19.12.1974
Neðri deild: 30. fundur, 96. löggjafarþing.
Sjá dálk 1163 í B-deild Alþingistíðinda. (1000)
4. mál, ráðstafanir í sjávarútvegi
Lúðvík Jósepsson:
Forseti. 2. umr. um þetta mál endaði nú nokkuð skyndilega og þannig að ég kom því ekki við að flytja þá ræðu, sem ég hafði hugsað mér að flytja hér við 2. umr., og verð því að flytja hana nú við 3. umr.
Fyrst vil ég víkja nokkrum almennum orðum að þeim vinnubrögðum, sem hafa verið í sambandi við afgreiðslu þessa máls hér á Alþ. að þessu sinni.
Það mál, sem hér er nú til umr., er flutt sem 4. mál Alþ. á þessu þingi. Það var því lagt fyrir þingið strax í byrjun þings og hefur síðan legið hjá sjútvn. og þar lítið sem ekkert unnið að málinu, eftir því sem fram hefur komið hér í umr. frá hálfu sjútvn-manna og það er fyrst nú á síðustu dögum þingsins fyrir jólahlé sem rokið er til og þess krafist að málið sé afgreitt. Auk þess er svo það að nauðsynlegar upplýsingar, sem beðíð hefur verið um og þurfa auðvitað að liggja fyrir við afgreiðslu máls eins og þessa, hafa ekki fengist. Er auðvitað vítavert að standa þannig að afgreiðslu stórmála hér á Alþ., og er engin afsökun þó að menn geti jafnvel fundið einhver fordæmi um að svona hafi verið staðið að málum áður. Ég verð líka að segja það, að þetta mál er mjög sérstakt að því leyti til, að auk þess sem hér er um mikið stórmál að ræða og augljósan ágreining í þinginu um málið, þá er hér um óvenjulegt mál að ræða að því leyti til að það er verið að gera ráð fyrir að veita heimildir til þess að úthluta styrkjum til fjöldamargra aðila í landinu, svo að hundruðum skiptir, — styrkjum, sem nema mörgum hundruðum millj. kr. Það er vitanlega ekki sæmilegt að standa þannig að heimildum frá Alþ. til þess að úthluta styrkjum til mjög margra aðila í landinu að ekki séu gefnar fullar upplýsingar um hvernig ætlunin sé að standa að slíku í framkvæmd. Þegar svo komið er að því í sambandi við afgreiðslu þessa máls að sjútvn. skilar málinu inn í þingið, þá eru till. þær, sem fram koma frá meiri hl. n., og sú grg., sem fylgir með till., þannig að það er öllum ljóst að menn vita sáralítið um hvernig á að standa að framkvæmd þessa stóra máls. Menn vita það eitt, að það er ætlast til þess að gefa sjútvrh. mjög viðtækar heimildir til þess að veita lán og úthluta styrkjum, en harla lítið vita menn um, eftir hvaða reglum á að gera þetta. Þetta tel ég vera vinnubrögð sem séu fyrir neðan allar hellur og beri að vita.
Það hefur verið sagt í umr. um þetta mál að segja megi að frv. fjalli í meginatriðum um tvö aðalviðfangsefni. Annars vegar er að finna í þessu frv. ákvæði sem stefna að því að breyta í grundvallaratriðum þeim hlutaskiptakjörum sem sjómannasamtökin í landinu hafa byggt á í samningum sínum við útgerðarmenn. Fyrstu 4 gr. frv. miða t.d. að þessu og reyndar fleiri ákvæði frv. einnig.
Í 1. gr. frv. er að finna ákvæði um að banna Verðlagsráði sjávarútvegsins, sem starfar samkv. sérstökum l., að samþ. á tilteknu tímabili meira en tiltekna hækkun á fiskverði, 11%.
Í 2., 3. og 4. gr. eru svo ákvæði, sem snerta sérstaklega hlutaskiptagrundvöllinn, þar sem honum er raskað á stórfelldan hátt.
Í 2. gr. er lagt til, að tekið verði af óskiptum afla sem nemur í nálega öllum tilfellum 15% af brúttóaflaverðmæti, áður en kemur til hlutaskipta samkv. kjarasamningum, og þessari fjárhæð ráðstafað í Stofnfjársjóð fiskiskipa. Hefur verið upplýst hér í umr. áður um þetta mál að ráðstöfun þessi muni þýða á ársgrundvelli nokkuð yfir 500 millj. kr., sem eru teknar af brúttóaflaverðmæti og ráðstafað á þennan hátt. Með þessu er verið að knýja sjómenn til þess að taka meiri þátt en þeir gera nú í því að borga afborganir og vexti af stofnlánum útgerðarinnar í landinu. Það hafði komið fram í umr. áður hjá hæstv. sjútvrh., að ætlað væri að þessi fjárhæð, sem væri færð til á þennan hátt, næmi á ársgrundvelli 565 millj. kr.
Þá er að finna í 4. gr. frv. ákvæði um nýtt útflutningsgjald á sjávarafurðum, sem áætlað er að nemi 1230 millj. kr. á ári og á að nota til þess að greiða niður verð á olíu. Á þennan hátt er verið að knýja sjómenn til þess að standa undir olíukostnaði fiskiskipanna og breyta þeirra samningskjörum um leið.
Auk þess er að finna í frv. ákvæði um að breyta útflutningsgjöldum af sjávarafurðum, þeim gjöldum sem í gildi hafa verið, þannig að þar er um beina hækkun að ræða upp á 285 millj. kr. samkv. upplýsingum sem hér hafa komið fram frá sjútvrh. 150 millj. kr. af þessari fjárhæð eru bein hækkun, en 135 millj. af þessari hækkun stafa af verðbreytingum sem fylgja á eftir gengisbreytingum.
Hér er því samkv. þeim upplýsingum, sem fram hafa komið frá sjútvrh., verið að taka umfram það sem áður hefur verið af brúttóaflaverðmætinu rúmar 2000 millj. og færa þær til og nota til greiðslu á útgjöldum þeim sem tilheyra eðli málsins samkv. útgerðarmönnunum eða útgerðarfyrirtækjunum einum, en ekki sjómönnum. Það er því ekkert um það að villast, að þegar á þennan hátt eru færðar til fjárhæðir sem nema rúmlega 2000 millj. kr. samkv. upplýsingum sem hér hafa komið fram, þá er verið að skerða launakjör sjómanna um um það bil 800-900 millj. kr., beinlínis aflahlut þeirra um 800–900 millj. kr. frá því sem þeir áttu rétt til samkv. kjarasamningum sem í gildi hafa verið.
Þetta er annar megintilgangur þessa frv., að knýja í gegn með löggjöf að raska hlutaskiptakjörunum, sem sjómenn hafa samið um við útgerðarmenn, á þann hátt að launahlutur sjómannastéttarinnar í landinu lækki um 800–900 millj. kr. á ársgrundvelli vegna þessarar breytingar. Um þetta atriði hefðu að sjálfsögðu ekki þurft að vera hér langar eða miklar umr. á Alþ. Hér er um tiltölulega einfaldar ákvarðanir að ræða. Spurningin er aðeins sú, hvort menn telji þessa ráðstöfun vera hyggilega og hvort hún fái staðist í reynd, hvort menn telja hana vera sanngjarna. Við, sem hér höfum talað, bæði við 1. umr. þessa máls og síðar, á móti þessu frv. höfum talið að þessi ráðstöfun væri ósanngjörn og hún væri mjög ólíkleg til þess að standast í framkvæmd, af því að sjómannastéttin muni ekki una þessu þegar til kemur.
Málin standa þannig, að nú strax upp úr áramótum hefjast samningar á nýjan leik um nýtt fiskverð og um nýja kjarasamninga á milli sjómanna og útgerðarmanna, og það er enginn vafi á því að upp muni koma harðar deilur einmitt varðandi þessi mál vegna þessara ákvæða. Og það er eins líklegt að það geti sótt í það að flotinn stöðvist allur vegna átaka um þetta atriði. Af þessum ástæðum hef ég sagt að hér er um heimskulega ráðstöfun að ræða. Hún er röng, hún er ósanngjörn og hún er mjög líkleg til þess að valda okkur efnahagslegu tjóni.
Þessar ráðstafanir hafa verið rökstuddar í skýrslum, sem hér hafa komið fram, og í ræðum, sem hér hafa verið fluttar, með því að það hafi verið nauðsynlegt að gera þetta til þess að koma í veg fyrir að launahlutfall á milli atvinnustétta í landinu raskaðist. M.ö.o.: það er veríð að gefa í skyn að ef það launahlutfall, sem er samkv. gildandi kjarasamningum, fengi að standa áfram gagnvart sjómönnum, þá sé hætta á því að laun sjómanna hefðu orðið of há og hefðu orðið þess valdandi að aðrar launahækkanir hefðu þá átt sér stað í landinu. Hér er auðvitað um grundvallarmisskilning að ræða og þarf ekki langt að leita til að sjá að þessi röksemd fær ekki staðist. Allar skýrslur, sem liggja fyrir og snerta þetta mál, benda til að það hafi orðið aflaminnkun á s.l. ári og að það sé líklegt að aflarýrnun haldi áfram vegna þeirrar stöðu, sem fiskstofnar okkar eru í nú. Áætlanir, sem Þjóðhagsstofnunin hefur gert varðandi líklega afkomu sjávarútvegsins á næsta ári og hér hefur mikið verið rætt um, gera beinlínis ráð fyrir að aflarýrnun verði 13.5%. Það er því alveg augljóst að sjómenn þyrftu að ná þessu upp í launakjörum sinum ef þeir ættu að halda jafnmörgum krónum í kaupi eftir að svo væri komið að aflinn hefði rýrnað. En nú er hér verið að gera ráð fyrir að fiskverð megi ekki á tilteknu tímabili hækka nema um 11%, sem sagt ekki til þess að vega upp aflarýrnunina sem varð á þessu ári, og auk þess auðvitað ekki gert ráð fyrir neinu til þess að vega upp aflarýrnun, sem er spáð, og þar að auki engum launabótum þeim til handa sem gætu verið til jafnvægis við það sem aðrir hefðu samið um sér til handa á þessu ári.
En eins og ég segi, það hefðu í sjálfu sér ekki þurft að standa hér yfir langar umr. um þessar till. Hér er greinilega um það að ræða, hvort menn telja nauðsynlegt að gera ráðstafanir til þess að lækka umsamin laun sjómanna eða hvort menn vilja leyfa þeim að halda þeim kjörum sem þeir hafa samið um í frjálsum samningum. Þar verða auðvitað atkv. ein að skipta. Ef ríkisstj. ræður hér fyllilega yfir öllum sínum atkv., þeim sem teljast styðja stjórnina, þá flýgur þetta í gegn, og þeir um það sem að því standa. En það er alveg augljóst að þeir sem eru hér í minni hl. á Alþ., eru á móti þessari ráðstöfun.
Eins og fram hefur komið í þeim till., sem hér eru fluttar, er málið svo einfalt og skýrt, að minni hl. leggur til að þær greinar, sem um þetta fjalla, verði felldar, en meiri hl. stendur hins vegar að því að vilja samþykkja till.
En þetta er annað meginefni þessa frv. Hitt atriðið, sem snertir meginefni frv., er svo að finna í 9. gr. þess, hvernig ráðstafa skuli þeim gengishagnaði sem til fellur vegna gengislækkunar krónunnar sem ákveðin var 29. ágúst í sumar. Slíkt hefur gerst æðioft áður, að það hafi verið sett lög hér á Alþ. um hvernig með skuli fara gengishagnað sem til fellur af þeim birgðum sem liggja í landinu og ekki eiga að fá að njóta hins nýja skráða gengis. Nú vil ég fyrst biðja menn að hafa í huga varðandi þennan gengishagnað að það eru auðvitað fleiri vörur í landinu en aðeins sjávarafurðir og fleiri atriði þar sem gengisbreytingin hefur sín áhrif á heldur en aðeins þær birgðir sem í landinu liggja og teljast vera sjávarafurðir. Hér voru líka landbúnaðarafurðir, hér voru iðnaðarvörur, og menn höfðu í gildi á þessum tíma verksamninga við útlendinga sem gerðir voru í erlendri mynt og höfðu vitanlega sin áhrif líka. En sá háttur er tekinn upp að þessu sinni, að ákveðið er að taka gengishagnaðinn aðeins af sjávarafurðum og ráðstafa honum sérstaklega. Aðrir fengu að halda sinum gengishagnaði. Þeir, sem t.d. stóðu með í höndunum samninga við útlendinga, verksamninga, sem gerðir voru í erlendri mynt, fengu að græða á gengislækkun í íslenskum krónum. Það var ekkert tekið af þeim. Í iðnaði í landinu, sem átti einhverjar birgðir til útflutnings, fær hver og einn að halda sínu. Það var ekki gert upptækt. Og þannig má nefna í miklu fleiri tilfellum. En þetta hefur verið gert æðioft, þó ekki alltaf, í sambandi við sjávarútveginn, að ákveða að sá gengishagnaður, sem til fellur vegna þeirra birgða, sem í landinu lágu, skyldi gerður upptækur, settur í ákveðinn sjóð og honum síðan ráðstafað með l. frá Alþ., og þá alltaf við það miðað, að honum yrði ráðstafað í þágu sjávarútvegsins sem hann var tekinn af. En það hefur alltaf þótt sjálfsagt að þessum gengishagnaði, sem auðvitað hefur verið misjafnlega mikill eftir því hvað afurðirnar hafa verið miklar sem legið hafa í landinu þegar gengislækkun hefur veríð ákveðin, það hefur alltaf verið gengið út frá því að löggjafinn setti um það fastar reglur hvernig ráðstafa skyldi þessum fjármunum.
Að þessu sinni er talið að gengishagnaðurinn verði óvenjulega mikill vegna þess að birgðir af sjávarafurðum voru mjög miklar í landinu á þessum tíma og gengislækkunin er einnig gerð á þeim tíma árs að þannig hlaut í rauninni á að standa. Það hefur verið áætlað að gengishagnaðurinn að þessu sinni af sjávarafurðum muni nema í kringum 1650 millj. kr., og ríkisstj. hefur tilkynnt að hún telji, að segja megi að búið sé að ráðstafa þegar 400 millj. kr. af þessari fjárhæð, af þessum 1650 millj., þar af 300 millj. til þess að greiða niður olíuverð á þessu ári, að því leyti sem fé vantaði til þess, og 100 millj. kr. hafa verið áætlaðar til þess að standa undir auknum flutningskostnaði í sambandi við þær vörubirgðir sem gengishagnaðurinn er tekinn af. Þá eru eigi að síður eftir 1250 millj. kr. samkv. þessari áætlun.
Þá kem ég að því hvaða till. liggja hér fyrir um hvernig skuli verja þessari upphæð og hvernig á að þessu sinni að gera þetta með lagasetningu frá Alþ. Ég fullyrði að nú er staðið að þessum málum á allt annan hátt en áður hefur verið gert. Þegar t.d. gengishagnaðinum vegna gengislækkunarinnar árið 1967 var ráðstafað og sömuleiðis þegar gengishagnaði vegna gengislækkunarinnar 1968 var ráðstafað, þá var það gert með allt öðrum hætti og miklu meira bindandi en nú er ætlað að gera. En hvernig stendur þá á því, að ríkisstj. velur þá leið að þessu sinni að fara ekki eftir þeim reglum, sem áður hafa verið, en velja nú nýjar reglur? Og að hvaða leyti eru þessar reglur, sem við vitum um nú, frábrugðnar hinum fyrri?
Nú er lagt til að 600 millj. kr. af þessum 1250 verði, eins og segir í till. meiri hl. sjútvn., varið til þess að greiða hluta gengistaps vegna erlendra skulda eigenda fiskiskipa, 600 millj. kr. Í till. meiri hl. segir um þetta atriði:
„Til þess að greiða hluta gengistaps vegna erlendra skulda eigenda fiskiskipa 600 millj. kr. Sjútvrn. er heimilt að ráðstafa allt að 400 millj. kr. af þessari fjárhæð til lánveitinga í sjávarútvegi til 2–3 ára til að bæta lausafjárstöðu fyrirtækja.“
Áður hafði verið ákveðið og þannig á málum haldið að sá hluti af gengishagnaði, sem fór til þess að lækka erlendar skuldir sem á fiskiskipum hvíldu og höfðu hækkað við gengislækkunina, þessi fjárhæð var látin ganga til Fiskveiðasjóðs og síðan ráðstafað þar alveg eftir föstum reglum. Nú virðist eiga að taka upp þann hátt að segja að 600 millj. kr. eigi að koma í þessu skyni, og það er ekki hægt að sjá á því orðalagi, sem hér liggur fyrir, og því, sem þessari gr. fylgir, annað en það eigi að vera sjútvrh. sem fer með þessar reglur í einu og öllu. Annað kemur ekki fram í þeirri brtt. sem fyrir liggur. Það hefur að vísu verið látið fylgja hér með í framsögu almennt orðalag um það hvernig menn hafi hugsað sér að standa að þessu. En allt það orðalag er svo loðið og óákveðið að það er í rauninni ekki hægt að styðjast við það nema að litlu leyti. Hér er einnig gert ráð fyrir því, að ráðh. fái heimild til þess að lána síðan út af þessari fjárhæð til 2–3 ára 400 millj. kr. Ekkert er meira sagt um það eftir hvaða reglum eigi að lána þetta fé og hvernig eigi að tryggja að útgerðarfyrirtækin í landinu, sem fá þetta fé að láni til 2–3 ára, — en stuðningsmenn ríkisstj. virðast nú trúa því, að útgerðin í landinu sé nú þannig stödd, að hún sé í rauninni alveg komin á fjóra fætur og þar séu allir gjaldþrota, — hvernig eigi að tryggja að þessir aðilar skili þessum fjármunum, 400 millj. kr., eftir 2-3 ár aftur. Hvaða tryggingar á að setja fyrir þessum lánum? Búast menn við því, að t.d. þeir bátaútgerðarmenn í landinu, sem fá þessar 400 millj. kr. að láni til tveggja ára eða þriggja ára, verði færir um það að greiða þær aftur á þessum tíma? Þeir eru þá ekki eins illa staddir og af er látið. Er ætlunin að veita þessi lán til fiskiskipaútgerðarinnar í landinu eingöngu eða til fiskvinnslufyrirtækja líka og þá í hvaða hlutföllum? Ég vil í þessu sambandi spyrja hæstv. sjútvrh. um það og vænti þess að hann svari því í þessum umr. hvaða reglur hann hugsar sér að eigi að gilda um veitingu þessara lána. Hverjum á að lána þessa fjárhæð? Hvað mikið af upphæðinni á að renna til fiskvinnslufyrirtækja, hve mikið til fiskiskipa og hvernig á að tryggja endurgreiðslu þessara lána? Og hvers vegna, ef rétt þótti að ráðstafa einhverju af þessu fé til lánveitinga, var þá ekki farin sú leið, sem alltaf hefur verið farin til þessa um slíkar fjármálalegar ráðstafanir, að fela einhverri viðurkenndri lánastofnun framkvæmdina á þessu máli í einu og öllu? Af hverju er þetta bara á vegum ráðh. og rn.? Verður t.d. gert ráð fyrir því að öllum útvegsmönnum í landinu verði gefinn kostur á því með t.d. auglýsingu að geta sótt um lán af þessari fjárhæð? Og hvað þurfa menn þá helst fram að leggja til þess að geta orðið aðnjótandi þessara lána? Það er alveg óhugsandi að hæstv. sjútvrh hafi komið til hugar að hafa þann hátt á að hann fengi hér heimild til þess að deila út 400 millj. kr. að láni til fyrirtækja í landinu án þess að neinar sérstakar reglur væru um það settar og hann gæti bara ákveðið: Þessi fær 50 millj., þessi 1 millj. og hinn 10, — bara eftir því sem honum dettur í hug. Slíkt væri vitanlega alveg ósæmilegt og kemur auðvitað ekki til greina.
Auðvitað á, ef á að veita hér leyfi til þess að lána þessa fjárhæð, að fela það viðurkenndri lánastofnun sem síðar ætti að veita þessi lán eftir þar til settum reglum. Ég gæti fyllilega sætt mig við það og teldi ekki óeðlilegt að t.d. Fiskveiðasjóður eða önnur slík stofnun hefði veitt þessi lán samkv. reglugerð sem stjórn Fiskveiðasjóðs hefði gert till. um og sjútvrh. hefði staðfest þær reglur. Þannig hefði sjútvrh. fengið vald til þess að hafa áhrif á það hvernig þær reglur ættu að vera sem ættu að gilda um þessi lán. Þetta atriði er alveg óvenjulegt varðandi ráðstöfun á gengishagnaði.
Þá er annað atriði varðandi ráðstöfun á gengishagnaði. Í till. meiri hl. sjútvn. segir á þessa leið: „Óafturkræft framlag til bátaflotans vegna rekstrarerfiðleika á árinu 1974 til 15. sept. 250 millj. kr.“
Þetta er allt og sumt sem er ætlað að standa í lögum: Styrkir til bátaútgerðarinnar í landinu upp á 250 millj. kr. og ekki frekar bundið. En það verður eflaust vitnað til þess, að hér hafi fylgt í framsögu frá frsm. meiri hl. sjútvn. almenn útskýring á því, hvernig með þetta fé ætti að fara. En auðvitað gildir það ekki sem nein lög. Það eru alveg ófullnægjandi reglur og getur hver og einn hlaupið frá því. Það hefur ekki einu sinni verið staðið þannig að þessu máli, varðandi þessar ráðgerðu áætlanir sjútvrn. um hvernig að þessu ætti að standa, að það hafi séð þörf á því að prenta þessar hugleiðingar og láta þær koma hér fram í þskj. frá n., sem er alltaf siður að gera, a.m.k. ef ætlað er að styðjast eitthvað við það í framkvæmd. Sjútvn.— menn munu hafa fengið þessi gögn, og þetta telst vitanlega ekki bindandi fyrir ráðh. á einn eða neinn hátt. En þetta er auðvitað eitt af því, sem sýnir hvernig vinnubrögðin hafa verið í þessu einnig af hálfu sjútvn. Hún prentar ekki, eins og siður er, þýðingarmiklar umsagnir stórra samtaka, sem komu til n., um afstöðu til málsins. Hún lætur ekki aðra þm. fá að sjá það, og það hefur ekki komið hér fram í umr. heldur. Þetta bréf, sem er í rauninni eina útskýringin á því hvernig menn hafa hugsað sér að standa að framkvæmdum í þessum efnum er ekki heldur birt hér sem þskj. og verður því að telja afar lauslega bindandi fyrir ráðh. og rn.
Hér hefur verið sagt að það væri ætlunin að deila út þessari styrkupphæð, 250 millj. kr., með þeim hætti að 100 millj. kr. af upphæðinni skyldi skipt á milli bátanna í landinu miðað við úthaldsdagafjölda. Þetta segir ekki ýkjamikið. Eftir er þá vitanlega að setja reglugerð með einhverjum hætti hvað hver bátategund á að fá mikið fyrir hvern einstakan úthaldsdag, því að ekki dettur mér í hug að trillubátur eigi að fá jafnmikið á úthaldsdag og togari eða mjög stórt fiskiskip. Hér verða vitanlega að gilda mismunandi reglur. En hver á að setja reglurnar? Það er ekki hægt að sjá af því, sem hér kemur fram, að það sé neinn annar en ráðh. og hans starfsmenn. Þeir eiga að ákveða það: Þessi bátategund fær svona mikið á hvern úthaldsdag, hin hitt. Ég segi, að þetta hefur aldrei verið gert áður, svo að mér sé kunnugt, aldrei nokkurn tíma. Það hafa alltaf verið settar um þetta reglur, sem legið hafa fyrir, og a.m.k. stór félagasamtök, sem hlut hafa átt að máli, hafa verið höfð með í ráðum um að setja þessar reglur, svo að það gildi um þetta almennar reglur.
En segjum nú samt að við höfum fengið þessar takmörkuðu upplýsingar, að 100 millj. kr. af þessum 250 millj. á að skipta á bátaflotann í landinu miðað við úthaldsdaga. En þá vakna margar spurningar: Á t.d. loðnuveiðiflotinn að fá af þessari upphæð miðað við úthaldsdagafjölda sinn á síðustu vertíð, á vertíðinni 1974? Hann er ekki undanskilinn. Eiga þessi skip að fá einhverja ákveðna upphæð af þessum styrk, loðnuveiðiskipin? Eru þau þarna með eða eru þau ekki með? Ég spyr um það og óska eftir svari um það. Eru norðursjávarskipin þarna með, eiga þau einnig að fá af þessari fjárhæð miðað við úthaldsdagafjölda sinn? Eru humarbátar þarna með? Eru rækjubátar þarna með? Ekkert af þessu hefur komið fram, enginn veit neitt um þetta annað en að það er verið að gefa ráðh. heimild til þess að deila út þessari upphæð. Þetta er vitanlega ekki sæmilegt, og ég er hræddur um að menn yrðu ekki ánægðir með að hafa þennan hátt á framvegis í sambandi við útdeilingu á svona stórum fjárhæðum.
Þá hefur verið sagt í þessu sambandi, að ætlunin sé að deila út þessum styrk til bátanna í landinu þannig að í aðalatriðum verði miðað við báta niður að 20 rúmlesta stærð, en þó muni verða athugað sérstaklega hvernig með skuli fara báta á milli 20 og 12 rúmlestir að stærð. Þetta er ákaflega sérkennilegt, og ég segi það, að mér þykir í meira lagi athyglisvert að Framsfl. skuli standa að þessu og vil gjarnan fá það mjög skýrt fram hver afstaða hans er í þessum efnum. Hér er verið að gera upptækan gengishagnað sem stafar af öllum fiskiskipaflota landsmanna, jafnt litlum bátum sem stórum. Og það er verið að ráðstafa honum aftur. Það er ekki hægt að sjá annað en að því sé stefnt, að það eigi að gilda einhver önnur kjör fyrir bátastærðina undir 20 rúmlestum og að stærðin undir 12 rúmlestum eigi ekki að koma hér til greina. Þetta mundi t.d. þýða fyrir útgerðarbyggðarlag, svo að maður taki nú byggðarlag eins og Húsavík, að mikill meginhluti flotans þar, það væri útilokað, að hann fengi nokkrar bætur. Er að þessu stefnt? Hvers vegna þetta orðalag? Eða á að heimila öllum fiskiskipaflotanum að eiga hér rétt til samkv. þar til settum reglum? Auðvitað á að gefa öllum flotanum jafnan rétt og þar á ekki að undanskilja einn eða neinn, ekki vegna einhverrar stærðar á skipum. Hitt er svo auðvitað allt annað mál, að það hefði verið að mínum dómi eðlilegt að settar hefðu verið allnákvæmar reglur um það, hvað menn þyrftu að uppfylla almennt séð, rekstrarlega séð,til þess að geta notið af styrkjagreiðslu eins og þessari.
En síðan er sagt að afganginum af þessari upphæð, þ.e.a.s. 150 millj. kr., eigi svo að skipta. Það kom hér aðeins fram í framsöguræðu, þar sem frsm. meiri hl. sjútvn. greindi frá því, að það væri síðan ætlunin að skipta afganginum af þessum lið, 150 millj. kr., ekki aðeins miðað við úthaldsdaga, heldur einnig miðað við tiltekna afkomu eða a.m.k. lágmarksafkomu sem bátarnir þyrftu að hafa, mannafjölda o.s.frv. En með þessu er auðvitað harla litið sagt. Það er sagt álíka mikið og það sem sagt er í þessari grg. um framkvæmdina á þessu, lagt er til, að ákveðnum aðila, t.d. Aflatryggingasjóði, verði falið að annast þessa greiðslu. Það er ekki tekin nein ákvörðun um þetta, ekki nokkur, ekki einu sinni að sá sjálfsagði sjóður í þessum efnum, sem er Aflatryggingasjóður, hafi með úthlutun á þessu að gera, vegna þess að hann er að vinna hér sams konar verk samkv. lögum.
Aflatryggingasjóður, sem starfar samkv. sérstökum l., hefur yfir að ráða talsvert miklu fjármagni. Ég vænti að hv. þm. hafi veitt því athygli, að í því fjárlagafrv., sem liggur hér á borðum manna, er gert ráð fyrir því að á næsta ári hafi þessi sjóður til útdeilingar til þeirra, sem hafa orðið fyrir aflarýrnun, um 900 millj. kr. Þessi sjóður hefur á undanförnum árum deilt út til þeirra, sem hafa orðið fyrir aflarýrnun af einum eða öðrum ástæðum, mörg hundruð millj. kr. á hverju ári. Og hann hefur reglur til að vinna eftir í þessum efnum, þar sem hann deilir þessum fjárhæðum sinum út á milli útgerðaraðila eftir því hvað aflinn er mikill á tilteknu tímabili, hvaða tegundir skipa er um að ræða, mannafjölda á þeim o.s.frv. Þessi sjóður er þegar búinn að afgreiða bátana, sem voru á vetrarvertíðinni síðustu, vetrarvertíðinni 1974. Hann er búinn að afgreiða þær umsóknir, sem þar lágu fyrir, eftir sínum reglum. Hann mun vera búinn að deila út aðeins vegna vetrarútgerðarinnar rétt í kringum 200 millj. kr. Og þessar reglur hafa verið látnar nægja hingað til í sambandi við það áfall, sem menn verða fyrir, þegar afli verður minni en í meðallagi.
Nú er hins vegar gert ráð fyrir því að bæta við þessa styrkjagreiðslu 250 millj. kr. til bátaflotans yfir vetrarvertíðina og sumarvertíðina. Það liggur ekkert fyrir um það hvernig menn hugsa sér að skipta þessu á milli vetrarvertíðar og sumarvertíðar eða hvort það er ekki hugsuð nein bein skipting, heldur allt úthaldið gert upp í einu og heimtaðar þá sérstakar upplýsingar um rekstur hvers báts á öllu tímabilinu, sem er allt annað upplýsingatíma bil en það sem Aflatryggingasjóður styðst við. Það getur auðvitað verið þannig hjá Aflatryggingasjóði, að tiltekinn bátur fær bætur á vetrarvertíð af því að þar hefur gengið illa, en sá bátur fái engar bætur þegar kemur fram á sumarúthald, af því að þá hafi hann fiskað meira en í meðallagi. Hér eru engar upplýsingar gefnar um það, hvort ætlað er að úthluta þessari fjárhæð, þessum 250 millj. kr., yfir allt tímabilið sem heild frá 1. jan. til 15. sept. Á þetta hefur ekki verið minnst, svo þýðingarmikið sem það er. Það er að vísu sagt, að það eigi að taka tillit til þess, sem Aflatryggingasjóður er þegar búinn að úthluta ákveðnum aðilum.
Af því að ég vil ekki eyða hér allt of löngum ræðutíma , get ég ekki farið lengra út í þetta þó að fyllilega væri ástæða til, en bendi aðeins á það, að hefði átt að úthluta þessum 250 millj. kr. til bátaflotans vegna erfiðleika í rekstri, þá átti auðvitað Aflatryggingasjóður að úthluta þessari fjárhæð, af því að hann er að úthluta allmiklum fjárhæðum í sama skyni, hann hefur sínar reglur til að vinna eftir, þetta er opinber stofnun, sem starfar undir ákveðinni, kosinni stjórn. Hann átti að setja reglur um þetta viðbótarfé. Ef menn vildu ekki una við þær reglur sem Aflatryggingasjóður hefur, gera þær viðtækari, þá gat hann gert till. um nýjar reglur til ráðh. og ráðh. átti síðan að staðfesta þær reglur. Þannig átti auðvitað að standa að málinu. En nú finna menn upp að segja: Ráðh. útdeilir þessu. Og þó að menn komi hér með einhvern minni háttar upplestur sem segir sáralítið, er ekki einu sinni í þskj., þá er enginn bundinn af því. Ég vil vara menn við. Hvaða prinsip eru menn að taka hér upp í sambandi við útdeilingu á stórum fjármunum af hálfu ríkisins?
Ég kem þá að næsta lið. Það er rætt um óafturkræft framlag til skuttogara til að bæta rekstrarafkomu þeirra, 230 millj. kr. Er helst að sjá af upplýsingum, sem fram hafa komið hér áður, að þær 102 millj. kr., sem þegar hefur verið úthlutað í tíð núv. ríkisstj. til þessara aðila, eigi að dragast frá þessari upphæð, þessum 230 millj. kr., og þannig eigi að endurgreiða gengishagnaðarsjóði frá 1972 þessa upphæð. Þá kemur auðvitað spurningin um hvað eigi að gera við það fé, því að það hefur ekki verið tekin nein ákvörðun um það. En togurunum á að veita þennan styrk til viðbótar, sem sagt samanlagt fyrir þetta rekstrartíma bil frá áramótum til 15. sept. 230 millj. kr., því að mér skilst að sá rekstrartími, sem er lagður til grundvallar hjá þeim, sé fram að 15. sept., en ekki lengur. Það hefur auðvitað ekki komið hér fram heldur.
Ákveðið er að verja þessari upphæð á sama hátt, ekkert um það í rauninni hvaða reglur eigi að gilda, en látin orð að því liggja, að skipt verði á milli skipanna eftir úthaldsdagafjölda, og þá helst að sjá að það sé rn. sem eigi raunverulega að fara með þetta vald.
Nú gilda auðvitað um þessa togara mjög mismunandi reglur í reynd, og eins og fram hefur komið er það svo, að samkv. reglum Aflatryggingasjóðs hefur hann ekki talið ástæðu til þess að greiða minni skuttogurunum, sem eru miklu fleiri en hinir, neinar bætur á fyrstu þremur mánuðum ársins 1974. Hann hefur úrskurðað að afli skipanna hafi verið þannig, að það sé ekki ástæða til þess að telja þá bótaskylda. En það er sama um þetta að segja og hitt, að ég tel að orðalag allt í till. meiri hl. sé mjög ófullnægjandi varðandi þetta atriði og óvenjulegt. Þetta hefði auðvitað líka átt að fela Aflatryggingasjóði, ef menn vildu bæta við þessa styrkjagreiðslu frá því sem er í gildandi lögum.
Þá kemur næsti liður í till. meiri hl. sjútvn. Hann er um það að varið verði 50 millj. kr. til þess að styrkja sérstaklega fiskmjölsverksmiðjur á þessu ári, ekki loðnuverksmiðjurnar, heldur fiskmjölsverksmiðjur. Ég segi það, að mér þykir þessi till. vera aldeilis furðuleg, og þar miða ég við það sem ég veit um afkomu þessara fyrirtækja á undanförnum árum og einnig á þessu ári. Sýnist mér það vera aldeilis furðulegt að gera ráð fyrir að fara að greiða þeim sérstaklega 50 millj. kr. í styrk. Ég vildi aðeins spyrja hvaða upplýsingar liggi fyrir um fjárhagsstöðu þessara fyrirtækja, rekstrarafkomu þeirra nú á þessu ári og rekstrarafkomu þeirra á þeim árum sem liggja fyrir endurskoðaðir reikningar. Hvaða upplýsingar eru það, sem liggja fyrir opinberlega um afkomu þessara fyrirtækja, sem bendi til þess að það sé ástæða til þess að fara að úthluta þeim 50 millj. kr. í styrk?
Við þetta er svo því bætt, að samkv. áætlunum muni enn verða eftir 75 millj. kr. og þeim verði ráðstafað síðar samkv. ákvörðun ráðh. Segir svo um þann lið: Eftirstöðvar til ráðstöfunar samkv. nánari ákvörðun sjútvrn., áætlað 75 millj. kr. Þetta er í rauninni ekki lakari takmörkun en á hinum liðunum. Það er í rauninni algert fríspil, hvernig eigi að úthluta þessum upphæðum.
Það kom fram einnig í framsöguræðu frá meiri hl. sjútvn. um þetta mál, að af fjárhæðinni, 250 millj. kr. — nema það hafi þá einnig verið af 230 millj. kr. til togara, ég skal ekki fullyrða nákvæmlega um það, en af þessum styrktarfjárhæðum sé ótilgreind upphæð sem eigi að fara í að bæta einstökum útgerðarfélögum upp sérstök óhöpp sem þau hafa orðið fyrir. Engar upplýsingar hafa verið gefnar um það, hvað hér sé um að ræða, hvað er áætluð mikil fjárhæð í þessu skyni, sem ráðh. má útdeila til ákveðinna fyrirtækja vegna óhappa sem þau hafa orðið fyrir. Gildir þetta um öll útgerðarfyrirtæki, sem hafa orðið fyrir óhöppum? Gildir þetta eingöngu um togara sem hafa orðið fyrir þeim óhöppum að vélin hefur bilað? Eða gildir þetta einnig um báta, þar sem vélar hafa brotnað niður og reksturinn hefur stöðvast? Hvaða reglur eiga að gilda um þessa fjárhæð og hvað er hún mikil? Engar upplýsingar, ekkert um það, í rauninni algert fríspil ráðh, að ákveða að taka svo og svo mikla upphæð og deila henni til tiltekinna fyrirtækja og tiltekinna aðila sem þurfa á þessari upphæð að halda að hans dómi. Þetta eru auðvitað alveg óvenjuleg vinnubrögð, og maður hlýtur að vekja athygli á því að svona skuli að málunum staðið.
Svo kemur rúsínan í pylsuendanum. Stungið er upp á því af meiri hl. sjútvn., að varið skuli til hagsmunamála sjómanna af þessum 1650 millj. kr., sem verða til vegna gengishagnaðar af sjávarafurðum sem eru í landinu og sjómenn eiga auðvitað jafnt og útgerðarmenn út af fyrir sig, hvorki meira né minna en 26 millj. kr., 15. millj. kr. til þess að verðbæta lífeyrisgreiðslur aldraðra og 11 millj. kr. vegna orlofshúsa sjómannasamtakanna.
Ef menn fóru inn á þá braut á annað borð að viðurkenna hér einhvern rétt sjómanna, átti auðvitað að ætla þeim miklum mun hærri fjárhæð en hér er um að ræða, því að þeir eiga auðvitað margfaldan rétt á við það sem ýmsir þeir eiga sem hér er ætlast til þess að fái stórar fjárfúlgur, og þar í hópi ýmsir þeir sem gera upp reikninga sína þannig og segja opinberlega að þeir hafi grætt. En sem sagt, það má kannske segja að þetta sé betra en ekkert, að fá þessar 15 millj. og 11 millj., en auðvitað er hér um allt of lágar fjárhæðir að ræða og ætti að ætla þeim af þessari upphæð, eins og minni hl. n. gerir till. um, miklum mun hærri fjárhæð.
Ég hef nú farið hér yfir meginhlutann af þeim till. sem hér liggja fyrir. Eins og ég sagði áður er þetta frv. aðallega tvíþætt. Það gerir ráð fyrir því að raska hlutaskiptakjörum sjómanna í grundvallaratriðum, færa frá þeim, beint frá þeim, á ársgrundvelli sem nemur 840—900 millj. kr., sem mundi þýða að meðaltali á hvern einn einasta starfandi sjómann í landinu yfir 200 þús. kr., miðað við fjölda þeirra. Í öðru lagi er verið að deila út miklum fjármunum, sem veita á aðallega sem styrki, og grundvallarsjónarmiðið er það, að tiltekinn ráðh. fær heimild til þess frá Alþ. að deila þessu út, líklega á milli 500–600 fiskibáta, kannske fleiri, og 200–300 eða alltaf 200 fiskiðnaðarfyrirtækja, ef þau koma þar öll til. Hann á að fá heimild til þess að útdeila þessum fjárhæðum sáralítið bundinn af Alþ. Ég get búist við að næsta till. í þessa átt verði sú, — það er ráðh. af hálfu Sjálfstfl. sem fer fram á að fá þessar heimildir, — að svo komi ráðh. Framsfl. á eftir, við skulum ætla að það verði samgrh., og fari fram á það að hann fái a.m.k. 800 millj. kr. og megi láta þær í vegi í landinu eftir því sem honum dettur í hug. Af hverju ekki það? Skyldi það vera nokkru lakara, að hann fengi slíka heimild og mætti deila því fé niður á vegi og brýr eftir því sem honum byði hugur, en að gefa sjútvrh. þessar heimildir? Það er jafnfráleitt að mínum dómi.
Menn geta auðvitað huggað sig við ýmislegt í þessum efnum. Ég hef veitt því athygli, að hv. framsóknarmenn hugga sig við eitt, að þeir hafi loforð um að sjútvrh. verði að hlusta á ríkisstj. þegar hann kemur til með að skipta þessum upphæðum, og þeir ætla að hanga á því að við það verði að standa. Sem sagt, þá eiga stjórnarflokkarnir að skipta þessu sin á milli eftir því sem kaupin gerast á eyrinni í ríkisstj.
Það er lítið skemmtilegri aðferð. En það getur verið að þetta dugi þeim. En það er líka auðvitað hægt, eins og ég veit að sumir sjálfstæðismenn gera, að hugga sig við það að segja: Hæstv. sjútvrh. er mætur maður. Hann deilir þessu út sanngjarnlega. — Það má vel vera, ég veit ekkert um hvernig það gerist. En ég tel að hér sé verið að fara inn á braut sem ekki sé sæmileg og eigi í rauninni að hverfa frá.
Ég hef komið hér að nokkrum spurningum varðandi málið og gæti auðvitað komið fram með miklu fleiri spurningar, sem koma upp í huga manns í sambandi við framkvæmdina á þessum málum. En til viðbótar við það, sem ég hef þegar sett fram, vil ég spyrja: Í þessu frv. er aðeins nefndur styrkur til skuttogara. En nú er það svo, að það er enn þá í landinu fleira en skuttogarar. Hvað á að verða um hina? Eiga þeir ekki að fá neitt? Á sú tiltölulega litla fjárhæð, sem þeir hafa haft í fjárl. til þessa, að duga? Þá er ég hræddur um að þeir, sem eiga þá, eigi eftir að koma og segja að þeir séu greinilega að færast aftur úr miðað við það hlutfall sem verið hefur, nú eigi að úthluta skuttogurunum svona miklu, en gömlu síðutogararnir, sem taldir hafa verið lakastir, eru ekki nefndir á nafn, það er ekki heimilt að veita þeim samkv. þessu orðalagi nokkurn skapaðan hlut.
Ég segi það líka, að ég tel að það væri ákaflega eðlilegt að við værum upplýst um það hér, hvort t.d. loðnubátarnir frá síðustu vertíð ættu að fá líka úr þessari sameiginlegu summu sem bátaflotinn á að fá. Ef þessir bátar eiga ekki að fá neitt, þá er sjálfsagt að láta það koma hér fram að þeir séu hér undanskildir.
Ég hefði líka gjarnan viljað fá upplýsingar um hvort ætlað er að standa þannig að þessari styrkjaúthlutun, að skip, sem ekki eru bótaskyld samkv. reglum Aflatryggingasjóðs, fái styrk úr þessu eigi að síður.
Ég hef sagt það hér áður, að þó að ég sé andvígur þessu frv., telji meginatriði þess þannig, að ég er á móti því, telji reglurnar um það, hvernig skipta eigi gengishagnaðinum, óvenjulegar og óeðlilegar í mesta máta, þannig sé ég á móti frv., styð hiklaust þær till. sem komið hafa fram frá minni hl. sjútvn., en eigi að síður ætla ég mér ekki að fara að gera hér neitt til þess að reyna að koma í veg fyrir að ríkisstj. komi þessu máli fram fyrir þinghlé. Þetta mál er þannig vaxið, að ég skil mætavel, að miðað við stefnu hennar vill hún koma því fram nú, og það er vitanlega ekkert við því að segja að það geti orðið. Þó að þessi ræða hafi orðið nokkuð löng, — ég komst ekki af með minna, hefði gjarnan viljað tala miklu meira um málið, — þá ætla ég samt ekki að halda uppi neinum umr. um þetta mál sem stefna því á neinn hátt í hættu fyrir ríkisstj., þannig að það geti fengið sina eðlilegu og þinglegu afgreiðslu.