02.03.1976
Sameinað þing: 59. fundur, 97. löggjafarþing.
Sjá dálk 2306 í B-deild Alþingistíðinda. (1902)
178. mál, veiting prestakalla
Ingvar Gíslason:
Herra forseti. Ég er einn af flm. þessa máls og hlýt því að styðja till. eins og hún er borin fram. Því miður hef ég ekki haft aðstöðu, af sérstökum ástæðum, til þess að hlusta á allar þær ræður sem hér hafa verið fluttar og hef kannske ekki alveg getað áttað mig á því hvernig landið liggur gagnvart þessari till.
Ég get ekki sagt það beinlínis um sjálfan mig að ég sé ákaflega brennandi í andanum um að það skuli afnema prestkosningar. Það get ég ekki sagt. Hins vegar hefur mér ekki dulist nú í mörg ár að prestkosningar eru stórgallað fyrirkomulag. Það má vel vera að það sé ekki til neitt betra fyrirkomulag. En ef svo er, þá finnst mér illa komið. Þess vegna var það að ég féllst á það þegar til mín var leitað um að vera með í því að þessu máli yrði hreyft hér í Sþ. Þetta mál hefur borið undir þingdeildir áður, oftar en einu sinni, en undir sameinað Alþ. hefur þetta ekki borið svo að ég muni. Og vitað er að Kirkjuþing hefur fjallað mjög um þessi mál og að því er ég best veit hefur það gert það mjög ítarlega, þeir menn sem þar sitja, leitað viða fanga um þessi mál, og mér finnst margt benda til að það sé ástæða til þess fyrir Alþ. að skoða þessi mál í fullri alvöru.
Ég tók eftir því að sá hv. þm., sem talaði hér á undan mér, hv. 5. þm. Vestf., tók svo til orða að það væri verið að þrengja að lýðræðinu með því að afnema prestkosningar. Ég verð að segja að mér finnst þetta vera mjög vafasöm fullyrðing. Ég held yfirleitt að prestkosningar séu mjög vafasamt lýðræði. Það er a.m.k. aldrei nema önnur hliðin á lýðræðinu. Það, sem þarna er verið að gera, er það að við erum að kjósa mann til lífstíðar í raun og veru. Þetta minnir helst á kosningar í fasistaríki, það er miklu líkara þess háttar „lýðræði“ heldur en því lýðræði sem við aðhyllumst. Þeir eru ekki Kosnir til ákveðins kjörtímabils, prestarnir, það er síður en svo. Þeir eru kosnir nánast til lífstíðar, og svo eiga þeir það undir sjálfum sér hvort þeir eru í því embætti, sem þeir hafa verið kosnir til, eða hvort þeir sækja annað, þannig að það er tæpast að við gætum haldið í þessa ágætu presta okkar þótt við vildum eða losnað við þá. Við getum engin áhrif haft á það, og endurkjör kemur ekki til greina, þannig að ég held að þetta sé ákaflega mikið vafamál. Og það er einmitt það sem þessi n. ætti að skoða. Hún á að skoða það hversu lýðræðislegt þetta er í raun og veru, svo að það sé ekki bara út í bláinn þegar við erum að tala um að prestkosningar séu lýðræðislegar. Og eins og þessi till. er orðuð, þá er hún orðuð svo rúmt og hlutlaust að hún fjallar alls ekki um að það skuli afnema prestkosningar, heldur er farið fram á það að lög, sem voru sett fyrir meira en 60 árum, að ég hygg, verði endurskoðuð. Þau eru orðin 60 ára gömul, þessi lög.
Einu sinni kunni ég svolítið fyrir mér í sögu prestkosninga. Ég er búinn að gleyma henni að mestu leyti, en ég hygg að þetta hafi átt sér sínar merkilegu rætur, ef ég man rétt. (Gripið fram í.) Jú, ég hygg að svo hafi verið, t.d. fríkirkjuhreyfingin á Austurlandi og hér í Reykjavík og víðar. Þetta var mjög merkilegur þáttur í okkar menningarsögu. En ég ætla ekki að fara að rifja það upp núna, enda hef ég ekki gert það svo lengi og man þetta ekki fyllilega. En hins vegar held ég að tímarnir séu stórlega breyttir frá því að þetta var.
Þá hef ég heyrt hv. þm. halda því fram að það sé verið að takast á um trúarstefnur í þessum prestkosningum. Það held ég að sé nú sjaldnast. Það má vel vera að það komi fyrir, en í færri skiptin mun það vera. Þess vegna held ég að það sé ákaflega tvíeggjuð aðferð, þetta að velja prest með kosningum.
Ýmsir aðilar í lýðræðisþjóðfélagi hljóta að berjast í kosningum fyrir stöðum sínum. Við gerum þetta, alþm., og við vitum að hverju við göngum. Við gerum þetta með glöðu geði. En hins vegar held ég að það sé ákaflega vafasamt að það sé góður undirbúningur undir starf prests að hann lendi í barðvítugri kosningabaráttu. Ég held, að það sé mjög vafasamur undirbúningur undir starf hans. Og ég hygg að við vitum allir dæmi þess að það hefur aldrei gróið um heilt eftir prestkosningar. Við vitum mörg dæmi þess að það hefur aldrei gróið um heilt, því að vitanlega fer það svo að einhver af umsækjendum ber sigurorð yfir hinum og það er nú einu sinni mannlegt að láta sér verða nokkuð um ef menn tapa orrustu. Ég er ekki að segja endilega að það séu prestarnir sjálfir sem þarna líði mest fyrir eða að deilurnar séu kannske harðastar þeirra í millum. Þetta er kannske miklu fremur þannig, að það er verið að efla fylkingar sem betur væri að væru ekki til.
En ég sem sagt ætlaði að benda á það, eins og kannske aðrir hafa gert, að þessi till. er ekki fortakslaust um að það skuli afnema prestkosningar, heldur er það hugsun okkar, sem þetta flytjum, að alþm. setjist á rökstóla og kynni sér þessi mál sögulega m.a. og á allan þann hátt sem má verða til stuðnings fyrir okkur hina til þess að taka skynsamlega afstöðu til málsins. Ég held því miður að menn hafi ekki lítið á allar hliðar þessa máls, heldur sjái aðeins á því kostina. Það er vissulega kostur að hafa slíkan rétt að mega kjósa sér sálusorgara, kjósa sér embættismann o.s.frv. En ég held líka að við ættum að athuga skuggahliðarnar sem eru á þessu, og það er eins og ég sagði hvað prestkosningarnar varðar, þá eru þær miklu líkari kosningum í fasistaríki heldur en venjulegum lýðræðislegum kosningum. Þarna er verið að kjósa menn til lífstíðar, en alls ekki til ákveðins tímabils, eins og er einn þáttur lýðræðislegra kosninga og verður ekki undanskilið í skilgreiningu þess hugtaks.
Hitt skal ég játa, að ég hef ekki tekið fulla afstöðu með því frv. sem lagt var fram hér á sinni tíð, enda bar það undir d. sem ég á ekki sæti í. Það má vel vera að það sé ýmislegt í því frv. sem þyrfti að lagfæra, það sé ekki nákvæmlega rétta lausnin. Það má vel vera að það sé ekki eðlilegt að falið sé sóknarnefndum einvörðungu að kjósa prestinn. Það kann vel að vera að það sé óeðlilegt að fela sóknarnefndum slíkt vald. Og þá finnst mér einmitt að það sé hlutverk þeirra alþm., sem eiga að skoða þetta, að kanna það atriði ofan í kjölinn.
Svo hlýtur maður auðvitað að benda á það, að aðrir starfsmenn og embættismenn ríkisins eru ekki kosnir. Hví þá ekki að kjósa aðra embættismenn sem við eigum ekki síður samband við og eigum mikið undir? Hvers vegna fáum við ekki að kjósa sýslumenn og lögreglustjóra og dómara o.s.frv.? Við eigum nokkuð mikið undir þessum mönnum, að ég nú ekki tali um læknana. Það eru starfsmenn í þjóðfélaginu sem mjög er leitað til og flestir leita til meira og minna. Við verðum að sætta okkur við það oft og tíðum að þurfa að leita til lækna sem við höfum ekki löngun til að tala við, höfum ekki traust á, höfum jafnvel hálfgerð leiðindi af að þurfa að standa frammi fyrir og trúa fyrir okkar málum. Hvers vegna megum við þá ekki kjósa lækni?
Nei, ég held að eins og þessi till. er orðuð, þá þurfi menn ekki að láta mikið. Hér er í rauninni alls ekki farið fram á að Alþ. samþykki það að prestkosningar verði afnumdar. Það eina, sem hér er farið fram á, er að 7 alþm. verði valdir til þess að skoða þetta mál ofan í kjölinn, gefa um það skýrslu sem getur síðan orðið grundvöllur að því að við getum tekið skynsamlega afstöðu til þessa máls.
Og svo vil ég bæta því við í lokin að við megum ekki láta ævinlega svo, ef minnst er hér á önnur mál en efnahagsmál, eins og það megi helst ekki um þau tala. Þetta er að verða hér á Alþ. þannig að ef minnst er á menningarmál, félagsmál, ég tala nú ekki um kirkjunnar mál, þá annaðhvort setja menn upp hundshaus eða þá það setur að þeim hlátur. Ég efast um að svona bragur sé á nokkru öðru þjóðþingi. Ég efast stórlega um það. Hér fjalla allar okkar umr., má heita, um peningamál. Ef minnst er á annað. þá eru þeir menn, sem á því hafa áhuga og vilja um það ræða, varla taldir hæfir í þessum ágæta félagsskap hér. Og ég vil þakka þeim góðu mönnum sem beita sér fyrir því að hreyfa þessu máli. Ég tel sjálfan mig ekki í þeim hópi beinlínis. Ég er að vísu meðflm. till. og held að ég hafi haft viss áhrif á efni hennar, það að það skyldu verða alþm. sem fjölluðu um málið. Ég held að mitt eina framlag í þessu máli sé það. En ég vil þakka þeim ágætu mönnum, sem hafa „bendlað“ mig við þetta mál og „vélað“ mig til flutnings þessa máls, og ég held að við, sem að þessu stöndum, þurfum síst að skammast okkur fyrir það að hafa hreyft hér málum kirkjunnar.