03.02.1977
Sameinað þing: 45. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 1822 í B-deild Alþingistíðinda. (1448)
87. mál, fiskimjölsverksmiðja í Grindavík
Sjútvrh. (Matthías Bjarnason) :
Herra forseti. Umr. um þessa till. hafa, svo sem ekki er óeðlilegt, snúist almennt um loðnubræðslu og loðnuveiðar.
Út af þeim umr., sem hér hafa farið fram, finnst mér rétt að það komi fram sérstaklega varðandi það sem hv. 3. þm. Reykn, sagði, að ég er honum í öllum meginatriðum sammála þar sem hann ræddi um flutningana og flutningavandamálið. Það hefur verið rætt um að setja sérstakt verð á loðnu sem er landað á miðunum í flutningaskip. Ég tel hitt að mörgu leyti eins æskilega leið, að stærri skipin fari til þeirra staða, sem vantar loðnuna, og fái það greitt úr sameiginlegum sjóði sem allir leggi til. Við héldum því fram, þegar fljótandi loðnubræðsla fylgdi í raun og veru flotanum eftir, að þar hefði orðið umframveiði, vegna þess að þá var engin hið hjá skipunum, þau fóru jafnharðan aftur á miðin og þurfti ekki að kosta upp á flutninga á því magni. Það mál getum við leyst með flutningaskipum eða sanngjarnri og eðlilegri greiðslu til þá sérstaklega stærri loðnuveiðiskipanna, því að það nær auðvitað engri átt að verksmiðjur t. d. á Norðurlandi, á Vestfjörðum, hér við Faxaflóann eða jafnvel í Vestmannaeyjum séu algjörlega hráefnislausar á meðan loðnugangan er út af Austfjörðum. Og sama má svo aftur segja um Austfirði ef loðnan er annars staðar.
Hv. 2. þm. Austurl. dró mjög í efa að heildargeymslurými loðnuverksmiðja væri nú um 150 þús. tonn. Nú ég skal ekkert um það fullyrða, en legg til grundvallar þær upplýsingar sem er að finna í skýrslu loðnunefndar um loðnuveiðar á árinu 1974 og hv. 1. landsk. var hér með og lánaði mér. Þar segir að tankar séu 48 600 tonn, hráefnisgeymslur 84 550 tonn og plön 24 350 tonn, eða samtals 157 500 tonn. Hitt er vafalaust rétt hjá hv. 2. þm. Austurl., að töluvert af þessum hráefnisgeymslum er lélegt, og það getur verið vafamál hvort eigi að nefna þessa upphæð með þessum hætti. En þetta er það sem er einna ódýrast að laga og sömuleiðis að bæta við hráefnisgeymslum. Það er ekki allt komið með því að bæta við verksmiðjum eða auka við verksmiðjurnar heldur verður fyrst og fremst að stefna að því að lengja nýtingartíma verksmiðja sem fyrir eru eða þeirra verksmiðja sem er tiltölulega ódýrt að koma upp.
Það má lengja nýtingartíma verksmiðjanna með ýmsu móti. Það er sjáanlegt á öllu, að loðnuveiðitímabilið lengist og nýr bræðslufiskur verður veiddur í ríkari mæli, og svo hitt, að með nýjum hráefnisgeymslum og þá helst lokuðum geymslum, þar sem ætti að vera óhætt að leyfa nítrín, er hægt að auka verulega nýtingu verksmiðjanna, þannig að þær verði starfræktar mestallt árið, ef veiðar verða á þann veg sem við vonum. Með því móti að lengja nýtingartímann erum við að skapa nokkurn veginn fastan grundvöll fyrir útgerð ákveðinna skipa og afkomu þeirra sjómanna, sem eru á þessum skipum, og fyrir afkomu þessara verksmiðja. Með því að lengja bæði veiði- og vinnslutíma verður hinn fasti kostnaður verksmiðjanna hlutfallslega minni og þar af leiðandi hráefnisverð hagstæðara og rekstararafkoma þessara fyrirtækja í landi betri. Þetta hefur auðvitað mjög mikið að segja og miklu meira gildi fyrir afkomu íslensks sjávarútvegs og sjómanna en að hlaupa til skipulagslítið eða jafnvel skipulagslaust og byggja verksmiðju eftir verksmiðju.
En svo komum við að því, sem raunar fleiri hafa gert hér, að til þess að fara í þessar framkvæmdir, hvort sem það er að stækka verksmiðjur sem fyrir eru, gera þær betur úr garði eða byggja nýjar, þá vantar okkur fjármagn. Ég tel að það sé nákvæmlega sama sagan að gerast og hv. 2. þm. Austurl. raunar benti á, að hvort sem hér er um að ræða Síldarverksmiðjur ríkisins eða verksmiðjur í einka- eða í félagarekstri, þá er það auðvitað fjármagnið sem skortir og hefur skort. Það hefur líka verið lítill áhugi vegna þess hve lélegt verð hefur verið á þessum afurðum á undanförnum árum, þar til núna. Mín skoðun er sú, að það sé eðlilegast allra hluta vegna að Síldarverksmiðjur ríkisins sjái fyrst og fremst og eingöngu um uppbyggingu á þeim verksmiðjum sem þær eiga fyrir, á þeim stöðum sem þær reka nú verksmiðjur. Þar sem um nýjar verksmiðjur yrði að ræða, þá er það mín skoðun að þær eigi að vera fyrst og fremst í eigu þeirra aðila sem starfa að því að afla hráefnis og vinna úr því. Það eru þeir sem eiga að vera hinir raunverulegu eigendur verksmiðjanna. Þá á ég almennt við útgerðarmenn, fiskvinnslustöðvar og sjómenn. Og ég tel að verksmiðjur, sem eru eða verða reistar með þeim hætti, eigi að njóta nákvæmlega sömu lánakjara og það væru verksmiðjur eða önnur fyrirtæki sem ríkið sjálft reisir, þessum aðilum sé gert jafnhátt undir höfði. Með því móti er ekki verið að draga miðstjórnarvaldið undir einhverja ákveðna stjórn. Þá er stjórn þessara verksmiðja í höndum heimamanna, í höndum þeirra sem afla hráefnis og vinna við þessar verksmiðjur, og ég hygg að menn geti orðið alveg sammála um að þessi lausn sé langheppilegust. Þá hafa heimamenn mesta ábyrgðina, en segja ekki að það eigi að senda sér þetta eða hitt frá þessu svokallaða miðstjórnarvaldi sem allir keppast nú við að skamma eða þá að það samþ. ekki þetta eða hitt.
Ég ætla ekki að deila við hv. 2. þm. Austurl. út af Grundartanga eða öðrum framkvæmdum í landinu. Við skulum sleppa því í bili. En ég er honum sammála um að það sé svo margt ógert í sjávarútvegi að við eigum ekki að draga úr fjármagni til sjávarútvegs, eins og sumir virðulegir spekingar á sviði efnahagsmála hafa haldið fram á mörgum undanförnum árum. Mín skoðun er sú, að við höfum verið of íhaldssamir í þessum efnum. Við höfum einblínt alltaf á einhliða framleiðslu og einhliða vinnslu hverju sinni. Við höfum í reynd ekki séð annað en þorsk, frá því að við munum eftir okkur, og eins feður okkar, það hefur allt byggst á því að veiða þorsk. En auðæfi hafsins eru miklu meiri, sem betur fer, heldur en þorskurinn þó hann sé, hafi verið og verði okkur mikilsverðastur. Og ef við förum út í nýtingu á nýjum fisktegundum sem vísindamenn okkar telja að megi veiða í miklu ríkari mæli en nú er, þá auðvitað þýðir það að við þurfum á auknu fjármagni að halda í þessum efnum. Ég bendi einnig á það, að lánin, sem Fiskveiðasjóður hefur afgreitt á undanförnum árum, hafa tekið afar miklum framförum. Verðbólga hefur að vísu verið mikil í okkar landi og það er ekki nýtt fyrirbrigði, en heildarútlán Fiskveiðasjóðs á árinu 1967 námu 342 millj. kr., en heildarútlán hans á árinu 1971 námu ekki nema 682 millj., 1972 fara þau upp í 1263 millj., 1973 upp í 2248 millj., 1974 upp í 2660 millj. kr. og á árinu 1975 nálgast þau fjóra milljarða eða um það bil 3945 millj. Á árinu 1976, sem liggur ekki fyrir enn þá, hefur orðið nokkur lækkun vegna takmörkunar á innflutningi skipa, en á árinu 1977 verður ekki um lækkun að ræða.
Ég fyrir mitt leyti er óánægður með þann hluta af lánsfjáráætluninni, hve atvinnumálasjóðirnir hækka hlutfallslega minna en Byggingarsjóður ríkisins. Það virðist sem það sé sama hvaða flokkar eru við stjórn í landinu, þeim verður það öllum á að telja meira virði og leggja meiri áherslu á að byggja íbúðarhús en að styrkja atvinnumálasjóðina. Ég er mjög óánægður með þetta fyrir mitt leyti. Það er nauðsynlegt að byggja íbúðarhús, en það verður að setja því ákveðnar skorður, alveg eins og það verður að setja þjóðfélaginu á hverjum tíma ákveðnar skorður, hve mikil lán á að taka og þó einkum erlendis frá. Það er því miður allt of mikið ríkjandi hér á hv. Alþ. að tala um hve skuldir þjóðarinnar aukist og einkum við útlönd, hve fjárlög hækki, og þá á ég ekkert frekar við núv. stjórnarandstöðu en fyrrv. stjórnarandstöðu, en telja svo alls ekki nóg framkvæmt í landinu. Svo eru fluttar brtt. við fjárl. um að hækka verulega lántökur til ýmissa annarra hluta en til sjávarútvegs, og það hefur ekki verið klipið neitt við nögl sér í þeim efnum. Ég er hræddur um að ef þær brtt. hefðu allar verið samþ. 10–15 síðustu árin, þá væru það smámunir, sem við skuldum núna erlendis, á við það sem við skulduðum ef allt hefði verið samþ.
En þá komum við að þessu sama: Hvað er nauðsynlegast að gera, og í hvaða röð eigum við að taka það? Hvað skapar okkur sem fyrst tekjur? Álit mitt er að sjávarútvegurinn standi þar fremstur í flokki. En við eigum ekki að ráðast í hverja framkvæmd sem mönnum dettur í hug í sjávarútvegi. Við verðum auðvitað að tímasetja þær og leggja niður fyrir okkur hvað er hagkvæmast að gera í þeim efnum til þess að fá sem mest og best út úr því fjármagni sem við leggjum til þessarar mikilvægu atvinnugreinar, og bæta síðan við.
Ég sagði áðan að ég kærði mig ekki um að nefna töluna um hugsanlegan afla. En hv. 2. þm. Austurl. nefndi tölu. Ég er honum alveg sammála um að það verði auðvelt fyrir íslenska loðnuskipaflotann að veiða það magn, en við skulum ekki fara að nefna hærri tölur í bili. Þessi tala þykir mér ekki of há frekar en honum.
Afurðaverð loðnunnar á s. l. ári var tæpir 5.1 milljarðar kr., þar af voru fryst loðna og fryst loðnuhrogn um 670 millj., loðnumjölíð var eitthvað 3157 millj. og loðnulýsið um 1252 millj. Aflaaukningin, sem kemur til með að verða hjá okkur, leggur á okkur þær skyldur að auka og efla söluna og helst af öllu að eiga viðskipti við sem flestar þjóðir. Sú þjóð, sem keypti langmest af okkur af þessum afurðum á s. l. ári, var Vestur-Þýskaland keypti loðnumjöl fyrir um 819 millj., Pólland kom þar næst með 573 millj. og Bretland með 523 millj. Þetta voru þrjú langhæstu viðskiptalöndin í mjölkaupum. En aftur í lýsiskaupum var Bretland með næstum því af verðmæti lýsisins eða um 810 millj. kr., þar næst kom Holland með 307 millj. kr. og þrjú önnur lönd voru með samtals um 135 millj. kr. Þarna þurfum við einnig að gera mikið átak samhliða, því það er ekki nóg að veiða og vinna afurðir, við þurfum einnig að selja þær.
Ég held að við getum öll verið sammála um það, að fyrsta skilyrðið til þess að gera sér fyllilega grein fyrir hvaða stefnu við eigum að taka er að láta fara fram athugun, svo sem ég hef gert með skipun þessarar n. Ég valdi í hana fimm einstaklinga sem eru nokkuð kunnugir þessum málum, undir forustu forstjóra Rannsóknastofurnar fiskiðnaðarins sem ég held að sé alveg óumdeilt að taki að sér slíka forustu. Þar eru einnig menn úr hópi sjómanna og útgerðarmanna og verkfræðingur. Ég taldi fráleitt að hafa eitthvert pólitískt bragð af þessari n. eða héraðatogstreitu. Ég vildi að það væru fyrst og fremst menn sem hefðu engra slíkra hagsmuna að gæta, sem reyndu að leggja fyrir ríkisstj. og síðar Alþ. skýrslu um það á hvern hátt sé heppilegast að vinna að þessum málum. Síðan verðum við að taka mið af því og það, sem næst verður að taka ákvörðun um, verður að tryggja fjármagn til þessara framkvæmda. Það hafa verið nefndir hér nokkrir staðir. Allir þeir staðir, sem hér hafa verið nefndir, eru teknir til meðferðar hjá n. Það hafa verið gerðar athuganir á þó nokkuð mörgum stöðum, og það hefur enginn staður verið nefndur í þessum umr. sem ekki hefur komið til athugunar í n. eða verður þar skoðaður.