22.03.1977
Sameinað þing: 67. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 2764 í B-deild Alþingistíðinda. (2049)
264. mál, byggingarþróun heilbrigðisstofnana 1970-1976 og ýmsar upplýsingar um heilbrigðismál
Sjútvrh. (Matthías Bjarnason) :
Herra forseti. Út af því sem hv. 2. þm. Austurl. sagði varðandi dvalarheimili aldraðra, hjúkrunar- og endurhæfingardeildir, þá er í þessari skýrslu yfirlit yfir tölur rúma í dvalarheimilum aldraðra. Það er alveg rétt sem hann sagði, að hér er að verulegu leyti um að ræða heimili á Reykjavíkursvæðinu eða í Reykjavík. Þar er Hrafnista stærst með 427 rúm og Elliheimilið Grund þar næst með 327 rúm, o g önnur hæli hér í Reykjavík eru með 180 rúm. En að auki hefur verið tekið í notkun á síðustu tveimur árum á vegum Ríkisspítalanna í Hátúni 10 66 rúma húsnæði, og nú á þessu ári er veitt fé til þessa dvalarheimilis aldraðra eða til göngudeildar, þannig að fjórða hæðin verður fyrir lok þessa árs tekin í notkun. Úti um land er þessu mjög öðruvísi farið og þar er mjög takmarkað vistrými. Í sumum kjördæmum er þetta þó nokkuð gott, eins og í Suðurlandskjördæmi, því að þar er um 265 rúm að ræða, en það er aðallega Ás í Hveragerði sem þar af er með 187 rúm. Á Vesturlandi er þetta þó heldur þokkalegra, því að þar er um 91 rúm að ræða, en sáralítið aftur sérstaklega á Vestfjörðum og Norðurlandi vestra. Í fyrrnefndu umdæmi eru aðeins 18 rúm og í hinu síðarnefnda 27. Á Norðurlandi eystra er um að ræða 174 rúm, svo að segja eingöngu á Akureyri eða í nágrenni Akureyrar. Í Reykjanesumdæmi eru 120 rúm og á Austfjörðum 34 rúm. Til viðbótar þessu má segja að rúmafjöldi fyrir aldraða sé öllu meiri en skýrslan gerir ráð fyrir, því að á hinum mörgu, sérstaklega minni sjúkrahúsum er allmikið um aldrað fólk, langlegusjúklinga, sem vegna erfiðleika að koma fyrir á dvalarheimilum aldraðra eru þar mánuðum og jafnvel árum saman, svo að þetta gefur ekki alveg skýra mynd. En það gefur þó það skýra mynd, að hér er auðvitað um mikla þörf að ræða sem markvisst er stefnt að.
Ég lagði mjög mikla áherslu á að fá inn í fjárl. framlag til göngudeildar í Hátúni 10. Það var strikað út í meðferð fjmrn., en var tekið upp fyrir 3. umr. í fjvn. og sömuleiðis hækkun til byggingu geðdeildarinnar í því skyni að tryggja að göngudeild verði tekin þar í notkun fyrir lok þessa árs, sömuleiðis framlag til þess að koma á stofn á þessu ári göngudeild fyrir háþrýstisjúklinga eða fólk með of háan blóðþrýsting. Þetta er auðvitað fyrirbyggjandi starfsemi sem við þurfum fyrst og fremst að huga miklu betur að en gert hefur verið á síðustu áratugum og árum. Við höfum verið að byggja sjúkrahús, og sannarlega hefur verið þörf fyrir sjúkrahús. Með aukinni sérfræði og aukinni þekkingu þarf auðvitað að sinna auknum verkefnum. En bygging heilsugæslustöðvanna er auðvitað fyrst og fremst til þess að fylgjast með heilsufari fólks, koma í veg fyrir að þetta fólk þurfi að leggjast inn á sjúkrahús til skemmri eða lengri dvalar. Hér er verið að gera stórt og mikið átak, eins og hv. 2. þm. Austurl. tók réttilega undir og á mjög sanngjarnan hátt, og það er auðvitað ekki allt gert á einum degi eða einu ári.
Út af því, sem hv. 5. þm. Norðurl. v. sagði um ástandið í sínu kjördæmi eða Norðurlandi vestra, þá vill nú svo vel til að ég hef farið á þessa staði alla til þess að sjá með eigin augum hvernig ástandið er, en ekki fara eingöngu eftir því sem er sagt eða verður að lesa sig áfram um. Ég fór ásamt ráðuneytisstjóra heilbrrn. og landlækni til Siglufjarðar og Sauðárkróks á s. l. ári. Verð ég að segja að ástandið á sjúkrahúsinu á Siglufirði verður að teljast mjög gott. Öll aðstaða, öll umgengni á því sjúkrahúsi er til mikillar fyrirmyndar. Nýting t. d. á skurðstofu er ákaflega takmörkuð þar. Hins vegar eru mikil þrengsli í sambandi við heilsugæsluna. En hún er ekkert neyðarúrræði. Það, sem ég tel að sé langbrýnast á Siglufirði, er að koma þar upp á sem allra skemmstum tíma embættisbústað til þess að halda góðum starfskröftum. Ég er ekki að segja þetta í því skyni að það eigi ekkert fyrir Siglufjörð frekar að gera, en þörfin víða annars staðar er núna meiri.
Á Sauðárkróki voru uppi ákaflega miklar deilur um það á hvern hátt ætti að stækka og hyggja heilsugæslustöð í tengslum við sjúkrahúsið. Þetta fór á milli heimamanna, landlæknis og þeirra sem um þessi málefni fjalla í rn. Síðan fórum við norður til þess að ræða sameiginlega við læknana og stjórn sjúkrahússins um niðurstöðu í þessum efnum. Og hetta tókst mjög vel. Þessum fundi lauk með fullu samkomulagi. En þá er auðvitað eftir að ganga frá allri hönnun. Það er ekki í hendi þessa rn., sem ég er að tala hér fyrir núna. Það er fyrst og fremst í höndum heimamanna sjálfra sem hafa fengið að hafa þetta í sínum höndum og hafa ráðið gerðinni, hafa viljað ræða mjög ítarlega. Þetta þekki ég frá mínum heimastað, að allur þessi aðdragandi tók miklu lengri tíma þangað til hægt var að hefja framkvæmdir og bað var búið að veita til þess sjúkrahúss í mun fleiri ár heldur en hv. þm. talaði um í sambandi við Sauðárkrók. Það má því ekki flana að neinu í þessum efnum, þó að okkur þyki þetta báðum allt of langur tími. Ég get alveg tekið undir þau orð hans að þetta er langur tími. Það fannst mér líka í sambandi við allan undirbúning á Ísafirði, að hann væri orðinn geysilegur. En nú er ekki ég, heldur starfsmenn heilbrrn. svo stoltir af teikningunni á Ísafirði að þeir töldu alveg sjálfsagt að hún kæmi hér inn sem sýnishorn. En ég tek það fram, að ég átti alls ekki hugmyndina þó að mér þyki ákaflega vænt um að hún skuli vera í þessari skýrslu.
Á Blönduósi var alls ekki eins illa á vegi statt.
Það er alveg rétt, að þar eru afar mikil þrengsli, einkum vegna langlegusjúklinga, vegna gamalmenna sem þar eru árum saman. Sjúkrahúsið á Blönduósi er mjög gott. Hins vegar vantar þar betri aðstöðu fyrir heilsugæslu. Það er eitt sem hefur ekki verið samkomulag um, með hvaða hætti eigi að fara út í byggingu heilsugæslustöðvar, hvað hún eigi að vera stór. Hins vegar hefur verið tekin þar inn Skagaströnd með í uppbyggingu heilsugæslustöðvar. Þegar lög um heilbrigðisþjónustu voru til umr. hér á Alþ. 1973 var ég svo óskaplega mikill strjálbýlismaður, eins og ég er enn þá, að ég greiddi atkv. á móti því að Skagaströnd væri felld niður sem sérstakt læknishérað. Þá var ég einnig með í huga annan stað, sem er þó enn minni en Skagaströnd, enn mannfærri, á Vestfjörðum, Bíldudal. En þessi stefnumörkun er tekin af meiri hl. Alþ. og þessi löggjöf sett. Og þegar hún er sett og tekur gildi 1. jan. 1974, þá auðvitað starfa heilbrigðisyfirvöld samkv. henni. Samkv. þessu er Patreksfjarðarlæknishérað gert að einu umdæmi. Bíldudalur er felldur inn í heilsugæslustöðina þar. Hann er tekinn þar með í sjúkrahúsið og hann er tekinn þar með og á að gegna þar frá Patreksfirði. En þar er auðvitað aðstaða fyrir lækni. Sama var gert á Skagaströnd, og sama er varðandi þá stækkun og heilsugæslustarfsemi sem á að eiga sér stað á Blönduósi. Ef Alþ. ætlar að hverfa frá þessu aftur, þá verður að hverfa aftur frá þeirri uppbyggingu, sem á að eiga sér stað á Blönduósi, og minnka hana.
En þá komum við að einu vandamáli. Erum við að gera okkar ágæta fólki á Skagaströnd greiða með þessu eða ekki? Getum við tryggt því lækni til frambúðar? Er ekki öruggara að heilsugæslustöðinni í tengslum við sjúkrahúsið á Blönduósi séu betur tryggðir starfskraftar? Á Skagaströnd er ágæt aðstaða fyrir læknamóttöku, þar er hjúkrunarfræðingur. Ef við tökum hina stefnuna, getur þá ekki orðið innan nokkurra ára mikil óánægja með að það hafi verið byggt bara fyrir Blönduós, Skagaströnd hafi ekki verið tekin inn í dæmið?
Mín skoðun er sú, að eftir að lög um heilbrigðisþjónustu tóku gildi hafi verið unnið eftir þessum reglum og því verði ekki aftur snúið. Þó er ég ekki að segja að hér sé verið að leggja línu áratugi fram í tímann, ef Skagaströnd á eftir að stækka, sem við vonum. Þar er þróttmikið og duglegt fólk, og öllum hefur gengið þar miklu betur nú á seinni árum heldur en var á tímabili. Þá á auðvitað að verða búsettur læknir þar. Það er ekki verið að setja þessa löggjöf um aldur og ævi. Meira að segja þessi löggjöf um heilbrigðisþjónustu er ekki enn þá komin til framkvæmda að öllu leyti, eins og hv. alþm. vita. Ákveðnu ákvæði í þessari 1öggjöf hefur verið frestað. Fyrir rúmu ári skipaði ég n. til þess að endurskoða þessa löggjöf af fenginni þeirri reynslu sem nú þegar liggur fyrir. Störfum þessarar n. er nú langt komið og hún mun skila áliti einhvern tíma í vor eða sumar, og þá er stefnt að því að það frv. verði lagt fyrir Alþ. á komandi hausti.
Þá vil ég gjarnan víkja að síðasta staðnum í kjördæmi hv. þm., sem er Hvammstangi. Þá verð ég að segja að þegar ég kom þangað og sá þær aðstæður, sem þar eru, held ég að ég hafi hvergi séð jafnlélega aðstöðu og hvað fólk, sem þar starfar, verður að starfa við mjög slæm skilyrði, að ég tali nú ekki um þrengslin hjá þeim sjúklingum sem þar eru. Ég skal játa það, að mér rann til rifja að sjá og finna þá aðstöðu og það er ömurlegt til þess að vita. Þar hefur þó verið veitt fjárframlag sem þm. hefði réttilega mátt minnast á. Það er til byggingar læknisbústaðar á Hvammstanga. En það er ekki mál heilbrrn. Það hefur ekki staðið á því, hvorki eftir að ég kom þangað né áður, og því síður á embættismönnum heilbrrn. Það er önnur stofnun sem fer með þessi mál, og þau eru tekin úr okkar hendi þegar við erum búnir að ganga frá hönnunarvinnu, eins og er orðið svo altitt að kalla hana, og þá taka þeir við. Eftir það ráðum við engu nema aðeins að rífast um hvað allt gengur seint. Ég er alveg sannfærður um að ef bygging þessa læknisbústaðar á Hvammstanga hefði verið í höndum heilbrrn., þá væri hann tilbúinn fyrir a. m. k. tveimur árum og hefði kostað fjórum sinnum minna en hann kemur til með að kosta. En þetta eru lög, sem hv. Alþ. hefur sett. Ég greiddi ekki þessum lögum atkvæði þegar þau voru sett, og þó að viðreisnarstjórnin hefði ekki nema eins atkv. meiri hl., þá þurfti hún ekki á sinni þm. að halda til þess að koma þessari löggjöf fram, því að það voru þá ýmsir stjórnarandstæðingar sem greiddu atkv. með þessum lögum. En þó að ég sé í ríkisstj. núna, þá er ég jafnóánægður með þessi lög og þegar þau voru sett, og ég er tilbúinn að greiða atkv. með því að nema þau úr gildi hvenær sem er og bið engan fyrir það, því að ég hef margoft tekið það fram, bæði áður og eins eftir að ég kom í ríkisstj., að ég er andstæðingur þessara laga og sérstaklega að fenginni reynslu, og hún hefur verið bitur eftir að ég varð heilbrrh.
Hv. 7. landsk. þm. kom hér inn á nokkur tiltekin atriði. Ég sagði um Eskifjörð að þar væri aðstaða ágæt, en þar þyrfti að stækka eða endurbæta húsnæði, eins og segir í þessari skýrslu þarna. Ég hef aldrei komið í þetta húsnæði á Eskifirði, því miður, þó að ég hafi reynt að koma sem víðast. En eftir því sem mér hefur verið sagt er þarna góð starfsaðstaða, en hins vegar þarf að endurbæta þar húsnæðið. Þessi staður á Austfjörðum — eða þessir staðir réttara sagt koma til með að standa mjög vel að vígi. Það eru myndarlegar framkvæmdir sem eiga sér stað í Neskaupstað, bæði heilsugæslustöð og stækkun á sjúkrahúsi, og við sjáum nú fram á miklu betri samgöngur við Neskaupstað þegar vegurinn gegnum Oddsskarð er orðinn að veruleika. Vegurinn gegnum Oddsskarð styttir auðvitað stórum leið og möguleika fyrir eskfirðinga að leita á fullkomið sjúkrahús og heilsugæslustöð þar. Uppi á Egilsstöðum hefur verið byggð mjög góð heilsugæslustöð sem hefur átt því láni að fagna að eiga góða starfskrafta. Nú er það alveg eins og með Skagaströnd, að ef hv. þm. og öðrum í byggðarlagi hans auðnast að fjölga verulega á þessum stöðum á næstunni, þá (KP: Það er vonlaust.) Ja, 5. þm. Vestf. segir að það sé vonlaust, en maður verður nú alltaf að lífa í voninni, — þá auðvitað verða heilbrigðisyfirvöld að taka þessi mál til frekari athugunar.
Það, sem hv. þm. kom inn á í sambandi við vangefna, þá er hér um að ræða ákaflega mikilvæg mál. Annars vegar eru vangefnir, sem hvergi eiga heima nema á hælum, og við vitum að það eru líka til örvitar sem ekkert er hægt að gera fyrir annað en að gefa að borða. Hins vegar eru margir vangefnir sem hægt er að þjálfa eins og hvern annan þó að það taki lengri tíma. Við í heilbrrn. fórum í gær upp í Mosfellssveit og komum þar að Tjaldanesheimili. Þar eru 28 drengir. Elsti vistmaðurinn er 34 ára, en sá yngsti er 5 ára. Þar fer fram kennsla og allir taka þátt í kennslunni. Menntmrn. eða fræðsluyfirvöld kosta kennsluna. Forstöðumaður þessa hælis sagði að hann legði áherslu á að þessir menn væru látnir vinna. Þeir hafa tækifæri til þess, hafa garð til að rækta að vorinu og lítið verkstæði. Þar er kennt að fara með verkfæri og smíða og sumir ná góðum árangri. Það er sóst eftir þeim í sveitinni að koma að vinna, og þeir eru stoltir af að fara burt og vinna. Forstöðumaðurinn segir að sumir þessara vistmanna geti alveg tvímælalaust farið að vinna með öðru venjulegu fólki. Það er einmitt þessi meðferð sem á að vera ríkjandi gagnvart öllum þeim sem einhver von er að geta eitthvað kennt, þó að þeir séu vanheilir. Og ég held að þessi stefna sé óðum að öðlast skilning bæði ráðamanna og almennings. Það er skoðun mín að við eigum ekki að byggja stór hæli sem verða í framkvæmd ópersónuleg, heldur minni hæli og sem víðast, eins og stefnt er að því að byggja nú næst á Austfjörðum. Hins vegar held ég að við getum verið tiltölulega ánægðir með þá breytingu sem varð varðandi framlög til þessara bygginga með hækkun á gjaldinu til Styrktarsjóðs vangefinna. Ég er alveg sammála þessum hv. þm. um þetta atriði.
Vitaskuld þurfa og eiga sérfræðingar að koma á heilsugæslustöðvar. Til þess er verið að byggja heilsugæslustöðvar. En við værum þá allt of bjartsýn og alls ekki sjálfum okkur samkvæm ef við teldum að það væri hægt að ráða sérfræðinga á allar þær heilsugæslustöðvar sem nú er verið að byggja. Ég held að það þurfi annað og meira til þess að fá sérfræðingana á þær stöðvar. Ég held að það þurfi þá að vopna heilbrigðisþjónustuna. En það er nú ekki ætlunin í þessu landi. Hins vegar verður að stefna markvisst að því að auka þessa sérfræðiþjónustu með því að ráða sérfræðinga til þess að fara til heilsugæslustöðvanna með tilteknu, ákveðnu millíbili. Við erum t. d. nú í heilbrrn. að auka þessa sérfræðiþjónustu við heilsugæslustöð í Borgarnesi frá góðu sjúkrahúsi á Akranesi. Þannig ætlum við að nota hluta af þeirri takmörkuðu heimild sem við fáum til að fjölga læknum. En það var ansi naumt skammtað á skömmtunarskrifstofu Alþingis fyrir jólin.
Það er líka mjög eftirtektarvert og mikið atriði og rétt að benda á að við eigum nú einhverja fullkomnustu fæðingardeild sem til er og ungbarnadauði er minnstur á Íslandi þegar Svíþjóð ein er undanskilin. Það er auðvitað því að þakka, að við höfum bæði byggt fullkomna fæðingardeild með fullkomnum tækjum og það sem auðvitað er mest vert, að við eigum mjög góða og færa lækna í þessari grein. Þessi uppbygging á auðvitað að verða til þess að fleiri verða vangefnir en áður á meðan vantaði kunnáttuna á þessu sviði. En þetta bjargar svo miklu fleirum en áður var. Allt verður þetta að haldast í hendur.
Út af því, sem hv. 5. þm. Norðurl. v. sagði, þá talað í hann mikið um að með lögum um heilbrigðisþjónustu hefði vaxið hlutur í heilbrigðismálunum, með tilkomu þeirra, en þau tóku gildi 1. jan. 1974. Lög um heilbrigðisþjónustu áttu sér langan aðdraganda. Það var byrjað að undirbúa þessa lagasetningu litlu eftir að heilbrrn. varð til sem sérstakt rn., og að þeim undirbúningi stóðu allir flokkar. Að lagasetningunni stóðu líka allir flokkar. Það var ekki um neina flokkaskiptingu að ræða, hvorki við undirbúning þessarar löggjafar, sem hófst á viðreisnartímabilinu, né þegar hún var samþ. hér á Alþ. á valdatímabili vinstri stjórnarinnar, svo að þessi löggjöf í sjálfu sér er hrein stefnumörkun allra flokka í mjög góðri samvinnu. Það voru smávegis ágreiningsefni, eins og t. d. viðhorfin til Skagastrandar og Bíldudals og þess háttar en það var aukaatriði á við þessa heildarlöggjöf, þó að það sé ýmislegt í henni, sem þurfi að breyta, því að engin löggjöf er sett sem er fullkomin.
Heildarútgjöldin til heilbrigðismála hafa ekki tekið neinum stórbreytingum núna síðustu árin. 1950 voru þau innan við 3%, eða 2.9%, 1971 eru þau komin í 5.3%, 1972 5.5%, 1973 lækka þau í 5.l%, 1974 hækka þau í 5.8% og á árinu 1975 hækka þau enn í 6.4%. En þetta er kannske ekki sá hinn rétti samanburður. Að vísu er núna dýr uppbyggingin, en ekki er óeðlilegt að þessi málaflokkur hækki á meðan við erum að byggja upp. En við vitum að eftir að Landsspítalinn var reistur 1930 var ákaflega lítið látið til heilbrigðismála eða heilbrigðisuppbyggingar, enda fór þá í hönd mikill krepputími þar sem lítið var hægt að gera annað en halda sæmilega lífinu í þjóðinni og ekki fara út í neinar stórframkvæmdir.
Varðandi það, sem hv. 4. þm. Vestf. sagði, þá er ég honum alveg sammála um að þetta er mjög merk hugmynd og merk stofnun sem þarna hefur risið. En hins vegar verðum við auðvitað að fara mjög varlega í sambandi við allt er lýtur að greiðslum frá hinu opinbera. Það verður að vera afar stíft eftirlit með fólki. Það er svo margt fólk sem vill nota sér öll þægindi. Eitt af því, sem er erfitt í sambandi við ferðakostnaðinn, er hvar á að draga mörkin. Eiga allir að fá ókeypis bíla í tryggingakerfinu sem þurfa að fara til læknis, eða hvað eiga að vera margir km til þess að njóta styrks? Þetta hefur staðið í mönnum í tryggingakerfinu frá byrjun. Það er sanngjarnt að greiða styrki, en þeir verða að vera innan einhverra ákveðinna marka, þannig að þetta sé ekki misnotað. Þetta er eitt af því sem er til meðferðar hjá þeirri n. sem er að endurskoða almannatryggingalögin, hvort hún kæmist niður á eitthvað ákveðið í þessum efnum. En ég tel að utanbæjarfólk hafi fengið töluvert upp í uppihaldskostnað, það sem getur dvalið á hóteli eins og Rauðakrosshótelinu sem Tryggingastofnunin greiðir til, þó að það sé engan veginn nóg. Við greiðum aftur til útlanda ferðastyrki, þeirra njóta allir og eiga það auðvitað, þeir sem þurfa að fara og Tryggingastofnunin samþykkir að fari. Þar á auðvitað að greiða ferðakostnaðinn frá því að fólk fer að heiman, en ekki eingöngu héðan frá Reykjavík. Allt eru þetta mjög mikil vandamál sem er erfitt að fullyrða um. En ég held að þó að þessar umr. hér á Alþ. í dag verði ekki miklu lengri, þá sé þessi skýrsla grundvöllur að umr. og margvíslegum upplýsingum víðs vegar um land og geti orðið hvati til þess að ræða bæði heilbrigðismálin í heild og einstök tiltekin atriði.