28.04.1976
Neðri deild: 91. fundur, 97. löggjafarþing.
Sjá dálk 3334 í B-deild Alþingistíðinda. (2757)
232. mál, rannsókn sakamála
Dómsmrh. (Ólafur Jóhannesson):
Herra forseti. Ég vil fagna þeim áhuga, sem birtist í þessari þáltill., á því að gera úrbætur í meðferð opinberra mála. Ég geng út frá því, eins og kom reyndar Líka fram hjá hv. flm., að hún sé sprottin af raunverulegum áhuga á þessum málum, en ekki á því áróðurshugarfari sem því miður hefur einkennt of mikið umr. um þessi mál að undanförnu.
Það er að sjálfsögðu svo, eins og hv. flm. rakti og öllum er ljóst, að ýmiss konar afbrot hafa farið vaxandi hér á landi. og það er heldur ekkert sérstakt við þetta land, eins og hann líka kom að. Hins vegar mundi það nú verða of langt mál hér að ætla að kryfja til mergjar orsakirnar fyrir því að svo er. En ég hygg, að þær séu margháttaðar. Ég vil þó segja það, að ef ég ætti að nefna eitt atriði öðru fremur sem á sinn þátt í vaxandi og fjölgandi brotum hér á landi, þá er það áfengi, það er aukin áfengisneysla, óhófleg áfengisneysla. Og ég hygg að það yrði auðvelt að sanna með tölum að laugsamlega mestur fjöldi þeirra brota, sem um er að ræða, á rætur að rekja til áfengisneyslu. Þetta gildir ekki aðeins um hin svokölluðu ölvunarbrot, þar sem þetta liggur í augum uppi, eins og umferðarlagabrot og önnur þau brot sem standa í sambandi við meðferð ökutækja og slys sem af því hljótast, heldur er það einmitt svo, að mörg þau óhugnanlegu ofbeldisverk, sem unnin eru og hafa farið mjög í vöxt hér á landi eins og annars staðar, eiga líka oft — mjög oft — rætur að rekja til áfengisneyslu. Það eru menn sem eru undir áfengisáhrifum sem standa að slíkum brotum. Hitt bætist svo líka við, að neysla fíkniefna hefur farið hér mjög vaxandi. Ég vil ekki vera með neina spádóma um það hvernig þar um fari í framtíðinni. Vonandi getur maður verið svo bjartsýnn að það takist að hefta fíkniefnaneyslu hér. Og það er ekki vafi á því að það eru ýmis alvarleg brot, líka þessi sem ég nefndi, framin undir áhrifum eða í sambandi við neyslu ýmiss konar eiturefna. Samt sem áður hygg ég að fjöldi þeirra sé tiltölulega lítill samanborið við hin brotin, sem eiga rætur sínar til ofneyslu áfengis. Það er í raun og veru ekki heldur of langsótt að rekja rætur ýmissa fjársvikamála og viðskiptamisferlis til ofneyslu áfengis, til óhófslegra lifnaðarhátta sem hlutaðeigendur hafa ekki haft efni á, og hefur áfengi oft átt sinn þátt þar í. En hitt er líka sorgleg staðreynd, að uppeldishlutverk hjá okkur virðist ekki hafa tekist eins og skyldi, og börn og unglingar sækja ekki alltaf í skólana það vegarnesti sem þau ættu þangað að sækja. Staðreynd er, eins og hv. flm. vék að, að það er mikill vandi að fást við þetta unglingavandamál. Þarna stendur þannig á að aldursstigið færist æ neðar, og það er ekki um það að ræða að koma refsingum við gagnvart þessum unglingum, því að þeir eru í mörgum tilfellum innan við sakhæfisaldur. Þess vegna eru það barnaverndarmál og mál sem heyra undir menntmrn. sent þar er um að ræða. En þetta er e.t.v. eitt alvarlegasta og þýðingarmesta íhugunarefnið fyrir okkur: hvers vegna og hvernig hefur okkur mistekist á þessu sviði svo sem raun ber vitni um?
Það er auðvitað leitast við að ráða við þessi vandræði með ýmsum hætti af þeim yfirvöldum sem með þau mál fara, barnaverndaryfirvöldum, menntmrn. Við höfum nýlega ákveðið, ég og menntmrh., að setja á stofn samstarfsnefnd fulltrúa úr dómsmrn. og fulltrúa úr menntmrn. til þess að fjalla sérstaklega um þessi mál og athuga þau. Og það vill svo vel til að það eru starfandi áhugamannahópar að þessum málefnum sem hafa komið auga á þá bresti sem hér er um að ræða, kunna kannske ekki nein töfraráð þar við, en vilja þó eiga hlut að því að reyna að leysa þessi mál. Og ég hygg að það sé mjög heppilegt ef það er hægt að koma við samvinnu á milli frjálsra áhugamannasveita og hlutaðeigandi yfirvalda um þessi efni.
Það er alveg rétt, eins og hv. flm. sagði, að það hefur verið svo hjá ýmsum embættum á dómsmálasviðinu að þar hefur verið mannfæð. Það hefur reyndar verið reynt að bæta úr því í vissum tilfellum, án þess að hafa nægilegar heimildir að styðjast við þó, þannig að það hafa bæði verið ráðnir lögreglumenn og löglærðir fulltrúar til embætta fram yfir það sem heimild hefur verið til. Þessi störf eða stöður hafa kannske verið svo árum skiptir án þess að þau hafi fengið viðurkenningu hjá þeirri n.. sem á um þetta að fjalla. Nú átti, eins og kunnugt er, að taka þetta föstum tökum í vetur í sambandi við afgreiðslu fjárlaga og fara yfir þá starfsmenn, sem þannig hafa verið ráðnir óheimilli ráðningu, og leyfa þá sem voru taldir alveg óhjákvæmilegir, en skera hina niður. Það er ekki því að neita að talsverður fjöldi af þessum mönnum, sem voru þannig á skrá, var á sviði lögreglu og dómsmála, og sem betur fór fundu þeir nokkuð margir náð fyrir augum fjvn., en allmargir voru líka skornir niður. Nú standa þessi embætti og dómsmálayfirvöld frammi fyrir því að framfylgja því, sem þeim ber, að láta þessa menn hætta og fá kannske alls ekki greidd laun þeirra ef þeir eiga að starfa áfram, eða þá hætta á það að láta þá starfa í þeirri von að þeim verði greidd laun áfram þar sem það er álitið alveg óhjákvæmilegt. Það er þess vegna ekki áhugaleysi, hvorki hjá dómsmrn. né einstökum embættum, að það eru þar ekki starfandi fleiri menn og svo margir menn sem þyrfti e.t.v. til þess að anna þeim störfum sem á þessar stofnanir hlaðast, heldur blátt áfram að það hefur staðið á fjárveitingavaldinu að veita nauðsynlegar fjárveitingar í þessu skyni.
Þess vegna er það, að þó að þessi till. sé góðra gjalda verð, þá leysir hún ekki vandann að því leyti til, að hún sér ekki fyrir fjárveitingum til þess að greiða fram úr þessu. Það hefði í sjálfu sér verið eðlilegra að á þessi mál hefði verið litið með því hugarfari, sem í þessari þáltill. er, þegar fjárlög voru afgreidd. Það vantar ekki að það hafi legið fyrir beiðnir frá embættum um starfsmenn og þeim beiðnum hafi verið komið á framfæri, bæði við n., sem fjallar um þetta samkv. sérstökum lögum, og eins við fjvn. En þetta má ekki og á ekki af minni hálfu að skoðast sem gagnrýni á fjvn. eða fjárveitingavaldið. Ég veit eins og aðrir hv. þm. að þar er í mörg horn að líta og það verður að velja og hafna. Og þegar menn þurfa kannske að velja á milli nauðsynlegrar og óhjákvæmilegrar heilbrigðisþjónustu og starfa hjá dómstólum, þá getur það verið erfitt og vandasamt val. Og ég get ekki láð neinum þótt hann verði veikur fyrir því að sinna þörfum nauðsynlegrar heilbrigðisþjónustu eða uppeldismála. En hitt verð ég að leggja áherslu á, að þó að áhugi sé á þeim málum, mikill og góðra gjalda verður, þá má hann ekki verða til þess að hann bitni á dómstólum og starfsemi dómstólanna, því að hún er nauðsynleg. Og það er auðvitað nauðsynlegt að halda uppi löggæslu, því játa allir. Og það er nauðsynlegt að láta dóma ganga yfir þá sem sekir eru, — jafnnauðsynlegt og enn þá nauðsynlegra þó að þeir, sem fyrir sökum eru hafðir, en ekki reynast sekir, verði sýknaðir. En til þess að kanna þetta þarf rannsókn og starfslið.
Ég held að enn þá raunhæfari úrlausn í þessum efnum, sem hér er um að ræða, sé samþykkt frv. um rannsóknarlögreglu ríkisins sem ég hef lagt fram hér fyrir alllöngu og hlaut, þegar ég lagði það fram, mjög góðar undirtektir, ég vil segja óvenjulegar undirtektir. En það er nú búið að vera alllengi í n. og því miður er ekki nál. komið enn. Þó minnir mig að hv. flm. eigi sæti í þeirri n., og nú vil ég biðja hann að beita sínum áhrifum ásamt öðrum góðum mönnum í þessari n. til þess að það komi fram allt um þetta frv. Ég held að það væri tæpast talinn vottur um mikinn áhuga Alþ. á þessum málum ef það lætur ekki einu sinni frá sér fara nál. um mál sem þetta. Þá held ég að allt tal um þessi mál verði túlkað svo að það komi ekki frá hjartanu, heldur einhvers staðar annars staðar frá. (Gripið fram í: Það þarf að boða fund í n.) Já, ég held, að nm. hljóti að geta krafist þess að það sé boðaður fundur.
En hvað um það, það er nú kannske ekki alls kostar rétt sem kom fram hjá hv. flm. Sighvati Björgvinssyni, að það frv. mætti rekja til þess umtals um dómsmál sem hér hefur farið fram í vetur, vegna þess að það er samið af n. sem ég skipaði 1972 og það er ekki hægt að segja að þá hafi verið vaknaðar þær miklu umr. um dómsmál sem staðið hafa í vetur. Hitt er annað mál, að það hafa alltaf öðru hvoru farið fram umr. um dómsmál hér á landi og ekki hafa þau alltaf verið gagnrýnislaus. Auk þess átti þetta sér þó enn lengri forsögu, því að till. í þessa átt höfðu komið fram áður og í fyrsta skipti eitthvað í kringum 1950 þegar fyrst var lagt fram frv. um meðferð opinberra mála.
Ég hef enn fremur lagt fram mál og fengið reyndar samþykkt, að ég ætla, um hækkun sekta sem lögreglustjórar og lögreglumenn mega beita. Ég vona að það verði til þess að létta nokkru starfi af dómstólum.
Það er ekki aðeins það að vanti löglærða fulltrúa og bókhaldsfróða menn að embættum, heldur getur annað starfslið verið þar af skornum skammti og þess vegna geta hlutir komið fyrir eins og þeir að það dragist afgreiðsla skjala og dómsgerða. Ég fól s.l. sumar hagræðingarráðunaut, held ég að séu kallaðir, að gera úttekt á tilteknum embættum og gera till. um hvernig mætti koma við bættum vinnubrögðum í sambandi við þetta, og ég vænti að skýrsla um þetta efni muni berast mér innan skamms. Ég mun á næstunni leggja fram frv. um skipan dómsmála á héraðsdómsstiginu, þar sem gert er ráð fyrir að bætt verði við nýju dómsstigi. Það mun ekki fá afgreiðslu á þessu þingi, enda eðlilegt að það taki lengri tíma og þurfi meiri athugunar við. Hins vegar væri mjög æskilegt að fá frv. um rannsóknarlögreglu afgreitt á þessu þingi. Þá mun ég enn fremur á næstunni leggja fram frv. varðandi skipun í dómaraembætti þar sem reynt verður að mæta þeirri gagnrýni sem komið hefur fram í sambandi við það og er nú ekki ný af nálinni, en ætti jafnframt líka að geta létt nokkuð starf veitingarvalds.
Það er alveg rétt, sem hv. flm. sagði, að það stendur oft fyrir framgangi rannsóknar opinberra mála, sakamála, ef menn vilja kalla þau það, að ekki eru fyrir hendi löggiltir endurskoðendur. Það má vel vera að það sé laukrétt, sem hann sagði, að það séu engir löggiltir endurskoðendur lengur við skattrannsóknarstjóraembættið. Ég hef ekkert með skattrannsóknir og skattrannsóknarembættið að gera, heldur heyrir það undir fjmrn. En ef þetta er nú svo, þá býst ég við að orsakanna megi leita í því að löggiltir endurskoðendur telji sig ekki ofhaldna af þeim launum sem fastlaunuðum ríkisstarfsmönnum eru ætluð. Þess vegna gæti jafnvel, þó að sú heimild fáist nú sem gert er ráð fyrir í frv. um rannsóknarlögreglu ríkisins til þess að ráða löggilta endurskoðendur eða bókhaldsfróða menn, þá verði erfitt að fá menn til þess að fastráða sig þannig. Menn vilja heldur reka sjálfstæða starfsemi.
Ég bað þann mann, yfirsakadómarann í Reykjavik, sem er þessum málum kunnugastur, meðferð opinberra mála, að taka saman fyrir mig nokkurt yfirlit um málin, en langsamlega flest þeirra mála, sem hér er um að ræða, eru við hans embætti. Og ég ætla að leyfa mér að lesa upp þessa stuttu grg. frá honum, því að ég held að hún sé til fróðleiks fyrir menn og þeir geti betur áttað sig eftir en áður, hvernig þessum málum er fyrir komið. Og þó að menn geti ekki áttað sig á því við stuttan upplestur hjá mér, þá kemst þessi grg. þó með þeim hætti inn í þingtíðindin og þar geta menn kynnt sér hana. Þessi grg. er svo hljóðandi, með leyfi hæstv. forseta:
Hér á eftir er miðað við opinber mál í víðtækari merkingu, þ.e. við allar opinberar aðgerðir í sambandi við refsimál frá því brot kemur til vitundar yfirvalda þar til máli hefur verið endanlega lokið með refsingu eða öðrum viðurlögum fullnægt. Þessum ferli má skipta í þessa þætti:
1. Rannsóknarstig, sem nær frá því. að rannsóknaryfirvöld fá rannsókn út af ætluðu broti til meðferðar þar til rannsókn er lokið og hún afgreidd til ríkissaksóknara.
2. Sá tími er mál er til afgreiðslu hjá ríkissaksóknara.
3. Málsmeðferð í héraði. Það er tíminn frá því að ákæra er send sakadómi þar til dómur er upp kveðinn. Hér við bætist einnig sá tími er líður frá dómsuppsögn þar til dómsgerðir eru sendar frá dóminum til saksóknara.
4. Málsmeðferð í Hæstarétti ef því er að skipta.
5. Fullnustustig.
Um 1. rannsóknarstigið: Flest mál eru fyrst rannsökuð af raunsóknarlögreglu. Bókhald rannsóknarlögreglu sýnir hvenær hvert atriði kemur til meðferðar hjá henni og hvenær málið er afgreitt þaðan. Mætti þannig rannsaka og gera yfirlit yfir hve langan tíma rannsókn tekur að meðaltali, þ. á m. mætti flokka málin niður í málaflokka og kanna hvern flokk um sig. En slík könnun hefur ekki verið gerð og mundi kosta afar mikla vinnu. Það er afar misjafnt hve langan tíma rannsókn tekur. Smámál eru yfirleitt afgreidd fljótt. Þó getur út af því brugðið, einkum þar sem erfitt getur verið að ná til sakbornings eða annarra. Þegar álag er mikið getur það hæglega leitt til þess að rannsókn lítilvægra sakarefna mæti afgangi, jafnvel lognist út af með öllu. Yfirmenn rannsóknarlögreglu telja að mjög hafi á það skort undanfarin ár að stofnunin hafi haft tíma til þess að sinna öllum sakarefnum sem skyldi. Því verður víst ekki neitað með rökum að mikill fjöldi rannsókna hefur ekki verið rekinn með þeim hraða sem æskilegt væri. Sum málefni fara strax í upphafi til dómenda, dómara eða fulltrúa, en ekki til rannsóknarlögreglu. Þeim má skipta þannig lauslega:
a. Kærur fyrir smávægileg brot, einkum frá lögreglu, ölvun á almannafæri, umferðarbrot o.fl. Þessi mál eru afgreidd með sátt og oft tiltölulega fljótt. Dráttur verður helst þegar illa gengur að ná til sökunauts, en það er að vísu allalgengt. Sakadómur hefur gefist upp á að afgreiða sum af þessum málum, þ.e. kærur út af stöðumælabrotum og kærur fyrir ólöglega stöðu bifreiða, og fyrnist af þeim sökum fjöldi smámála.
Telja verður að afgreiðsla annarra mála í þessum flokki gangi sæmilega og án óhæfilegs dráttar.
b. Venja hefur verið að rannsókn út af ölvun við akstur hefur farið fram fyrir dómi, en rannsóknarlögreglumenn hafa nú, eftir að rannsókn umferðarslysa fluttist til lögreglunnar, tekið að nokkru við þessum rannsóknum einnig. Rannsóknir þessar ganga yfirleitt án óþarfatafar þegar lítið er á heildina. — Ég skýt því hér inn í að án lagaheimildar, en með samkomulagi hafa rannsóknarmenn, tveir að ég ætla, nú verið fluttir til lögreglustjóraembættisins í Reykjavík til þess að fást við þessi mál þar og til þess að reyna með þeim hætti að koma í veg fyrir tvíverknað í þessum efnum. En í frv. um rannsóknarlögreglu er gert ráð fyrir þessu, og ef það verður að lögum fær það staðfestingu.
e. Ýmis sérstök sakarefni fara til rannsóknar beint til dómara. Sem dæmi má nefna rannsóknir út af kærum frá rannsóknardeild ríkisskattstjóra. Þar er yfirleitt um það að ræða að þær eru sendar beint til dómara, en ekki til ríkissaksóknara, þar sem rannsóknardeildin hefur raunar sjálf séð um frumrannsókn. Hér koma einnig til ýmsar rannsóknir út af viðskiptabrotum. Sum þessara mála geta verið afar yfirgripsmikil og nauðsyn reynst á bókhaldsrannsókn eða annarri sérfræðilegri rannsókn. Er það alkunnugt að slíkar rannsóknir er mjög erfitt að fá unnar fljótt, og kemur hvort tveggja til, að erfitt er að fá menn til þeirra nema einhverja sem að miklu leyti eru bundnir við önnur störf, og hitt, að rannsóknirnar eru í eðli sínu seinunnar, jafnvel þótt þeim sé sinnt af fullum krafti. Rannsóknir þær, sem þannig fara beint til rannsóknar fyrir dómi, taka oft verulegan tíma dómendanna. Nefna má nokkur nýleg dæmi. Alþýðubankamálið svonefnda kom til rannsóknar um jólaleytið, hefur tekið mikinn hluta starfstíma eins dómarans tvo fyrstu mánuði ársins, og önnur mál, sem honum hafa verið falin, hafa beðið á meðan. Ármannsfellsmál, sem kom til meðferðar í haust, tók umtalsverðan tíma eins fulltrúa. Einn dómarinn annaðist á s.l. ári mjög langvinna rannsókn út af gjaldþroti Vátryggingafélagsins. Allar þessar rannsóknir tel ég hafa verið reknar með óaðfinnanlegum hraða.
Um 2. stigið. Þegar talað er um drátt á dómsmálum verður að hafa það á huga að oft líður verulegur og stundum langur tími frá því að rannsókn er send ríkissaksóknara og þar til hann tekur ákvörðun um málshöfðun og er þessi hluti dráttarins á málinu auðvitað sakadómi óviðkomandi. Sennilega stafar þessi dráttur einkum af ónógum starfskröftum hjá ríkissaksóknara.
Um 3. stigið. Málsmeðferð fyrir sakadómi tekur oftast ekki langan tíma. Almenna reglan er sú, að þegar dómari hefur fengið mál í hendur tekur hann málið fyrir mjög fljótlega. Ef sakborningur mætir og sakarefni er ekki flókið kemur dómur yfirleitt strax eða mjög fljótlega. Hins vegar geta mál dregist vegna þess að sakborningur mætir ekki og ekki eru skilyrði til að dæma málið að honum fjarstöddum. Getur þessi dráttur oft orðið ærinn, enda starfskraftar við boðun ónógir. Og stundum getur mál fyrnst, svo sem ef sakborningur hverfur úr landi og kemur ekki aftur og hann fæst ekki framseldur. Ég skýt því hér inn að í sumum tilfellum eru samningar um framsal á milli landa. Slíkt er þó afar sjaldgæft.
Sum mál eru af ýmsum ástæðum flókin þannig að meðferð þeirra tekur langan tíma. Ég hef látið taka saman yfirlit yfir dóma þá sem dæmdir voru 1975 í Sakadómi Reykjavíkur, þar sem fram kemur hve gamlar ákærur þær voru sem um var dæmt. Yfirlit þetta er á þessa leið: Einn mánuður eða skemmri tími 463 mál. Einn til þrír mánuðir 248 mál. 3–6 mánuðir 101 mál. 6–12 mánuðir 59 mál. 1–2 ár 2 mál og yfir 2 ár 6 mál. Samtals 873 mál.
Um síðustu áramót voru við Sakadóm Reykjavíkur ódæmdar alls 177 ákærur, og skiptust þær þannig eftir árum: Útgefnar 1970 1, 1971 3, 1972 10, 1973 12, 1974 23 og 1975 128. Þótt sjálfsagt megi finna að drætti á dómsmeðferð ýmissa mála, hygg ég að dráttur á þessum þætti mála stafi oftast af óviðráðanlegum ástæðum. því miður gengur afgreiðsla dómsgerða ekki nógu greiðlega. Úr þessu ætti að mega bæta með betri skipulagningu en er og e.t.v. einhverri styrkingu starfskrafta.
Um 4. stigið. Áfrýjun dóma í opinberum málum er tiltölulega sjaldgæf, en hún tekur að sjálfsögðu töluverðan tíma. Mér virðist þó opinber mál hafa forgangshraða hjá Hæstarétti. — Það er nú e.t.v. ástæða til þess að undirstrika þetta hér, af því að það er e.t.v. ekki í samræmi við það sem menn halda. Langmestur tími Hæstaréttar fer í að dæma einkamál. En opinberu málin, sem koma til Hæstaréttar, eru miklu, miklu sjaldgæfari.
Um 5. stigið. Fullnusta refsidóma hefur ekki gengið nógu greitt. Reynt hefur verið að bæta úr og nokkuð miðað fram á leið síðustu missiri. Hér skiptir mestu máli að styrkja boðunardeild dómsins. Á árangri hennar veltur allt að þessu leyti. Benda verður á að dómum hefur fjölgað mjög síðustu ár og voru þeir yfir 900 á s. 1. ári.
Ég hef viljað lesa þessa, að mér finnst, greinargóðu skýrslu frá yfirsakadómara af því að hún skýrir alveg hlutlaust frá gangi þessara mála við þetta embætti þar sem málafjöldann er langsamlega mestur. Og ég held að mér sé óhætt að segja það, að við sakadómaraembættið í Reykjavík sé gengið mjög vel fram í því að fullnægja dómum sé þess nokkur kostur. Auðvitað getur stundum verið álitamál hve langt á að ganga í því. Ef fullnustan hefur t.d. dregist mjög lengi og maðurinn ekkert brotið af sér í millitíð, þá getur það stundum verið hart aðgöngu að fara að grípa hann og setja hann inn eftir nokkur ár. En það er áreiðanlegt að þeir hjá sakadómi, sem hafa með þessi mál að gera, láta ekki sitt eftir liggja í þessu efni.
Í grg. með þessari þáltill. er vikið að þremur málum alveg sérstaklega, og mér finnst rétt að ég reki gang þeirra.
Það er í fyrsta lagi hið svokallaða Jörgensensmál. Það má segja um þá málsmeðferð að hún er eiginlega ein sorgarsaga. Það er 22. des. 1966 sem mál hefst með því að bréf berst frá Seðlabanka til sakadóms um ætlað gjaldeyrisbrot. Í jan. 1967 fara svo fram fyrstu þinghöld í því máli. 13. febr. 1967 er svo endurskoðanda, Ragnari Ólafssyni, sent málið til bókhaldskönnunar um gjaldeyrisskil. 21. nóv. 1967: Skiptaréttur sendir sakadómi bréf um gjaldþrot Friðriks Jörgensens. 10. des. 1967: Endurskoðandi skilar skýrslu um gjaldeyrisskil. 23. febr. 1968: Endurskoðanda falin bókhaldsrannsókn um gjaldþrotið. 27. ágúst 1968: Endurskoðandi skilar skýrslu um rannsókn á gjaldþrotinu. 1968–1969: Dómsrannsókn, fyrst um gjaldeyriskæruna, síðan um gjaldþrotið. 9. maí 1969 sendir sakadómur saksóknara rannsókn um gjaldeyrisþáttinn og 23. des. 1961 um gjaldþrot Friðriks Jörgensens. 21. okt. 1970: Saksóknari biður um frekari rannsókn. 3. mars 1971: Sakadómur sendir saksóknara endurrit af þeirri rannsókn. 15. mars 1971 er svo fyrst gefin út ákæra. 18. mars 1971 er málið þingfest, síðan tekið aftur eftir nokkurn tíma fyrir. 22. febr. 1972: Saksóknari tilkynnir sakadómi að fallið sé frá 2. kafla ákærunnar um gjaldeyrisbrot. Í sept. 1972 gerist það svo að dómari sá, sem með málið hafði farið, lét af störfum. Í apríl 1973 er Halldóri Þorbjörnssyni falið að fara með málið sem dómkvöddum manni, málið áfram hjá verjanda og sækjanda. Verjandi var frá vinnu vegna veikinda fyrstu mánuði ársins 1973 og aftur frá því sumarið 1974 og lést hann í des. 1974. 10. jan. 1975: Friðrik Jörgensen bent á að tilnefna nýjan verjanda. 13. mars 1975: Verjandi skipaður Skúli Pálsson hæstaréttarlögmaður. Haustið 1975: Ríkissaksóknari felur Hallvarði Einvarðssyni sókn í málinu. Og hér við er þessu bætt: „Búast má við, að málflytjendur þurfi enn nokkurn tíma til þess að undirbúa flutning málsins.“ Ég vona að það hafi ekki verið ofmælt sem ég sagði, að saga þessa máls er alveg einstök sorgarsaga í dómsmálameðferð og ég held alveg einstök.
Klúbbmálið svokallað er annað málið sem minnst er á. Það hófst 12. okt. 1972 með bréfi rannsóknardeildar ríkisskattstjóra til sakadóms. 10. maí 1973: Rannsóknardeildin sendir saksóknara skýrslu um bókhald, rekstur og skattframtöl Klúbbsins og Glaumbæjar, en þessir þættir höfðu verið í rannsókn hjá skattrannsóknardeildinni. 3. ágúst 1973: Sakadómur sendir saksóknara endurrit dómsrannsóknar. En það er svo ekki fyrr en 4. des. 1974 — eða talsvert á annað ár sem líður, — þegar svo ríkissaksóknari biður sakadóm um frekari rannsókn. 31. okt. 1976: Sakadómur sendir ríkissaksóknara endurrit af þeirri rannsókn. Og 27. febr. 1976 er svo ákæra fyrst gefin út.
Ég held, að þessi tvö mál sýni hve það er nauðsynlegt að ríkissaksóknari fylgist með rannsókn máls, þannig að það þurfi ekki að koma til þess að hann þurfi að æskja framhaldsrannsóknar, eins og átt hefur sér stað í þessum báðum málum. Ég hef ekki fengið neina skýringu á því hvers vegna málið dróst svona lengi hjá saksóknara, eða frá því í ágúst 1973 til 4. des. 1974, þegar svo var óskað eftir framhaldsrannsókn.
Þriðja málið sem minnst er á, er gjaldþrot Vátryggingafélagsins. Saga þess er á þessa lund: 10. nóv. 1971: Skiptaréttur tilkynnir sakadómi gjaldþrotið. 9. febr. 1972: Málið sent endurskoðanda, Ragnari Ólafssyni, til rannsóknar. 24. apríl 1974: Skýrsla endurskoðanda, dags. — sem sýnir einmitt hvað endurskoðun getur oft tekið langan tíma í þessum málum, — sept. 1974 til des. 1975, dómsrannsókn fór fram á þessu tímabili. Og 19. des. 1975: dómsrannsóknin send ríkissaksóknara.
Ég bið hv. þdm. að afsaka hversu langur tími hefur farið í að lesa upp sögu þessara mála, en mér þótti rétt að rekja þar alveg staðreyndir, þannig að menn vissu hvernig þau hafa gengið. Og eins og ég sagði áðan, því vil ég bæta við að það er einmitt nauðsynlegt að auka starfskrafta hjá ríkissaksóknara að mínum dómi til þess að hann geti fylgt málunum eftir, fylgst með þeim á rannsóknarstiginu og það þurfi ekki að koma til þess eftir langan yfirlestur hjá honum, þegar hann hefur fengið skjölin til meðferðar, að þá og þá fyrst telji hann að einhver atriði þurfi að rannsaka betur. Það er mikið álag á ríkissaksóknara og þeim mönnum sem þar vinna, og ég held, eins og ég sagði, að það þurfi að auka starfskrafta þar. Og þetta bréf, sem minnst var nú á frá ríkissaksóknara, er alls ekki týnt. Það er á vísum stað. Verður sjálfsagt reynt að vinna að því að bætt verði við fulltrúa hjá saksóknara. Enn fremur held ég að það þurfi mjög að taka til athugunar að breyta þeirri skipan sem nú gildir um saksóknara. Ég held að það sé alger óþarfi og tímaeyðsla að vera að láta öll þau mörgu smámál til hans fara sem þangað eru send nú, eins og t.d. nokkuð augljós, alvarleg brot. Það er ekki nema til að tefja tíma. Og ég held að það þurfi að taka það til skoðunar hvort ekki beri að veita dómara eins og áður heimild til þess að höfða mál án þess að ákæra komi frá ríkissaksóknara. Það er að sjálfsögðu skiljanlegt og til þess tilhneiging hjá dómurum, jafnvel þótt þeir hafi sjálfir heimild stundum til að höfða mál, þá vilja þeir leita til ríkissaksóknara og fá hans fyrirmæli. En með þessum vinnubrögðum held ég, þó að ég sé ekki persónulega kunnugur á þessum stöðvum, að það fari of mikill tími í of lítið og að það þurfi að búa svo um að ríkissaksóknaraembættið geti fyrst og fremst átt við hin meiri háttar mál, og það held ég að hafi verið hugsunin. Skipulagið, sem áður var, var þetta, að dómari höfðaði málið í mörgum tilfellum, en dómsmrn. fór svo með ákæruvald líka, en það var yfirleitt þá bundið við meiri háttar mál.