16.03.1976
Sameinað þing: 65. fundur, 97. löggjafarþing.
Sjá dálk 2588 í B-deild Alþingistíðinda. (2151)

122. mál, hönnun bygginga á vegum ríkisins

Flm. (Páll Pétursson):

Herra forseti Við hv. þm. Gunnlaugur Finnsson höfum leyft okkur að flytja á þskj. 173 svo hljóðandi till. til þál.:

„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að láta athuga hvort ekki væri hagkvæmt að koma á fót teiknistofu ríkisins. Teiknistofu þessari yrði falin hönnun bygginga á vegum ríkisins, svo sem sjúkrahúsa, skólamannvirkja, íþróttamannvirkja og hvers konar annarra þeirra mannvirkja er ríkið kostar að miklum hluta.“

Í grg. segir:

„Þegar fjárlög eru sett hverju sinni eru ákvarðaðar upphæðir til einstakra þátta í framkvæmdum á vegum ríkisins. Þörfin er alltaf fyrir mikið fjármagn, en það takmarkast af getu hverju sinni. Það er eðlilegt að íhuga hvernig fjármagnið nýtist sem best við hvert verkefni. Einn af fjárfrekum þáttum eru opinberar byggingar, svo sem skólamannvirki og sjúkrahús. Það vekur athygli þegar kostnaðaráætlanir þessara framkvæmda eru athugaðar, hve hönnunarkostnaður er geysilegur þáttur í heildarkostnaði. Ekki bætir það úr skák að hönnunarkostnaður er reiknaður sem ákveðinn hundraðshluti af heildarkostnaði mannvirkis. Sú aðferð virðist illa til þess fallin að ítrustu hagsýni sé gætt við hönnunina, þannig að byggingarnar séu gerðar sem ódýrastar.

Flestar þessara opinberu bygginga eru nú hannaðar af einkaaðila. Við íslendingar eigum marga listfengna arkitekta, hugvitssama verkfræðinga og hæfa tæknifræðinga, en sú þjónusta, er ríkið kaupir af þeim, er greidd með miklu fé. Þess vegna er eðlilegt, að leitað sé leiða til þess að lækka hönnunarkostnaðinn.

Teiknistofnun landbúnaðarins (áður Teiknistofa landbúnaðarins) hefur verið rekin um langan aldur. Stofnunin hefur hannað langflestar byggingar í sveitum landsins og er óhætt að fullyrða, að hún hafi í megindráttum gegnt hlutverki sínu mjög vel og sparað bændum marga milljónatugi með því að láta þeim í té góðar teikningar gegn vægu gjaldi. Vegna þess, hve sú stofnun er öflug, er mjög fátítt að bændur leiti til annarra aðila um hönnun mannvirkja.

Húsnæðismálastofnun hefur lengi rekið teiknistofu, hún heitir nú tæknideild. Um þá starfsemi gildir hið sama og um Teiknistofnun landbúnaðarins, að hún hefur gegnt hlutverki sínu með prýði og fjöldi húsbyggjenda hefur fengið þar ódýrar og góðar teikningar sér til mikilla hagsbóta.

Fyrr á árum var stofnsett embætti húsameistara ríkisins Húsameistari ríkisins mun um langt skeið hafa hannað mestan hluta opinberra bygginga, mjög margar þeirra með hinni mestu prýði, og mun þáttur þeirrar stofnunar hafa mjög verulega þýðingu við það að nýta takmarkað fjármagn vel. Á síðari árum og með fjölgandi verkefnum á vegum ríkisins hefur embætti húsameistara, en það starfar nú samkv. reglugerð nr. 259 frá 1973, haft með höndum minni hluta af hönnun opinberra bygginga en áður var, og hefur þó stofnunin talsverðu starfsliði á að skipa. Jafnframt hefur hluti hönnunar í heildarkostnaði opinberra bygginga aukist mjög.

Þess vegna telja flm. nauðsynlegt að athugað verði, hvort myndun nýrrar teiknistofu, hugsanlega í einhverjum tengslum við embætti húsameistara ríkisins, væri ekki tímabær, — öflugrar stofnunar er gæti annað hliðstæðu hlutverki og Teiknistofnun landbúnaðarins og tæknideild Húsnæðismálastofnunar.“

Hér lýkur tilvitnun í grg. Ég hygg að ekki sé ofmælt að flestir þeir aðilar, sem nú í haust sóttu til fjárveitingavaldsins um fyrirgreiðslu vegna byggingar skólamannvirkja, heilsugæslustöðva og sjúkrahúsa, hafi talið sig þurfa hærri upphæð en unnt var að úthluta þeim af því fjármagni sem til skipta var. Byggingarkostnaðurinn er orðinn mjög hár. Flestar þessar framkvæmdir eru mjög aðkallandi. Ég hef athugað nokkrar af þeim kostnaðaráætlunum sem gerðar hafa verið um þessar framkvæmdir. Sumar þeirra eru hóflegar, en aðrar ekki. Athygli vekur hve hönnunarkostnaður virðist oft vera geysilega hár, 6–71/2% af heildarkostnaði verka. Ég fæ ekki skilið að ekki sé unnt að lækka þennan lið að einhverju marki.

Þegar gjaldskrá hönnunar er ákvörðuð sem hundraðshluti af heildarkostnaði og stærð verks, svo sem er um gjaldskrá Arkitektafélagsins, vaknar sú spurning hvort ætið sé gætt fyllstu hagsýni við gerð mannvirkja, bæði hvað varðar stærð, byggingarlag og útlit. Ég hygg að öllum sé okkur ljóst að svo hefur ekki ætið verið.

Auðvitað er notagildi bygginga sá þáttur sem fyrst og fremst þarf að hafa í huga. Byggingin er reist til að gegna ákveðnu notkunarhlutverki. Að sjálfsögðu ber að kappkosta fallegt útlit, vistlega skipan og traust byggingarlag. Þetta þarf allt að fara saman til að mannvirkið heppnist og skapi ánægjulega aðstöðu þeim sem þar eiga að lifa og starfa. Hins vegar er það röng stefna, sem því miður hefur í einstökum tilfellum orðið ráðandi, að þessi atriði hafa sum þokast í skuggann og arkitektar farið að teikna risavaxin og rándýr minnismerki um sjálfa sig upp á hundruð milljóna, og þótt þeir eigi e.t.v. margt gott skilið, þá reisa þeir sveitarfélögum og þjóðfélaginu öllu með þessu hurðarás um öxl. Listaverk þurfum við að eiga. Okkar ágætu listrænu og frumlegu arkitektar eiga að sjálfsögðu að hafa tækifæri til þess að beita náðargáfum sínum. En það má ekki ganga út í öfgar, þeir verða líka að hafa það hugfast að þjóðfélagið hefur ekki ótakmörkuð fjárráð. Það gefur einnig auga leið að nokkur fjárhagsleg freisting kann það að vera, ef arkitekt á að teikna stórt, margbrotið og dýrt, þegar gjaldskrá er þannig háttað sem hér er. Ég vil leyfa mér að lesa stuttan kafla úr gjaldskrá Arkitektafélagsins, sem ég hef undir höndum. Á bls. 7 í kafla IV, 3. gr., segir:

„Öll störf að viðbyggingum og stækkun húsa, þar sem ekki er hróflað til muna við burðarhlutum hússins, skulu greidd samkv. þeim flokki, sem húsið telst til. að viðbættu 15% álagi. — 4. gr. Þóknun skiptist eftir starfsframlagi sem hér segir: Undirbúningur 5%, frumdrög 5%, forteikningar 10%, aðalteikningar 15%, verkteikningar 50%, verklýsing og viðmiðunaráætlun 10%, lokaúttekt 5%.“ Svo kemur um gjalddaga þóknunar, að sé ekki gert um það sérstakt samkomulag, hvenær greiðslur skuli fara fram, falla þær í gjalddaga eftir því sem verki miðar. Eftirfarandi skipting skal höfð til hliðsjónar: Að lokinni aðalteikningu 35%, að lokinni byggingarteikningu 25%, að lokinni innréttingarteikningu 20%, meðan á verki stendur 15%, að verki loknu 5%. Svo kemur rúsínan í pylsuendanum: „Þegar verkkaupi innir af hendi innborganir fyrir verkefni, sem taka meira en tvö ár, án afmörkunar fyrir hvað greitt er, frumdrög, forteikningar, athuganir, og hann óskar ekki uppgjörs milli stiga skal miða þóknun við verðlag í lok verkefnis, þannig að allar innborganir séu færðar til þess verðlags.“ Ég endurtek: „skal miða þóknun við verðlag í lok verkefnis, þannig að allar innborganir séu færðar til þess verðlags.“ Þetta getur nú verið dálítið athugavert ákvæði í verðbólguþjóðfélagi eins og við búum við. Hér lýkur tilvitnuninni í þessa gjaldskrá.

Heilbr.- og trmrn. hefur ráðið sér lækni sem hefur það starf með höndum að fylgjast með skipulagningu og undirbúningi á mannvirkjagerð á vegum rn. Ég tel að þar hafi verið farið inn á rétta braut og hugsanleg sé sú leið að rn. hefði á sínum snærum menn sem sérhæfðu sig á sviði sjúkrahúsa og heilsugæslustöðva. Reykjavikurborg hefur sérstaka starfsmenn til þess að teikna borgarspítala.

Hvað varðar skólabyggingar, þá kemur í ljós að þar eru fyrirhugaðar miklar framkvæmdir, m.a. til þess að unnt sé að framkvæma hina geysilegu stórhuga lagasetningu um grunnskóla. Ekki eru þessar áætlanir fullmótaðar enn þá og ýmislegt þar í lausu lofti, t.d. um hlutfall íþróttarýmis í almennu skólarými, og fram hafa verið settar till. mjög fjarri raunveruleikanum. Samkv. núgildandi reglum er íþróttarými 35% af skólarými. Samkv. till. svokallaðrar normanefndar yrði það 50%, samkv. till. íþróttafulltrúa 78% og samkv. till. ÍSÍ 97% af almennu skólarými eða 96958 fermetrar. Til fróðleiks vil ég geta þess, að í till. ÍSÍ er gert ráð fyrir íþróttahúsi í Grímsey, flatarmál salar á þar að vera 14 X 27 metrar og mundi það að líkindum kosta 75 millj. Hönnunarkostnaður þess húss mundi þá að öllum líkindum verða 3.5–4 millj. Íbúar í Grímsey eru 86. Í Hrísey eru 300 íbúar. ÍSÍ gerir ráð fyrir salargólffleti þar 18X33 m. Það hús gæti kostað 120 millj. Ég legg áherslu á það, að ég tel að skapa þurfi viðunandi íþróttaaðstöðu í dreifbýlinu, ekki síður í Hrísey og Grímsey en annars staðar. En svona stórkostlegar hugmyndir hljóta að leiða til þess að flestir dreifbýlisstaðirnir fá ekkert íþróttahús fyrr en þá seint og um síðir. Bæði ríki og hvað þá sveitarfélögum er ofraun að uppfylla svona óskir.

Undanfarnar vikur hafa orðið mikil blaðaskrif um byggingu íþróttahúss á Flateyri. Inn í þær umr. hafa blandast deilur um hönnunarhætti hússins og undirbúning að byggingunni og gefa þær að ýmsu leyti skýra mynd af þeim vanda sem hin fámennari sveitarfélög eiga við að etja vilji þau skapa íbúum sínum viðunandi aðstöðu.

Þess eru ekki mörg dæmi að stöðlun teikninga hafi verið reynd við byggingar á vegum ríkisins. Flestar hafa byggingarnar verið módelsmiði. Þó hefur verið farin þessi leið tvisvar sinnum með litlar heilsugæslustöðvar. Þar hafa endurtekningarnar fengist fyrir 60% af upphaflegu gjaldi. Þessi leið gæti vafalaust hentað í mjög mörgum tilfellum og ástæða væri til þess að gefa henni meiri gaum og ekki einungis hvað varðar heilsugæslustöðvar, heldur einnig skóla, íþróttahús og sundlaugar sem í eðli sínu eru ekki og eiga ekki að vera flókin mannvirki. Ég vil þó taka það fram, að ég tel 60% af upphaflegu gjaldi til arkitekta einkennilega hátt fyrir endurnotkun.

Hvað varðar byggingu embættisbústaða, þá sýnist mér sjálfsagt að nota þar teikningar húsnæðismálastjórnar. Á örfáum stöðum hefur verið efnt til samkeppni um teikningar. Það hefur stundum ekki gefið nógu góða raun, því miður. Rétt er að geta þess, að ég held að reynslan hafi sýnt að lög um skipan opinberra framkvæmda þurfi endurbóta við, og bremsunefndarfyrirkomulagið, sem er að mörgu leyti skynsamlegt, hefur verulega annmarka, t.d. hvað varðar leyfi til byrjunarframkvæmda. En leyfi bremsunefndar til að hefja framkvæmdir fæst ekki fyrr en allar teikningar liggja fyrir, þannig að ár eftir ár fer öll fjárveiting í teikningar.

Nú kann einhver að óttast að sú stofnun, sem till. þessi hnígur að, mundi verða risavaxið og kostnaðarsamt bákn. Ég hygg þó að svo þyrfti ekki að fara með góðri verkstjórn og skipulagningu. Embætti húsameistara ríkisins hefur með höndum hönnun og byggingu Landsspítalans og Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri. Annars hefur embættið einkum með höndum viðhald og endurbætur á eldri byggingum ríkisins. Ég tei að vel geti komið til greina, eins og getið er um í grg., að endurskipuleggja þá stofnun þannig að hún gæti unnið af meiri þrótti og annað fleiri verkefnum, e.t.v. í tengslum við þá stofnun sem hér er verið að leggja til að athugað verði um að koma á fót.

Ég vænti þess, að Alþ. sjái sér fært að samþykkja till. þessa og ríkisstj. láti fara fram þá athugun er till. gerir ráð fyrir. Hér er um talsverðar upphæðir að ræða, svo sem ljóst má vera ef hafðar eru í huga hugmyndir arkitekts um stækkun sjúkrahúss á Sauðárkróki. Kostnaðaráætlun um það verk var okkur þm. Norðurl. v. fengin í hendur í haust, dags. 15. nóv. 1975. Þar var hönnunarkostnaður áætlaður 29 millj. Ég geri ráð fyrir því að hönnunin á þessari viðbót við sjúkrahúsið á Sauðárkróki sé vandasamt ábyrgðarstarf og því eðlilegt að það sé vel launað. En jafnvel þó að hönnuður hefði tvöföld þingmannslaun, sem sjónvarpsmönnum þykja þó há, þá mætti hann eyða 10 árum í verkið.

Ég legg til að eftir umr. í dag verði umr. um till. þessa frestað og till. vísað til hv. fjvn. til athugunar.