02.05.1975
Sameinað þing: 73. fundur, 96. löggjafarþing.
Sjá dálk 3516 í B-deild Alþingistíðinda. (2648)
208. mál, stórvirkjun á Norðurlandi vestra
Stefán Valgeirsson:
Herra forseti. Þáltill. sú, sem er á þskj. 401, er um að það eigi að ráðast í virkjunarframkvæmdir eins og segir hér: „Alþingi ályktar, að næsta stórvirkjun vatnsafls, sem í verður ráðist, skuli eiga sér stað í vestanverðu Norðurlandi.“ Ég hefði viljað fella þarna eitt orð úr: vestanverðu, ekki fyrir það að ef það væri hugsanlegt að ráðast í stórvirkjun á vestanverðu Norðurlandi á undan Hrauneyjarfossi, þá mundi ég vera manna fyrstur til þess að fagna því, því að eins og virkjunarmál okkar eru og hafa þróast, þá er ég sammála hv. frsm., að þarna þarf að brjóta blað og það þarf að virkja annars staðar. En eftir því sem ég kemst næst og eftir því sem segir í þeim plöggum sem við höfum hér yfir að ráða, þá lítur út fyrir að það verði alls ekki hægt að virkja Blöndu nógu snemma vegna þess að okkur muni vanta orku áður, ekki hægt að ljúka virkjun hennar fyrr en 1982 eða 1983. Þessir fróðu menn telja að það sé það fyrsta, að hægt sé að hugsa sér Blönduvirkjum, 1982, en hins vegar þurfi að vera til stórvirkjun 1980.
Það skiptir í sjálfu sér ekki miklu máli hvar virkjað er nema bara að það er mikil áhætta fyrir þjóðina að virkja í einum landshluta, áhætta fyrir þá, sem fjærst virkjununum búa, þegar veðrátta er þannig að línurnar verða fyrir stórum áföllum. Þess vegna er það alveg rétt, sem kom fram hjá frummælanda áðan, að það þarf að stefna að því að dreifa virkjununum. En ef á nú að samþykkja það og ákveða að næsta virkjun t. d. utan Þjórsársvæðisins verði á vestanverðu Norðurlandi, þá verður það til þess að Hrauneyjarfoss verður virkjaður á undan — það held ég að liggi alveg ljóst fyrir — og kannske Sultartangi líka.
Það var talað um að það hefði ekki komið fram á fundinum á Blönduósi að það mundi verða neinir erfiðleikar í sambandi við virkjunina. Það mun vera alveg rétt að það kom ekki mikið fram. Hins vegar berast manni þær fregnir þar norðan að að menn séu þar klofnir í tvo hópa, þ. e. a. s. þeir, sem hafa sauðfé, séu yfirleitt á móti virkjuninni, en þeir sem hafa aftur ekki sauðfé, muni vera með henni. En vonandi leysist það mál og verður ekki til að tefja þetta mál. En það eru rannsóknirnar, sem eru það skammt á veg komnar, að eftir því sem hefur gengið til á undanförnum árum með þessar rannsóknir, þá er ólíklegt að þessi virkjun geti orðið til fyrr en 1982–1983.
Það hefur verið dálítið einkennandi fyrir umr. um orkumál að undanförnu — ég hlustaði t. d. á útvarpsþátt um daginn sem Páll Heiðar Jónsson stjórnaði og bæði hæstv. fyrrv. iðnrh. og hæstv. núv. iðnrh. tóku þátt í þeim umr., — að þeim tókst í það skipti að ræða um orkumál og virkjanir án þess að minnast á Jökulsá á Fjöllum. Það var eins og þeir hefðu týnt Jökulsá á Fjöllum. Það virðist vera að það sé búið að afskrifa hana í bili. Um ástæðuna veit ég ekki. Það hefur verið talið, og ég held að ég hafi tekið rétt eftir að það kom fram hjá frummælanda áðan, að einna hagkvæmasta virkjunin væri Blönduvirkjun, og það er rétt, að eftir því sem allt bendir til er hún mjög hagkvæm virkjun. Ég tók eftir því, að í fjölmiðlum var haft eftir hæstv. iðnrh. á Blönduósfundinum að það ætti að virkja þar sem hagkvæmt væri. Á fundi, sem orkumálastjóri var á norður í landi 3. sept. 1971, kemst hann þannig að orði, með leyfi forseta: Taldi hann nú möguleika á virkjun við Dettifoss, sem væri hagkvæm miðað við 146 mw. virkjun og mundi kosta 3 milljarða í stofnkostnaði. Yrði sú virkjun e. t. v. hagkvæmari en virkjum við Hrauneyjarfoss eða Sigöldu. En markaður er nú ekki fyrir hendi á Norðurlandi sem tekið gæti við framleiðslu slíkrar Dettifossvirkjunar.
Á fundi, sem orkumálastjóri var á tveimur árum síðar, eða 30. nóv. 1973, kemst hann þannig að orði, með leyfi forseta: „Eins og ég sagði bendir allt til þess að þarna sé um mjög álitlega virkjun að ræða. Rannsóknir standa enn þá yfir og nú á þessum vetri tel ég að þarna verði gerð áætlun til muna hagkvæmari heldur en áður um þessa virkjum.“ Ég endurtek: til muna hagkvæmari heldur en áður var talið. Og fyrir tveimur árum taldi hann að hún yrði e. t. v. hagkvæmari en Hrauneyjarfoss eða Sigalda.
Í ágústmánuði s. l. ræddi Haukur Tómasson virkjunarmál okkar norðlendinga á fjórðungsþingi Norðlendinga, sem haldið var í Reykjaskóla 26: 28. ágúst. Þar segir hann, með leyfi forseta: „Þá mun ég fara í hina einstöku virkjunarstaði á Norðurlandi og lýsa þeim og byrja þá á Jökulsá á Fjöllum. Hún er langlengst komin í rannsóknum.“ Svo heldur hann áfram og lýsir þessum virkjunarstöðum og hvað árskwst. kosti, og hann nefnir það hvað þeir telji að hún kosti: við Dettifoss 6 kr., við Blöndu 6.70 kr., við Jökulsá eystri 10 kr., við Merkigil í Jökulsá í Skagafirði 17 kr., Villinganes 14.60 kr., við Íshólsvatn 12.20 kr. Þetta er í skýrslu og í ræðu sem Haukur Tómasson flytur í ágúst s. l.
Það er út af fyrir sig rannsóknarefni hvernig þessi mál hafa þróast á undanförnum áratugum. 1960 var flutt þáltill. hér á hv. Alþ. af Gísla Guðmundssyni, Karli Kristjánssyni og Garðari Halldórssyni. Þessi þáltill. hljóðaði þannig, með leyfi forseta.
„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að hlutast til um að gerð verði fullvaðaráætlun um virkjun Jökulsár á Fjöllum og láta athuga möguleika til þess að koma upp framleiðslu á útflutningsvöru í sambandi við virkjunina.“
Í ræðu, sem Gísli Guðmundsson flutti þegar hann talaði fyrir þessari till., segir hann að það hafi verið farið að gera vatnsmælingar í Jökulsá á Fjöllum 1907 af Guðmundi Hlíðdal og fyrir 6–7 árum hafi orkumálaskrifstofan farið að rannsaka möguleika um virkjun og allt bendi til þess að þetta sé einn hagkvæmasti virkjunarstaður landsins. Sem sagt það eru orðin rúm 20 ár síðan var farið að rannsaka þessa virkjun. Ég var áðan að vitna í hvað þessar rannsóknir hefðu leitt í ljós og það liggur nú fyrir að þarna er hagkvæmasti virkjunarstaður landsins.
Það er dálítið fróðlegt að lesa nál. meiri hl. fjvn. í sambandi við þessa till. því að hún sýnir í sjálfu sér hvað sá meiri hl. 1960 eða viðreisnarstjórnin ætlaðist fyrir í þessum málum. Ég ætla að lesa hérna svolítið af þessu, með leyfi forseta :
„N. hefur athugað till. og fengið um bana umsögn raforkumálastjóra.
Fyrri liður till. er um að fela ríkisstj. að gera fullnaðaráætlun um virkjun Jökulsár á Fjöllum. Í umsögn raforkumálastjóra segir svo:
„Um nokkur undanfarin ár hefur verið unnið að rannsóknum og áætlunargerðum um virkjum Dettifoss og Vígabergsfoss í Jökulsá eftir sérstökum fyrirmælum ráðh. þar um. Áætlunargerð þessi er unnin með það fyrir augum að fá nægilega ábyggilegs vitneskju um kostnaðarverð raforku frá stórvirkjun hér á landi til að draga af henni ályktanir um skilyrði til rekstrar orkufrekrar stóriðju. Fyrsta áfanga þessarar áætlunargerðar er lokið og talið að hann hafi leitt í ljós að úr Jökulsá megi vinna raforku á svipuðu kostnaðarverði og stóriðjuver, svo sem aluminíumverksmiðjur, greiða fyrir orkuna víða erlendis. Hins vegar er eftir að athuga hversu mikið afl — eða ársorku — megi fá úr ánni á svo lágu verði: Í því skyni þarf að gera viðbótaráætlanir. Fyrrv. Raforkumálaráðh., Ingólfur Jónsson, hefur mælt svo fyrir að þær viðbótaráætlanir skuli gerðar og er unnið að þeim sem stendur.“
Þetta stendur í nál. meiri hl. fjvn. fyrir 15 árum. Það kemur enn fremur fram í umr. hér á Alþ. fyrir 15 árum, að það sé mögulegt að virkja yfir 300 mw. virkjun í Jökulsá á Fjöllum.
Nú líða árin og Landsvirkjun er stofnsett og fer að gera sínar rannsóknir við Þjórsá. Umr., sem fara fram um hvar eigi að virkja fyrstu stórvirkjunina, er einnig hægt að finna í þingtíðindum, þar sem er borið saman verð á raforku frá þessum stöðum og því heitið að næsta virkjun verði í Jökulsá á Fjöllum.
Á Alþ. 1969 urðu umr. um þessi mál og um ranasóknirnar á Jökulsá á Fjöllum og þáv. fjmrh. kom með yfirlýsingu hér á hv. Alþ. þessa efnis að það mundi verða séð til þess að verja 5 millj. á næsta ári til þess að halda áfram rannsóknum á Dettifossvirkjun. Eftir því sem maður kemst nú næst var ekki mikið athugað á þessum árum um að virkja Dettifoss, heldur að fara með Jökulsá á Fjöllum austur á land. En þrátt fyrir það liggja nú fyrir þær rannsóknir, sem ég vitnaði í áðan, að þarna sé hagstæðasti virkjunarmöguleiki — líklega landsins. En þá bregður svo undarlega við að á sama tíma sem þetta liggur fyrir hjá þeim mönnum sem ættu að hafa bestan kunnugleiks á, þá er eina og ráðamenn þjóðarinnar hafi týnt Jökulsá á Fjöllum. Það er ekki minnst á hana, þó að það liggi fyrir að það séu einu valkostir sem hægt væri að grípa til ef á ekki að virkja enn eina virkjunina, þriðju virkjunina, á sama blettinum, á því svæði, sem er kannske hættulegast í sambandi við eldgos og jarðskjálfta. Það er alveg rétt, sem kom fram hjá hv. þm. Magnúsi T. Ólafasyni, að það er miklu minni hætta á jarðhræringum við Blöndu heldur en t. d. á Norðausturlandi eða á Þjórsársvæðinu. En það haggar ekki þeirri staðreynd að verði ekki virkjað við Dettifoss næst, — það er ekki nóg að það skuli ákveðið núna að virkja Blöndu — þá verður Hrauneyjarfoss og jafnvel Sultartangi á undan. Það er búið að lofa hvað eftir annað að virkja næst Dettifossvirkjun, virkja í Jökulsá á Fjöllum. En hver ræður? Hver er það sem stjórnar rannsóknum hér á landi? Þrátt fyrir loforðin er virkjað við Þjórsá, en ekki fyrir norðan.
Hv. þm. Magnús T. Ólafason gat um það, að Landsvirkjun hefði gert sína skyldu. Hver er skylda Landsvirkjunar? Hví heitir hún Landsvirkjun? Hún kannske hefði gegnt sinni skyldu, ef hún hefði heitið eitthvað annað en Landsvirkjun, ef hún t. d. hefði heitið Suðurlandsvirkjun eða Virkjun Reykjavíkursvæðisins og Suðurlands. En ég held, að hún standi ekki undir nafni. Það hafa ekki verið athugaðir aðrir möguleikar af hendi Landsvirkjunar en þarna við Þjórsá svo að ég viti til, a. m. k. ekki fyrir norðan.
Ég get ekki setið hér þegjandi og hlustað bæði á fjölmiðla, hlustað á fyrrv. hæstv. iðnrh. og núv. hæstv. ráðh. tala um orkumál norðlendinga á þann veg eins og Jökulsá á Fjöllum sé ekki lengur til. Laxárvirkjunarstjórn fór fram á að fá að breyta vélum í Námaskarði þannig að það mundu aukast afköstin þar um 8 mw. Þetta leyfi fékkst ekki. Þess í stað var norðlendingum heitið línu að sunnan. Fyrrv. hæstv. iðnrh. sagði á fundinum á Akureyri 30. nóv. 1973 að það væri hægt að vera búið að leggja þessa línu í ársbyrjun 1975. Ég er með ræðuna hans hér fyrir framan mig. En það er komin ársbyrjun 1975 og það lítur ekki út fyrir að það verði nein lína komin — ja, spurning hvort hún verður 1976 komin alla leið. En á sama tíma á Kröfluvirkjun að vera komin.
Ég held að ef menn líta yfir þessi mál, það stefnuleysi sem ríkir í framleiðslu orku hér á landi, það handahóf sem hefur ríkt og ríkir, að það sé kominn tími til þess að stokka þetta upp og marka ákveðnari stefnu. Ef það stenst, að Kröfluvirkjun kemur á næsta ári, þá liggur miklu meira á því að fara með línu austur á land frá Kröflu heldur en línuna héðan á milli. E. t. v. er hægt að gera hvort tveggja, en ég er ekki trúaður á það. Ég held að við, sem erum fulltrúar hinna dreifðu byggða, þurfum að fara að láta meira í okkur heyra í sambandi við þessi mál og það sé ekki nóg að hlusta á loforð ráðamanna hér á Alþ. Við fáum enga raforku út á það. Það eru framkvæmdirnar sem skipta máli. Ef við lítum yfir þetta 15 ára tímabil, ef þið hv. þm. viljið fletta þingtíðindum og skoða mál, þá hygg ég að það muni verða fyrir fleirum en mér, að þeir muni fá þá skoðun, að nú verði til annarra ráða að grípa en hingað til hefur verið gert.