16.03.1976
Sameinað þing: 64. fundur, 97. löggjafarþing.
Sjá dálk 2567 í B-deild Alþingistíðinda. (2134)
Umræður utan dagskrár
Jónas Árnason:
Herra forseti. Verktaki sá sem Járnblendifélagið valdi til þess að sjá um þær framkvæmdir sem nauðsynlegar voru taldar til þess að hefjast mætti handa um byggingu verksmiðjunnar við Grundartanga í Hvalfirði, taldi síg hafa lokið því ætlunarverki sínu núna undir jólin í vetur. Þá tók hann saman föggur sinar og fór. En verkið hafði kostað nokkru meira en maðurinn reyndist geta borgað. Skuldir hans að verkinu loknu. voru geysiháar. Og þær eru jafnháar enn. Þeir sem hann skuldar, hafa síðan staðið í árangurslausu stappi við að fá eitthvað borgað. Og þolinmæði þeirra er þrotin. Ýmsir þeirra hafa nú að undanförnu leitað til mín og ég hygg að þeir hafi einnig leitað til annarra þm. Vesturl. með ósk um að gera eitthvað til þess að knýja á um lausu þessa máls. Hagur þeirra margra er í óefni kominn út af þessu.
Þetta er ástæðan til þess að ég er kominn í ræðustólinn utan dagskrár í stað þess að biða svo og svo lengi eftir svörum við skriflegum fyrirspurnum. Ég er hæstv. forseta þakklátur fyrir það að hann skuli gefa mér orðið utan dagskrár. Ég mun á móti leitast við að vera stuttorður, eins stuttorður og frekast er kostur. Mjög stuttorður get ég hins vegar ekki orðið, til þess er málið of stórt, of víðtækt.
Ég gerði hæstv. iðnrh. viðvart um þetta núna fyrir helgina, og hann tók þessu vel, kvaðst mundu, eftir því sem ástæður leyfðu og tök væru á, svara fsp. mínum. I:g þakka honum fyrir þær góðu undirtektir.
Dæmi um skuldirnar: Ég hef undir höndum lista yfir það sem verktakinn skuldar eigendum vinnuvéla. Þeir vinnuvélaeigendur, sem hér er um að ræða, sitja flestir sjálfir á þessum vélum sínum og stjórna við vinnuna. Skuldir verktakans nema við þessa menn samtals 111/2 millj. kr. Skuldir við einstaka vinnuvélaeigendur eru á bilinu frá um 500 þús. og upp í 1 millj. og 700 þús. kr. Einn þessara aðila er t.d. Ræktunarsamband Hvalfjarðarstrandar. Verktakinn skuldar því 1 millj. og 217 þús. kr. Síðasta greiðsla verktakans til vinnuvélaeigenda fór fram 29. okt. Þann dag greiddi hann helming þess sem skuldir hans við þessa aðila námu þá. Hinn helmingurinn er sú upphæð, sem ég var að nefna, 111/2 millj. Verktakinn hét því þá, 29. okt., að greiða þennan seinni helming í þrem áföngum, 25% 26. nóv., 15% 6. des. og svo loks 10% 29. des. Hann stóð ekki við neitt af þessu.
Um aðrar skuldir veit ég ekki nákvæmlega í krónutölu. Þar á meðal eru t.d. skuldir við ýmis fyrirtæki á Akranesi. Um þær skuldir mun hafa verið gerð dómsátt á sínum tíma, og hún mun hafa hljóðað upp á fulla greiðslu 1. apríl n.k. En hætt er við, því miður, að sá dagur líði án þess að þessi fyrirtæki þeirra skagamanna fái nokkra úrlausn frekar en vinnuvélaeigendur eftir sams konar samkomulag sem þeir gerðu við verktakann. Í stuttu máli sagt: verktakinn virðist ekki geta borgað neitt.
Hjá borgarfógetaembættinu í Reykjavík og fógetaembættinu í Hafnarfirði liggja fyrir háar kröfur á hann. Verkalýðsfélag Akraness eða Verkamannasambandið fyrir þess hönd er líka með háar kröfur á hann. Af launagreiðslum í sambandi við framkvæmdirnar við Grundartanga er verktakinn að nokkru búinn að greiða félagsgjöld og lífeyrissjóðsgjöld, en hvergi nærri að fullu. Hins vegar hefur hann ekki greitt einn einasta eyri í orlof. Og þarna er að sjálfsögðu um að ræða margar milljónir. Samkvæmt upplýsingum, sem ég hef fengið hjá Póstgíróstofunni, nema kröfur frá 7 aðilum í Skilmannahreppi einum vegna ógoldins orlofs um 300 þús. kr.
Vörubílstjórar, sem hjá þessum verktaka unnu, fengu reglulegar greiðslur þangað til í síðustu vikunni í nóvembermánuði. Þeir, sem hjá honum unnu eftir þann tíma og til loka, hafa hins vegar ekkert fengið greitt fyrir þá vinnu. Sú upphæð mun nema um 3 millj. kr., líklega um 300 þús. kr. á hvern vörubilstjóra.
Þessi þula gæti orðið miklu lengri. En ég læt hér staðar numið.
En í framhaldi af þessu mætti að sjálfsögðu margt tilgreina varðandi þau vandræði sem ýmis fyrirtæki, smáfyrirtæki flest, í nágrannasveitum Grundartanga og á Akranesi hafa komist í vegna þessa, sömuleiðis vörubílstjórarnir, en einkum þó vinnuvélaeigendur. Þessum aðilum ber að sjálfsögðu að greiða ýmis gjöld, t.d. söluskatt. Það er gengið hart eftir söluskatti hjá þeim, en af augljósum ástæðum eru þessir aðilar komnir í vanskil með þessi gjöld, og mörg fleiri eru þeirra vandræði, og þeir geta því fyrr eða seinna átt það á hættu að tæki þeirra, atvinnutæki þeirra, verði dregin undir hamarinn, þó að þeir treysti því hins vegar að skilningur viðkomandi sýslumanns embættis og fógetaembætta endist þeim til þess að þeir komist hjá slíku.
Nú kem ég að fyrstu spurningunni sem ég vildi leyfa mér að beina til hæstv. iðnrh.: Telur hæstv. ráðh. ekki að ríkisstj. beri skylda til að kippa þessum málum í lag?
Ég tel að svo sé. því verður í fyrsta lagi ekki á móti mælt að með fullyrðingum sínum, stóru fullyrðingum sínum um atvinnulegan og efnahagslegan ávinning sem fylgja mundi framkvæmdunum við Grundartanga, þá áttu talsmenn ríkisstj. hvað mestan þátt í því að draga menn til starfa hjá þessum verktaka sem hefur nú með framferði sínu komið hag þessara sömu manna í þetta efni. Það eitt leggur ríkisstj. ærna ábyrgð á herðar að mínum dómi. Hitt vegur þó að sjálfsögðu þyngra á metunum, að vegna aðildar að Járnblendifélaginu, meirihlutaaðildar, ber ríkisstj. fulla ábyrgð á þessu félagi og þar með á framferði verktakans sem félagið fól að annast umræddar framkvæmdir sem nú hafa endað með þessum ósköpum. Ég geri mér ljóst, að lagalega séð má vefengja það að ríkisstj. beri skylda til að gera hreint í þessum málum og það geti verið hæpið fordæmi að hið opinbera taki að sér að greiða úr vandræðum sem glannafengnir verktakar valda. En ég tel að hin siðferðilega skylda ríkisstj. í þessu efni sé svo mikil að hún geti ekki undan þessu vikist, jafnvel þó að málið verði ekki leyst nema til komi einhver útlán af almannafé. Sem þm. og þrátt fyrir það að ég barðist hatrammlegum frá upphafi gegn þessu verksmiðjumáli öllu, þá lýsi ég því yfir að ég mundi styðja slíka lausn. Þessi afstaða mín ræðst af þeirri vitneskju sem ég hef fengið um þau mjög alvarlegu vandræði sem ýmsir aðilar, einstaklingar og smáfyrirtæki, í kjördæmi mínu og annars staðar hafa lent í vegna þessa máls.
Og svo eru hér í örstuttu máli 2 eða 3 aðrar spurningar sem ég vil beina til hæstv. iðnrh. Hve mikla fjármuni samtals hafa framkvæmdirnar kostað sem Þegar hefur verið ráðist í vegna járnblendiverksmiðjunnar? Ég minni á það að þm. hafa, ekki aðeins Alþb.-menn, heldur einnig aðrir þm., þar á meðal einn hv. hm. Alþfl., .Jón Árm. Héðinsson, þeir hafa krafist þess að vegna hinna margumtöluðu “breyttu viðhorfa„, verði mál hetta hægt fyrir Alþ. á ný. Telur hæstv. iðnrh. eða hæstv. ríkisstj.ekki að það sé bæði rétt Og sjálfsagt?
Og svo að lokum: Ég fór um Grundartangasvæðið núna í fyrradag. Og þar er í einu orði sagt hroðalegt um að litast. Þar hafa veríð unnin ógnarleg spjöll á náttúrunni. Og nú bendir margt til þess að jafnvel þó að ekki verði á næstunni endanlega ákveðið að hætta með öllu við þessa verksmiðjubyggingu, sem mér virðist reyndar harla líklegt að verði endirinn á, en gerum ráð fyrir að því verði ekki lýst yfir formlega, heldur aðeins að framkvæmdum verði frestað að nafninu til, en þó svo lengi að næsta sumar liði án þess að haldið verði áfram með verksmiðjuundirbúninginn. má þá ekki treysta því, — ég spyr hæstv. iðnrh., — má þá ekki treysta því að sá aðili sem ber ábyrgð á þessum spjöllum, Járnblendifélagið, uppfylli þær skyldur sem mjög um náttúruvernd leggja því á herðar, uppfylli þessar skyldur a.m.k. að einhverju leyti t.d. með því að láta sá grasfræi í þá hauga og þau flög sem nú blasa við á svæðinu hjá Grundartanga, þó ekki væri mena til þess að draga eitthvað út því uppfoki jarðvegs sem áreiðanlega á eftir að verða á þessum svæðum?
Víst er, það er alveg víst, að ef Járnblendifélagið hefst ekki handa í þessu efni strax í vor, þá munu koma til aðrir aðilar og reyna að græða að einhverju leyti þetta flakandi sár.