. vori, sem átti að verða til þess að setja hemil á verðskrúfuna. Þetta frv. var kallað stjfrv., en gat raunverulega ekki talist það, vegna þess að ýmsir ráðh. höfðu fyrirvara um veigamikil atriði málsins og a.m.k. einn ráðh. lýsti því yfir, að hann væri algjörlega á móti málinu í heild. En hæstv. forsrh. flutti málið og talaði fyrir því. En 1. umr. málsins í þessari hv.d. lauk ekki og málið fór ekki til n. og ekki í þá þinglegu athugun, sem það hefði vitanlega átt að fara. Ég held, að hæstv. forsrh. og jafnvel fleiri hæstv. ráðh. hafi sagt, að stjórnarandstaðan hafi snúist gegn málinu og þess vegna hafi ekki verið unnt að láta málið fá þinglega meðferð. Ég minnist þess, að form. Alþfl. og e.t.v. fleiri hv. þm. Alþfl. lýstu því yfir, að þeir mundu greiða atkv. gegn frv., við 1. umr., þeir mundu greiða atkv. gegn því, að málið færi til nefndar. Við sjálfstæðismenn gáfum aldrei slíka yfirlýsingu, og ég minnist þess, að hæstv. forsrh. sagði úr þessum ræðustóli, að hann tryði því ekki, að stærsti stjórnmálaflokkurinn sýndi það ábyrgðarleysi að vilja ekki láta þetta mál, sem hann taldi vera mjög mikilvægt, fá þinglega meðferð. En á þetta reyndi aldrei, vegna þess að 1. umr. lauk ekki. En það vil ég fullyrða, að það var á valdi hæstv. forsrh. að láta ljúka þessari umr. og láta á það reyna, hvort málið gæti fengið þinglega meðferð. En það er vissulega gott til þess að vita, að form. Alþfl. hefur fengið fyrirgefningu fyrir þessa synd, sem talin var stór á s.l. vori. Og nú er form. Alþfl. og Alþfl-menn komnir að samningaborði um vinstri stjórn. Við því er vitanlega ekkert að segja, því að hér er lýðræðisþjóðskipulag og hér er þingræðisþjóðskipulag og þingmenn og stjórnmálaflokkar hafa, sem betur fer, það frjálsræði að ákveða, með hverjum þeir vilja vinna og um hvað þeir vilja semja. Ég las það í leiðara Alþýðublaðsins í gær, að það stæði raunverulega aðeins á einu, til þess að vinstri stjórnin yrði endurreist, það væru varnarmálin. Alþb. á leikinn, segir í Alþýðublaðinu. Og það á vissulega leikinn, þ.e. hvort það ætlar áfram að streitast gegn þjóðarviljanum, því að Alþýðublaðið fullyrti, að alþingiskosningarnar síðustu sýndu ótvírætt, að meiri hluti kjósenda væri með vörnum í landinu, en ekki varnarleysi.
Ég vil draga þá ályktun af þessum skrifum, að efnahagsmálin hafi verið rædd við stjórnarmyndunartilraunirnar og að efnahagsmálin séu komin á það stig, að þau séu ekki í vegi fyrir því, að vinstri stjórn verði mynduð.
Nú er enginn vafi á því, að lausn efnahagsvandans í dag er ekki minni en á s.l. vori, er hæstv. forsrh. flutti sitt frv. þá, sem allir þingmenn þekkja. Ég get vel trúað því, að það séu ýmsar aðrar till., sem nú séu ræddar við stjórnarmyndunina, heldur en voru í því frv., og það hlýtur reyndar að vera, ef Alþfl. hefur fallist á þær till., sem um er að ræða. En Alþýðublaðið getur ekki um, að það muni stranda á efnahagsmálunum, heldur aðeins á varnarmálunum, ef það strandar.
Nú er það svo, að þótt maður heyri fregnir á skotspónum um það, hvað sé rætt við stjórnarmyndunartilrauna, er vitanlega alls ekki rétt að vera að hafa það eftir, hvorki í þingræðu né annars staðar, og ég mun þess vegna ekki gera það. Og ef einhver hefði talað við mig í alvöru, sagt mér fréttir í trúnaði, þá verður einnig að þegja yfir því. Þess vegna er ekki unnt að ræða efnahagsmálin í dag, eins og viðhorfið er. Það verður að fresta því, þangað til málið kemur úr nefnd og þangað til það liggur ljósara fyrir, á hvaða stigi stjórnarmyndunartilraunirnar eru og hvað langt tilraunaflokkarnir eru komnir í því að semja um lausn efnahagsvandans. En það hlýtur að verða mikil breyting frá því frv., sem hæstv. forsrh. lagði fram í vor, ef samkomulag er næstum því komið á milli fyrrv. stjórnarflokka og Alþfl., vegna þess að Alþfl. leit svo á, að það frv., sem hæstv. forsrh. lagði fram, væri svo fjarstæðukennt og gróft á ýmsum sviðum, að það kæmi ekki til mála að greiða atkv. með því til 2. umr. og nefndar.
Ég skal ekki fara lengra út í efnahagsmálin að þessu sinni. Það er raunverulega ekki unnt, eins og sakir standa. Við vitum, að það er nauðsynlegt að fá þingmeirihl. til þess að mynda þingræðisstjórn og taka lausn vandans fyrir á raunhæfan og skynsamlegan hátt. Það er hætt við því, að það takist alls ekki að leysa þessi mál, nema fáist samstilltur meiri hluti, sem vill beita sér fyrir heppilegri lausn. Og það er enginn vafi á því, að það er nokkuð til í því, sem hæstv. ráðh. sagði áðan, að eftir að hæstv. ríkisstj. hefur sagt af sér og eftir að hún er komin í hreinan minni hluta, er hún raunverulega stefnulaus og alls ófær um að takast á við þann vanda, sem fyrir hendi er. Það er þess vegna mjög nauðsynlegt, að það dragist ekki öllu lengur, að meiri hluti fáist. Það má ekki dragast öllu lengur.
Það er einnig rétt, sem hæstv. forsrh. sagði hér áðan, að ef tekið hefði verið á vandanum fyrr, þá væri hann minni. Það er alls óvíst, að það hefði tekist á s.l. vori að taka á raunhæfan hátt á vandanum, þótt málið hefði farið til nefndar og í athugun, vegna þess að þá var ekki samstilltur meiri hl. til í þinginu. Það er alveg óvíst, að það hefði tekist, þótt málið hefði farið í n. En ég vil minna hæstv. forsrh. á það, að hæstv. ríkisstj. beið allt of lengi með það að leggja fram frv. og gera till. til lausnar á vandanum. Hefði hæstv. ríkisstj. komið með frv. haustið 1973, þá hefði verið miklu hægara að leysa vandann og vandinn verið miklu minni en hann var á s.l. vori og hann er nú. En það er í rauninni, úr því sem komið er, ekki mikils virði að deila um það, sem líðið er. Það, sem er aðalatriðið, og það, sem nú skiptir máli, er, hvað er fram undan og hvað verður gert.
Þetta frv., sem hér er um að ræða, felur það í sér að ýta á undan sér vandanum, og fresturinn rennur út um næstu mánaðamót. Það er stutt til næstu mánaðamóta. Þegar þessi brbl. renna út, rýkur framfærslu- og kaupgreiðsluvísitalan upp, eins og lýst er í þeirri skýrslu, sem hv. alþm. hafa fengið. Ég sé ekki ástæðu til að fara að rekja þá skýrslu, en það hlýtur öllum hv. alþm. og hæstv. ríkisstj. að vera ljóst, hvað skeður, þegar þessi lög renna út, ef ekki er veitt viðnám. Verðbólguskrúfan heldur áfram. Það er talið, að það geti orðið 50% verðbólga á þessu ári, og er þá ekkert undarlegt, þótt atvinnuvegirnir séu í hættu, þótt efnahagssérfræðingar tali um hættuástand. Það þarf að mynda meirihlutastjórn, sem gerir sér grein fyrir vandanum og leysir hann. Kannski er meirihlutastjórn komin á þröskuldinn, það veit ég ekkert um.
Þeir hv. frambjóðendur, sem töluðu fyrir vinstri flokkana fyrir síðustu alþingiskosningar, töluðu um, að það ætti að beita sér fyrir vinstri stjórn, en hún yrði að vera betri en fráfarandi stjórn. Því gerðu þeir sér grein fyrir, hún varð að vera betri, Spurningin er, hvort vinstri stjórn, saman sett af fjórum flokkum, verður betri en sú fyrri. Og spurningin er, hvort vinstristjórnarflokkarnir hafa nokkuð lært á þeim s.l. 3 árum, sem þeir hafa setið í stjórn. Ég skal ekki fara út í það.
Meginefni þessa frv. er að hefta vísitöluna um stundarsakir, og það hefur verið gert með því að stórauka niðurgreiðslur og taka vísitöluna úr sambandi á nokkurn hátt, með því að leggja nokkur vísitölustig til hliðar, með því að taka bifreiðina út úr vísitölunni, með því að taka hækkun á áfengi og tóbaki út úr vísitölunni, fleira hefur verið tekið út úr vísitölunni, og áður hefði slíkt verið kallað fölsun. Nú heitir það ekki það, og við skulum láta það liggja milli hluta um sinn. En niðurgreiðslur á landbúnaðarvörum hafa verið stórauknar. Þær voru auknar það mikið í maí, að viðbótarniðurgreiðslan þá er miklu hærri en allar niðurgreiðslurnar voru áður. Bændasamtökin eru óánægð með þetta, og landbúnaðurinn er vissulega í hættu út af þeirri sveiflu, sem verður á verðlagi landbúnaðarvara vegna þessara aðgerða. Ég vil benda á, að það er stórhættulegt að afnema niðurgreiðslurnar í einum áfanga, má segja, að það geti verið jafnslæmt bæði fyrir framleiðendur og neytendur. Ég geri mér hins vegar grein fyrir því, að svona miklar niðurgreiðslur geta naumast verið til frambúðar. En ég held, að það sé skynsamlegast, hverjir svo sem ráða þessum málum, að minnka niðurgreiðslurnar í áföngum, til þess að það verði ekki eins tilfinnanlegar hækkanir og hlyti að verða, ef hækkunin kæmi í einu. Þetta vil ég benda á, og veit ég, að bændurnir óska eindregið eftir, að þetta verði gert.
Bændurnir spyrja ekki að því, hvort þeir eigi að fá 9,5%, sem geymd eru frá 1. júní. Ég hef heyrt á þeim, að þeir telji það víst, auk þess 1%, sem átti að koma inn í verðið 1. sept., og auk þess fleira, sem hefur komið til síðan 1. júní vegna hækkunar á rekstrarvörum og aukins kostnaðar á ýmsum liðum. Þetta er það, sem þeir eru að velta fyrir sér, og skal ég ekki fara nánar út í það.
Mig minnir, að það sé í skýrslunni, sem við fengum frá efnahagssérfræðingunum fyrir stuttu, að kaupgreiðsluvísitalan muni hækka um 27 eða 28% 1. sept., ef ekkert verður að gert. En nýjustu fregnir eru, að það muni verða nokkru meira vegna líða, sem ekki hefur verið reiknað með. Í sömu skýrslu er einnig tekið fram, hversu mikið kaupgreiðslu- og framfærsluvísitalan hækkar 1. nóv., en þar sem mönnum er þetta kunnugt, er ástæðulaust að fara út í það. En allt þetta gerir það enn ljósara en fyrr, hversu brýn nauðsyn er á því, að eitthvað verði gert sem allra fyrst til þess að forða frá þeim háska, sem af taumlausum hækkunum og vísitöluskrúfunni kann að leiða.
Hér var áðan talað um vaxtahækkunina, sem auðvitað er mjög tilfinnanleg fyrir allan atvinnurekstur og eykur kostnaðinn ásamt söluskattshækkuninni, sem gerð var á s.l. vetri, og ásamt rekstrarvöruhækkunum, sem eru utanaðkomandi og enginn ræður við.
Ég ætla ekki að fara að fullyrða eða deila neitt um það, hvort Seðlabankinn getur raunverulega upp á eindæmi ákveðið vaxtakjör í landinu. Ég fletti upp í lagasafninu, þegar þetta kom, og það eru tvær greinar sem um þetta fjalla. Annars vegar er það, að ef maður les bara aðra greinina, þá sýnist Seðlabankinn hafa þetta vald, hann geti á eigin spýtur ákveðið vexti. En ef hin greinin er lesin, þá kemur í ljós að það er alls ekki til þess ætlast, heldur að Seðlabankinn hafi samráð við ríkisstj, og geri ekkert, sem kemur í bága við stefnu hennar. En hæstv. forsrh. vildi afsaka þetta áðan með því, að minnihlutastjórnin, eftir að hún hafði sagt af sér, væri stefnulaus, — og stefnur lausa ríkisstj. megum við ekki hafa til lengdar. Ef svo er, þá hlýtur illa að fara.
Seðlabankastjórinn sagði í gærkvöldi, að ef það hefði verið rétt að tala um hættuástand á s.l. vori, þá er það ekki síður nú. Og verði áfram stefnulaus ríkisstjórn í landinu, þá hlýtur ástandið að halda áfram að versna. Við skulum vona, að úr því rætist, að okkar málum verði bjargað af ríkisstj. og Alþingi og að við fáum ríkisstj., sem tekur upp góða og heilladrjúga stefnu í okkar málum.