31.03.1976
Efri deild: 83. fundur, 97. löggjafarþing.
Sjá dálk 2885 í B-deild Alþingistíðinda. (2383)

225. mál, Þjóðleikhús

Menntmrh. (Vilhjálmur Hjálmarsson):

Herra forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til l. um þjóðleikhús. Þetta frv. var á síðasta Alþ. lagt fyrir hv. Nd. en ég þykist sjá, að það séu meiri verkefni hjá menntmn. þeirrar hv. d. nú, fram komin frá okkur í menntmrn. svo að mér þótti rétt að flytja frv. að þessu sinni hér í hv. d., enda kannast hv. dm. hér einnig við það því að það hafði árið þar áður verið flutt hér. Þetta er sem sagt orðinn nokkuð gamall kunningi hér á hv. Alþ., þetta frv., fyrst flutt 1971 og þá í líku formi og nú í aðalatriðum. Ég ætla því að láta vera að þessu sinni að rekja nokkuð sögu þessa máls, aðdraganda og undirbúning að þessu frv., en í örstuttu máli gera grein fyrir þeim atriðum frv. sem frábrugðin eru ákvæðum gildandi laga sem nálgast nú þrítugsaldurinn. Ég hygg að þau séu að verða þrítug eða yrðu það á næsta ári.

Í þessu frv. er kveðið skýrar á um það en áður að þótt flutningur leikrita sé aðalhlutverk Þjóðleikhússins, þá beri því einnig að flytja óperur, sýna listdans að staðaldri og að á hverju leikári skuli eitt eða fleiri viðfangsefni sérstaklega ætluð börnum. Þjóðleikhússtjóra skal ráða til 4 ára í senn og má eingöngu endurráða sama mann einu sinni, þannig að enginn getur gegnt þessu starfi samfellt lengur en 8 ár. Ráða skal leikhúsinu bókmennta- og leiklistarráðunaut, listdansstjóra og tónlistarráðunaut, 1/3 hluti starfs. Ráðinn skal sérstakur framkvæmdastjóri sem hafi með höndum skipulagsstarf innan leikhússins og yfirumsjón með vinnuhagræðingu hinna ýmsu deilda. Þetta atriði telja leikhúsmenn nokkuð þýðingarmikið. Þá er tekin upp sérstök heimild til þess að ráða til starfa leikritahöfunda í 3–6 mánuði á ári. Miða skal við að svo margir leikarar, söngvarar og listdansarar starfi við Þjóðleikhúsið að það geti jafnan leyst af hendi þau verkefni sem því ber að sinna.

Ég vil taka það fram og vekja á því athygli, að í 19. gr. frv. segir að eigi skal ráða í nýja stöðu samkv. lögum þessum fyrr en fé er veitt til þess á fjárlögum. Þetta liggur að sjálfsögðu í hlutarins eðli, en mér þótti rétt að taka þetta sérstaklega fram í frv.

Lögfest verði að blandaður kór starfi við leikhúsið. Leikárið verði framvegis frá 1. sept. til 31. ágúst, — en ekki frá júlíbyrjun til júníloka eins og nú. Þjóðleikhúsi og-sjónvarpi er ætlað að koma á fót leikmunasafni er Leikfélag Reykjavíkur og önnur leikfélög geti gerst aðilar að, en safnið leigi búninga, leiktjöld og annan sviðsbúnað til leikfélaga. Lögð er sérstök áhersla á aukið samstarf Þjóðleikhússins við leikfélög áhugamanna, t.d. með því að láta þeim í té leikstjóra og gistileikara, og ákvæði er í frv. um að árlega skuli farnar leikferðir um landið á starfstíma Þjóðleikhússins.

Ég skal taka það skýrt fram að sumar þær breytingar, sem hér er lagt til að gerðar verði á Þjóðleikhúslögunum, eru þegar komnar til framkvæmda í reynd, en aðrar eru það ekki. Þær kosta að sjálfsögðu nokkra fjármuni, nýja, en það fer auðvitað eftir því hve ört breytingarnar koma til framkvæmda og hvernig starfsemi leikhússins er hagað, hvað kostnaðaraukinn verður mikill hverju sinni — á hverju ári getum við sagt. En eins og ég vék að áðan, þá hefur Alþ. á valdi sínu við afgreiðslu fjárlaga að afmarka hraðann í þessari þróun. Hitt fer svo náttúrlega ekki á milli mála, að þjóðleikhús verður aldrei rekið nema með allmiklum kostnaði þó að gætt sé ítrustu hagsýni í rekstri þess. Þetta gildir að sjálfsögðu alls staðar, en alveg sérstaklega í svo fámennu samfélagi sem okkar.

Þegar frv. til nýrra Þjóðleikbúslaga hefur verið til meðferðar á Alþ. á undanförnum árum, þá hafa jafnan orðið töluverðar umræður og raunar ágreiningur um þær hugmyndir sem fram hafa verið settar um breyttan skipan Þjóðleikhúsráðsins. Till. þær, sem gerðar hafa verið um breytingar á Þjóðleikhúsráðinu, hafa einkum byggst á tvennu, að ég hygg, annars vegar á þeirri viðleitni að búa vettvang fyrir umr. og skoðanaskipti um leiklistarmál á dálítið breiðum grunni, — vettvang þá innan marka eða á vegum Þjóðleikhússins sem er auðvitað höfuðstöfum okkar á leiklistarsviðinu, og svo hins vegar að gefa starfsfólki Þjóðleikhússins aukin áhrif á daglega stjórn þess. Varðandi fyrra atriðið, þá er nú lagt til í öðru frv., sem væntanlega verður unnt að mæla fyrir hér á eftir, að leysa það atriði með ákvæðum í sérstakri löggjöf um leiklistarmál almennt. En í þessu frv. er lagt til að halda nálega. óbreyttum ákvæðum í gildandi lögum um skipan Þjóðleikhúsráðs, nema hvað gert er ráð fyrir að kosning þess eða tilnefning sé tímabundin. Ég vil nú leyfa mér að vona að það geti orðið samkomulag um þetta atriði á þessum grundvelli. Og ég geri þá ráð fyrir því að þróunin yrði sú að sett yrði t.d. með reglugerð ákvæði um aðild starfsfólks Þjóðleikhússins að daglegri stjórnun þess. Mér sýnist vel hægt að hugsa sér það þó að yfirstjórnin yrði eftir sem áður í höndum ráðs eða nefndar sem að meginhluta er tilnefnd af alþm.

Þetta frv. er miklu síðar fram komið hér en ég hafði gert ráð fyrir, og það er auðvitað fjarri mér að ætla að fara að segja hv. menntmn. hér neitt fyrir verkum. En fara vildi ég nú þess á leit að n. Íhugi möguleika á því að þetta mál geti fengið afgreiðslu á þessu þingi.

Já, herra forseti. Ég ætla þá ekki að orðlengja þetta frekar, en legg til að málinu verði að umr. lokinni vísað til hv. menntmn.