12.11.1974
Sameinað þing: 6. fundur, 96. löggjafarþing.
Sjá dálk 117 í B-deild Alþingistíðinda. (88)
Umræður utan dagskrár
Iðnrh. (Gunnar Thoroddsen):
Herra forseti. Í svari mínu við fyrirspurn hv. 5. þm. Vestf. fór ég ekki út í fjárhagsvandræði sveitarfélaganna almennt eða orsakir þeirra. Hins vegar bregður hér svo undarlega við að hver þm. eftir annan úr stuðningsliði fyrrv. ríkisstj. stendur hér upp til þess að lýsa brennandi áhuga sínum á velferð sveitarfélaganna og að fjárhag þeirra sé borgið og eru með ádeilur og kröfur á núv. ríkisstj. í því efni. Það er því vissulega ástæða til að rifja upp hvers vegna sveitarfélögin eru mörg í meiri fjárhagsvandræðum en dæmi eru til á Íslandi fyrr.
Ástæðurnar eru margar. Ein meginástæðan er sú óðaverðbólga sem hér hefur verið, þær gífurlegu hækkanir á öllum sviðum sem fyrst og fremst eru orsök þess að fjárhagur sveitarfélaga hefur gengið svo úr skorðum. Í annan stað hefur sveitarfélögunum af fyrrv. ríkisstj. verið meinað um þá tekjustofna sem nauðsynlegir voru. Og það þýðir náttúrlega ekki að koma hér eins og fyrrv. hæstv. viðskrh. og lýsa yfir sínum mikla áhuga á því að sveitarfélögin hafi úr nógu að spila, en þó megi ekki hækka neinar álögur í neinu formi. Það verður að gerast með öðrum hætti.
Það er öllum vitanlegt að fjöldi fyrirtækja sveitarfélaga, eins og rafmagnsveitur og hitaveitur, sem áður hafa alltaf verið látnar bera sig þannig að gjaldskrár hafa verið lagfærðar eftir því sem nauðsyn bar til, til þess að þessi fyrirtæki gætu staðið undir nauðsynlegri þjónustu við borgarana, — að þessum fyrirtækjum var yfirleitt á fyrri hluta þessa árs neitað um slíkar nauðsynlegar lagfæringar, þannig að fjöldi þessara rafveitna og hitaveitna lenti í greiðsluvandræðum, þær urðu sumpart að draga úr sínum framkvæmdum og þjónustu við borgarana og sumpart að safna skuldum í stórum stíl. Í þriðja lagi má nefna það, að sveitarfélögin mörg fóru fram á að mega leggja á 11% útsvaranna, en ríkisstj. þverneitaði að veita einu einasta þeirra slíka heimild. Allar þessar orsakir liggja til þessara miklu fjárhagsörðugleika sveitarfélaganna, en mörg þeirra hafa hins vegar gert það sem í þeirra valdi hefur staðið til þess að reyna að draga úr framkvæmdum og spara hjá sér, en hins vegar var vissulega ekki möguleiki á að gera það í svo ríkum mæli að nægði til þess að jafna metin.
Þetta verður að hafa í huga þegar stuðningsmenn og jafnvel ráðh. fyrrv. ríkisstj. koma hér og lýsa brennandi áhuga á því að fjárhag sveitarfélaganna sé borgið. Og hæstv. fyrrv. viðskrh., yfirmaður bankanna, kemur hingað og krefst þess að öll sveitarfélög á landinu fái hlutfallslega fyrirgreiðslu í bönkum eins og Reykjavíkurborg hefur nú fengið frá Landsbankanum, þar sem samið hefur verið til þriggja ára um 600 millj. kr. skuld, þ.e.a.s. yfirdrætti Reykjavíkurborgar í Landsbankanum breytt í 3 ára lán. Og hv. þm., hæstv. fyrrv. ráðh., krefst þess að öll sveitarfélög á landinu fái þetta alveg án tillits til þess, hvernig fjárhag þeirra er komið eða hvort þau þurfi beinlínis á þessu að halda. Þetta er auðvitað fróðlegt að heyra. En nú liggur það fyrir að Reykjavíkurborg var komin í megnið af þessum umrædda yfirdrætti meðan þessi hv. þm., Lúðvík Jósepsson, var bankamrh. Ef ríkisstj. á að ráða þannig yfir bönkunum og ákveða þar um útlán eins og hv. þm. heldur nú fram, þá er manni spurn: Meðan hann var bankamrh. var Reykjavíkurborg komin yfir 600 millj. kr. í yfirdrátt við Landsbankann. Bauð hann öllum sveitarfélögum sams konar fyrirgreiðslu meðan hann var ráðh? Lagði hann fyrir bankana — en hann var yfirmaður þeirra — að bjóða hverju einasta sveitarfélagi á landinu sams konar fyrirgreiðslu? Það hefur enginn heyrt um það, enginn orðið þess var.
Það er því ekki hægt að taka mark á slíkum ummælum, sérstaklega þegar maður með þessa fortíð viðhefur þau. Nei, það er alveg á sömu lund og þegar umræður voru hér um daginn um Lánasjóð sveitarfélaga. Ég hef lagt fyrir þingið frv. í samræmi við óskir Sambands ísl. sveitarfélaga um eflingu á Lánasjóði. Þessar sömu óskir bar Samband ísl. sveitarfélaga fram við fyrrv. hæstv. ríkisstj. Þessar óskir lágu þar fyrir lengi, en var synjað. Hæstv. fyrrv. ríkisstj. treysti sér ekki til að flytja neitt frv. um eflingu Lánasjóðsins. Hv. þm. Lúðvík Jósepsson átti sæti í þeirri ríkisstj. og hafði ekki áhuga á því að efla hann, en nú þegar frv. er lagt fyrir eins og Samband ísl. sveitarfélaga óskaði eftir, kemur þessi hv. þm. upp í ræðustólinn og heldur því fram að hér sé allt of skammt gengið, ríkissjóður verði að gera miklu meira en þetta sem frv. fer fram á. Þetta er auðvitað ósköp auðveldur leikur, en ég skil ekki að það blekki nokkurn þm. og yfirleitt ekki nokkurn landsmann. Það er auðvitað hægt að bera fram óskir og till. um eðlilegar ráðstafanir til þess að efla fjárhag sveitarfélaganna, en það er ekki hægt að vera með slík fáránleg yfirboð frá mönnum sem standa að því og bera sina ábyrgð á hvernig komið er fjármálum sveitarfélaganna.
Ég skal svo aðeins endurtaka það, að hvenær sem frá sveitarfélögunum hafa borist óskir til félmrn. um fyrirgreiðslu eða milligöngu hefur því að sjálfsögðu verið sinnt, a.m.k. eftir að stjórnarskiptin urðu, og í nokkrum tilvikum hefur rn. beinlínis haft milligöngu milli sveitarfélaga og banka um að leysa vandamál þeirra. M.a. hefur bæjarstjórn úr einum kaupstað, einmitt þeim sem hv. fyrirspyrjandi, Karvel Pálmason, býr í, leitað til mín um fyrirgreiðslu og verður hún að sjálfsögðu veitt eftir því sem tök eru á.
Hitt er svo annað mál hvort á fyrirfram að bjóða öllum sveitarfélögum lánsfyrirgreiðslu í lánastofnunum. Hingað til hefur það ekki verið talið verkefni ríkisstj. að standa þannig að málum. En ég vil endurtaka það, að varðandi samninga Reykjavíkurborgar og Landsbankans hefur ríkisstj. eða félmrn. ekki haft milligöngu.
Ég tel ekki ástæðu til að fara fleiri orðum um þetta, en hef haft þessi ummæli að gefnu tilefni af hálfu þeirra ræðumanna, sem hér hafa tekið til máls, og ég tel svo ekki ástæðu til þess að ræða þetta frekar, annað en að undirstrika, að að sjálfsögðu mun félmrn. veita þá milligöngu og fyrirgreiðslu sem sveitarfélögin óska eftir og unnt er að veita.