14.10.1976
Neðri deild: 3. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 31 í B-deild Alþingistíðinda. (27)
11. mál, rannsóknarlögregla ríkisins
Friðjón Þórðarson:
Virðulegi forseti. Hæstv. dómsmrh. hefur nú fylgt hér úr hlaði öðru sinni frv. til l. um rannsóknarlögreglu ríkisins og gert skilmerkilega grein fyrir því. Ég þarf ekki á þessu stigi að hafa mörg orð um þetta frv. Ég á sæti í allshn., sem fær frv. til meðferðar, mun því vera einn af þeim mönnum sem töfðu fyrir samþykkt málsins á síðasta þingi.
Nú er það svo, að það er ágætt að semja góða löggjöf og sjálfsagt að vanda sem best til hennar á allan hátt. En góð löggjöf leysir ekki allan vanda, þótt margir hyggi að svo sé. því er það svo, að ef eitthvað brestur á um framkvæmd eða eitthvað kemur fyrir sem mönnum líkar ekki, þá er allri skuldinni skellt á gildandi löggjöf. Ég man eftir því að nú nýlega benti forseti lagadeildar, Sigurður Líndal, einmitt á þetta atriði í sjónvarpsþætti og tók þar mjög skýrt og skilmerkilega fram að margir rugluðu þessu saman. Og það er oft sem mönnum yfirsést þetta atriði. Um þetta mál er hins vegar rétt að taka fram að þar er að sjálfsögðu nauðsynlegt að góð og vandlega samin löggjöf sé í gildi. Þess vegna er það að þetta frv. á sér langan aðdraganda. Því hefur verið hreyft öðru hvoru á undanförnum árum og jafnvel merkilega oft miðað við þann litla áhuga sem almenningur og ég vil segja stjórnmálamenn hafa oft sýnt þessum málum, eins og kom m.a. fram af máli hv. síðasta ræðumanns.
Ég bendi á að m.a. var samþykkt hér á Alþ. hinn 17. apríl 1968 ályktun þar sem ríkisstj. er falið að undirbúa breytta skipan á yfir stjórn lögreglunnar í Reykjavík, þannig að bæði hin almenna lögregla og rannsóknarlögregla heyri framvegis undir lögreglustjóra. Ég held að þessi till. hafi ekki vakið tiltakanlega mikla athygli hér á hv. Alþ. þegar hún var flutt og fyrir henni talað. Þó var hún samþykkt að lokum. Í framhaldi af samþykkt þessarar till. var svo undirbúið frv. sem náði ekki fram að ganga.
Það er rétt að gera sér aðeins í örfáum orðum grein fyrir hlutverki lögreglunnar. Allir vita að það hlutverk er mikilvægt í öllum lýðræðisríkjum. En það er skilgreint svo í 34. gr. laga um meðferð opinberra mála, nr. 74 frá 1974, að það sé í fyrsta lagi að halda uppi lögum og reglu, greiða götu manna þar sem það á við, stemma stigu við ólögmætri hegðun, vinna að uppljóstran brota sem framin eru og vera rannsóknardómara til aðstoðar í hvívetna. Þarna er í fáum orðum greint frá hlutverki lögreglumannsins, og þarf ekki að skoða þessa setningu lengi til þess að sannfærast um að eitt meginatriðið í starfi hvers lögreglumanns er rannsóknarstarfið. Og það má aldrei gleymast, að ef maður ætlar að verða góður lögreglumaður, þá verður hann fyrst og fremst að vera rannsóknarlögreglumaður jafnframt. Því er það að ég og ýmsir fleiri höfum lagt áherslu á það, þegar við höfum rætt þessi mál, að götulögregla svokölluð og rannsóknarlögregla ættu í raun og veru að vera á sama báti, undir sama þaki, hafa náin samskipti til þess að sem best samvinna takist við uppljóstranir og eftirgrennslanir mála. Þess vegna hefur okkur þótt lengi sú skipan óeðlileg, að rannsóknarlögreglan í Reykjavík lyti öðrum yfirmanni en hin almenna lögregla. Og þeir, sem þekkja sögu þessa máls, vita líka hvernig það atvikaðist að svona fór, að þróunin beindist í þessa átt. Nú er það svo að rannsóknarlögreglan í Reykjavík, þótt fámenn sé, hefur gert margt gott og í raun og veru rækt hlutverk sitt merkilega vel. Því hefur verið borið við að hún byggi við þröngan húsnæðiskost og væri fámenn, og á hana hafa störfin hlaðist, við vitum það öll. En þó hefur þróun mála ekki að öllu leyti orðið ljúf í þessum efnum. Mér er t.d. kunnugt um, ég held að ég fari þar með rétt mál, að í hinni nýju lögreglustöð í Reykjavík, sem tók til starfa fyrir nokkrum árum, hafi til skamms tíma beðið allrúmgott húsnæði til handa rannsóknarlögreglunni. Og við vitum það, að sú veglega bygging, sem reis við Hverfisgötu eftir að lögreglan hafði kúldrast lengi niðri í Pósthússtræti, átti fyrst og fremst að verða til þess að leysa úr húsnæðisvandræðum lögreglunnar almennu og einnig löggæslu okkar til sjávarins. Það var gert ráð fyrir húsnæði þar bæði fyrir rannsóknarlögregluna og landhelgisgæsluna á efstu hæðinni. En í staðinn fyrir að setja landhelgisgæsluna á þann stað, sem henni var þar ætlaður, var komið þar fyrir utanríkisráðuneyti. En það er annað mál.
Ef við gerum okkur aðeins grein fyrir þessu frv., sem hér liggur fyrir, þá er það í fyrsta lagi, eins og tekið hefur verið fram, að þar er lagt til að komið verði á fót sérstakri stofnun, rannsóknarlögreglu ríkisins, og yfirmaður hennar heiti rannsóknarlögreglustjóri. Þá er í öðru lagi lagt til og það talið eitt aðalatriði frv., að yfirsakadómarinn í Reykjavík verði eigi lengur yfirmaður rannsóknarlögreglunnar í Reykjavík svo sem nú er. Verður að viðurkenna að þar með er stigið stórt spor í þá átt að aðskilja dómsvald í opinberum málum og lögreglustjórn, sem nú þykir held ég sjálfsagt.
Það er rétt að í þessu frv. er gert ráð fyrir að starfandi verði sérstök rannsóknarlögregludeild við lögreglustjóraembættið í Reykjavík. Fyrir þeirri deild er gerð nánari grein í 6. gr. frv. En þeir, sem lesa þessa gr., verða þó að viðurkenna að lestri loknum að hún nær ekki yfir mjög stórt svæði af þeim málum sem rannsóknarlögreglunni er ætlað að fjalla um. Ég hef einhvers staðar séð það, að því hafi verið boríð við að með því að fela lögreglustjóranum í Reykjavík aukin störf í þessum efnum, þá verði lögreglustjóraembættið mjög stórt og viðamikið. En ég bendi á að þetta er nú hlutur sem við verðum að sætta okkur við. Við verðum að sætta okkur við það að hafa svona stóra höfuðborg þó að hún skapi okkur ýmis vandamál, og þess vegna er eðlilegt að slíkar stofnanir séu stærstar og fjölmennastar þar sem fjölmennið er mest og þéttbýlið, enda kemur lögregla í núverandi mynd í raun og veru ekki fram á sjónarsviðið fyrr en með myndun þéttbýlis. En aftur á móti sé ég hér í grg. að réttarfarsnefndin hefur látið sér detta í hug að sameina sakadómaraembættið og borgardómaraembættið í Reykjavík. Ekki yrði þetta embætti neitt smátt í sniðum. Um þetta má auðvitað deila og ræða endalaust. Ég hefði talíð eðlilegra að haga þessum málum þannig að lögreglustjóra í Reykjavík hefði verið falið meira af rannsóknarlögreglustörfum, þ.e.a.s. það yrði meiri breidd í 6. gr. frv. heldur en raun hefur á orðið. Þó er svo, að í niðurlagi gr. segir að lögreglustjóri fari með „aðra málaflokka, sem ákveðið kann að verða í reglugerð að fela embætti lögreglustjóra“. Það er rétt. En á hinn bóginn hefði ég talið að með tímanum mundi koma upp, kannske fljótlega, nokkurs konar alríkislögregla eða lögregla sem tæki til alls landsins, sem hefði fyrst og fremst með höndum rannsóknir þeirra mála sem spanna yfir mörg lögsagnarumdæmi, t.d. smyglmál, fíkniefnamál og önnur mál af því tagi. En ég viðurkenni fyllilega að um þetta geta verið og eru skiptar skoðanir. En menn eru óþolinmóðir yfir því hvað meðferð þessara mála tekur oft langan tíma, og oft er þeim, sem rannsaka mál, kennt um ef þau komast ekki upp í tæka tíð. Allt er þetta þó eðlilegt, því að öllu skiptir, eins og hæstv. dómsmrh. tók hér fram, eða a.m.k. skiptir það yfirgnæfandi miklu máli þrátt fyrir allt, að saklaus maður verði ekki sakfelldur. Það held ég að við hljótum öll að vera sammála um.
Ég ætla ekki að hafa þessi orð fleiri að þessu sinni, en bendi á að lokum, að þó að hér sé mikilvægt mál á ferðinni sem sjálfsagt sé að skoða fljótt og vel, þá megi þm. þó ekki rasa um ráð fram, heldur gefa sér tíma til að skoða það vandlega áður en það verður endanlega samþykkt.