19.04.1977
Sameinað þing: 77. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 3363 í B-deild Alþingistíðinda. (2373)
196. mál, þjóðaratkvæði um prestskosningar
Karvel Pálmason:
Herra forseti. Hv. formanni Alþb. virðist farið að leiðast þófið í þessum umr. Það er nálægt því að maður sé hálfklökkur eftir jafnhjartnæma ræðu og hv. þm. Garðar Sigurðsson, þm. Alþb. flutti hér áðan. Það er langt síðan ég hef — og ég efast um að ég hafi heyrt svo hjartnæma ræðu flutta hér á Alþ. Og ég efast ekki um að allt, sem þessi hv. þm. sagði, var hans meining innst inni. En ég ætla ekki hér að gera það að umræðuefni. Hann verður áfram í mínum huga sveipaður þeim ljóma sem hans ræða ber vitni um, þar til annað kemur í ljós. En það er greinilegt að hv. þm. Ragnari Arnalds hefur fundist nóg um útleggingu flokksbróður síns í því máli sem hann gerði hér aðallegar að umræðuefni.
En það var ekki þetta sem ég ætlaði að tala um. Ég ætlaði aðeins að gera örfáar athugasemdir við það sem kom fram hjá hv. 4. þm. Vestf., hv. þm. Gunnlaugi Finnssyni. Hann sagði eins og áður að það væri full ástæða til þess að endurskoða nú lögin um veitingu prestakalla, þetta væru orðin gömul lög og slík gjörbreyting hefði átt sér stað í þjóðfélaginu frá því að þessi lög voru sett, að full ástæða væri til að endurskoða þau. Hann sagði m. a.: Sóknir hafa farið í eyði, umsóknir presta hafa gjörbreyst og svo áfram í þessum dúr, þ. e. a. s. aldrei komið að þeim kjarna sem í raun og veru tillögumennirnir meina með endurskoðuninni, þ. e. að breytt verði frá því kosningafyrirkomulagi sem nú er. Það er kjarninn sem menn eru að meina. Og hann sagði áfram: Meðan ekki er hægt að fá skoðun af þessu tagi hér á hv. Alþ., þá ríkir hér þröngsýni í þessum efnum.
Ég verð að segja það enn einu sinni, að mér finnst á það skorta hjá þessum hv. þm., sem standa að till. um nefndarskipunina og endurskoðun á lögunum, að þeir segi hreint út hverju þeir vilja breyta. Þeir ásaka okkur hina um það, að við vænum þá um óheilindi, að þeir vilji allt annað í raun og veru heldur en það sem við erum að segja að þeir vilji. En af hverju segja þeir ekki hreint út hvað það er sem þeir vilja breyta í þessari löggjöf? Vilja þeir ekki breyta kosningafyrirkomulaginu frá því sem nú er? Er það þeirra meining, vilja þeir halda óbreyttu kosningafyrirkomulagi varðandi prestskosningar? Ef svo er, þá á það að koma fram og þá er ástæðulaus sá ágreiningur sem virðist vera uppi, m. a. milli mín og þeirra tillögumanna. En þetta hafa þeir ekki sagt enn.
Og svo sagði hv. þm. Gunnlaugur Finnsson: Ég er ekki enn búinn að mynda mér skoðun um það, hvaða leið ég vil velja. — En þessi hv. þm., að því er ég best veit, stendur sjálfur að því á Kirkjuþingi að óska eftir breytingu í þá átt að afnema prestskosningar í þeirri mynd sem þær nú eru. Þó segir hv. þm., að hann sé ekki enn búinn að mynda sér skoðun um það, hvaða leið hann vilji fara. Ég veit ekki betur en hann óski eftir þessu sem fulltrúi á Kirkjuþingi, að það verði farið inn á þessa braut, og ég skil það sem skoðun hans að hann vilji velja þá leið. Og svo er haldið áfram í sama dúr og sagt eins og þessi hv. þm. sagði: Ég vil ekki mæla gegn því að fólkið fái að ráða. — En á hvern hátt á það að fá að ráða ef farið verður að þessum óskum Kirkjuþings, þ. á m. þessa hv. þm.? Á hvern hátt á það þá að fá að ráða? Þá eiga 5–7 menn í hverri sókn að ráða því, hvaða prestur kemur þar til starfa, hversu stór sem sóknin annars er, hversu mörg sóknarbörn sem í henni eru, og það tel ég ekki að sé að vilji fólksins ráði.
Ég held að það sé orðið tímabært að þeir hv. þm., sem eru þessarar skoðunar, að það beri að breyta kosningafyrirkomulagi varðandi prestskosningar, segi það hreint út. Það hefur einn af hv. tillögumönnum, hv. þm. Ingiberg Hannesson, gert. Hann sagði það hreint út í fyrra í framsögu fyrir sams konar þáltill. þá og hann endurtók það hér við umr. um till. þeirra fyrr í vetur. Það er því ekkert um það að villast hvað hann er að fara, hvað hann vill og hvað hann meinar. En mér finnst — og ég ítreka það: mér finnst að hér sé í raun og veru siglt undir fölsku flaggi, að menn segi ekki hreint út hvað það er sem þeir vilja fá breytt.
Hv. þm. Gunnlaugur Finnsson greiddi hér og ég er þakklátur honum fyrir það — frá meginatriðum í niðurstöðu þeirrar könnunar, sem átti sér stað, þó að það sé sjálfsagt alveg rétt, að þegar svo langt er um liðið eins og raun ber vitni frá því að sú könnun fór fram, þá sé hún kannske ekki að öllu leyti marktæk. En það er líka spurning í þessu máli, hvernig var að þessari könnun staðið. Það er ekki stór hópur sem kemur saman á héraðsfundum. Könnun af þessu tagi þyrfti að vera almennt meðal safnaðarfólks. Er eitthvað því til fyrirstöðu, — ég spyr bara, sem fávís leikmaður kannske: er nokkuð því til fyrirstöðu að slík skoðanakönnun um afnám prestskosninga í núverandi mynd fari fram samtímis prestskosningu í einhverri sókninni? Er nokkuð sem mælir á móti slíku? Ég þekki það ekki, þess vegna spyr ég. En mér þykir ólíklegt að það sé neitt sem mælir á móti því eða kemur í veg fyrir það. Með slíkri skoðanakönnun er hægt að fá fram vilja safnaðarfólksins í heild sem á annað borð kemur til þess að kjósa sér sálusorgara, og það er marktæk skoðun. Það hefði ekki verið óeðlilegt að mínu viti að það hefði farið fram skoðanakönnun á þennan hátt t. d. við síðustu prestskosningar í Hafnarfirði. Það hefði verið marktækt að fá skoðanakönnun af slíku tagi, þar sem almenn þátttaka hefði orðið að öllum líkindum í skoðanakönnuninni.
Það er alltaf sama sagan hjá þeim hv. þm. sem standa að tillöguflutningi um nefndarskipunina, að einum undanskildum. Það sagði hv. þm. Gunnlaugur Finnsson líka. Ég ætla að sleppa því að ræða um lýðræði. Menn fást bókstaflega ekki til þess að ræða þann þátt málsins, sem er mikilvægasti þátturinn, hvort það á að afnema lýðræðislegar kosningar eða ekki. Það fást þessir hv. þm. ekki til þess að ræða. Þeir sleppa því alltaf í öllum umr. nú orðið um þetta mál.
Ég er alveg á öndverðri skoðun við hv. þm. Gunnlaug Finnsson um það, að prestar eigi alfarið að lúta sömu ráðningarkjörum og aðrir opinberir starfsmenn. Ég er nákvæmlega sömu skoðunar og hv. þm. Þorv. Garðar Kristjánsson, að ég tel að prestsstarfið sé ekki sambærilegt við neitt annað starf á vegum ríkisins. Ég lít á prestsstarfið sem allt annars eðlis heldur en nokkurt annað starf opinbers starfsmanns, og ég tel það því engin rök fyrir því, að það eigi að afnema prestskosningar, að það eigi að setja presta eins og aðra embættismenn. Ég tel það engin rök að segja: Svona eru allflestir okkar embættismenn ríkisins settir. Ég lít þetta allt öðrum augum.
Ég er alveg sammála því, sem kom fram í síðari ræðu hv. þm. Þorv. Garðars Kristjánssonar, að það er ágreiningur, djúpstæður ágreiningur, skulum við segja, milli Alþ. annars vegar og Kirkjuþings hins vegar um þetta mál. Ég tel hins vegar að hér sé ekki um slíkan ágreining að ræða að það sé ekki hægt að fá úrslit um málið á hv. Alþ. Það ætti að vera hægt. Ég er ekki með því að mæla gegn þjóðaratkvgr. en ég tel að það hljóti hver og einn þm. að gera það upp við sig, án þess að hann viti fyrir fram niðurstöðu þjóðaratkvgr. hvort hann vill afnema prestskosningar í núverandi mynd eða ekki. Það hlýtur hver og einn þm. að geta gert upp við sig, hvort hann vill taka slík lýðræðisleg réttindi af fólkinu sem það hefur nú, þó hann hafi ekki á undan slíkri ákvörðun fengið fram vilja almennings í landinu um það, hver skoðun hans er.
Ég skal ekki, herra forseti, eyða lengri tíma í þetta. Ég taldi nauðsynlegt að gera þessar athugasemdir. Og þó að hv. þm. Gunnlaugur Finnsson hafi sagt að bæði ég og hv. þm. Sverrir Hermannsson höfum eytt megninu af okkar ræðutíma í að ræða hina till. og efnislega þau mál sem undir hana falla, þá var það nú svo með ræðu hv. þm. sjálfs, hv. 4. þm. Vestf., að hann ræddi að verulega miklu leyti fyrst og fremst um þá till. og þá andstöðu sem hún mætir hér í þinginu. Það er ekkert óeðlilegt að neinu leyti, þegar verið er að ræða um þá þáltill. sem hér liggur fyrir um þjóðaratkvgr. varðandi þetta mál, að þá blandist að meira eða minna leyti inn í þær umr. umræða um þær till. sem verið hafa hér í þinginu tvö undanfarin ár og koma vissulega inn á þetta efni.