09.12.1976
Neðri deild: 19. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 1085 í B-deild Alþingistíðinda. (759)
108. mál, framleiðsluráð landbúnaðarins
Ellert B. Schram:
Hæstv. forseti. Ég gengst við því með nokkru stolti að hafa átt þátt í því að brjóta niður það einokunarfyrirkomulag og það ranglæti sem ríkti í sölu mjólkur og mjólkurvara hér í mjög langan tíma.
Í þeirri viðleitni minni og margra annarra til þess að koma þarna á betra og frjálsara skipulagi var það einkum tvennt sem var efst í mínum huga. Það var í fyrsta lagi að eyða þeirri mismunun og því ranglæti sem ríkti með því að láta áfram gilda lög sem gerðu framleiðendum kleift að ákveða að þessi búð, þessi verslun skyldi fá að selja mjólkurvörur, en önnur ekki. Í þessum ákvörðunum var óneitanlega verulegt ranglæti ríkjandi, og það var fyrst og fremst, að ég held, úti á landi sem það var mjög áberandi. Tvær mjög sambærilegar verslanir sitt hvorum megin á horninu seldu matvörur, önnur fékk að selja mjólk, en hin ekki. Auðvitað hafði þetta mjög veruleg og varanleg áhrif á alla þjónustu og rekstur þessara verslana. Hitt atriðið var sjónarmið neytenda. Það var skoðun mín og er enn að það að hafa meira frjálsræði í sölu mjólkur væri í þágu neytenda. Nútímaverslanir, sem hafa risið upp í hverfum Reykjavíkur og öllum byggðarlögum á Íslandi, hafa allar möguleika til að selja þessa vöru eins og allar aðrar matvörur, og það var í þágu þeirra, sem við þessar verslanir skiptu, neytendanna, að gefa þeim möguleika á að kaupa mjólkurvöruna í þessum ákveðnu verslunum í staðinn fyrir að þurfa að fara sérstaklega í aðrar verslanir, mjólkurbúðir þar sem mjólkin eingöngu fékkst keypt.
Með breytingu á framleiðsluráðslögunum þá var einkasalan afnumin. En ég vil leggja sérstaka áherslu á það í þessum umr., að það er hvergi í þessum lögum ákvæði að finna sem bannar mjólkursamlögum að selja mjólk. Og það er hárrétt, sem fram kemur hjá síðasta hv. ræðumanni, að Mjólkursamsalan á þessu svæði hefur fullt leyfi til þess að selja mjólkurvörur. Það er ekki eitt einasta ákvæði í lögum sem bannar Mjólkursamsölunni eða yfirleitt öðrum aðilum að selja mjólk, svo framarlega sem skilyrðum heilbrigðisyfirvalda er fullnægt. Enda var það aldrei tilgangurinn hjá mér og ég hygg ekki hjá neinum öðrum, sem beittu sér fyrir þessum breytingum, að frjálsræði mundi þýða það að Mjólkursamsalan mundi algjörlega fella niður þessa þjónustu. Aukið frjálsræði í verslun þýðir auðvitað það. að öllum er mögulegt að versla með þá vöru sem þeir kjósa sér.
Ég vek athygli á því, að það er afstaða Mjólkursamsölunnar einnar, ákvörðun hennar að hætta rekstri mjólkurbúða, og það er að henni sem við þurfum að beina spjótum okkar ef við viljum gera breytingar á þeim ákvörðunum eða því ástandi sem nú er ríkjandi eða er í uppsiglingu.
Þetta frv., sem hér er lagt fram, gerir ráð fyrir að Mjólkursamsalan reki áfram 10 mjólkurbúðir í Reykjavík og öðrum þéttbýlisstöðum næstu 5 árin. Það er til þess að afgreiðslustúlkur haldi vinnu sinni. Það er forsenda þessa frv. Um leið og ég hef fullan skilning og fulla samúð með atvinnumálum þeirra sem hjá Mjólkursamsölunni hafa starfað, þá vil ég leggja á það áherslu, eins og hv. þm. Magni Torfi Ólafsson gerði, að hér hlýtur líka að ráða miklu sjónarmið neytenda. Og í mínum huga er það aðalatriðið. Mjólkurhúðirnar eru ekki atvinnubótavinna, og ég veit að þeir, sem hafa starfað í þeim og hjá Mjólkursamsölunni vinna, vilja ekki láta líta á starf sitt og þessar búðir sem atvinnubótavinnu. Aðalatriðið hlýtur því að vera nú sem áður að mjólk sé seld þar sem þess er þörf, sem best þjónusta fyrir neytendur, og þá gefur það auga leið að atvinna hlýst af því eftir atvíkum.
Hv. þm. Magnús Torfi Ólafsson, um leið og hann lagði áherslu á sjónarmið neytenda, gerði mikið úr því að mjólkurbúðum mundi fækka og erfiðleikar væru aðallega fyrir gamalt fólk og í eldri hverfum borgarinnar að nálgast mjólkurvörurnar. Ég dreg þetta mjög í efa. Og ég hef fengið haldgóðar upplýsingar um það hvað snertir Reykjavík a.m.k. að mjólkursölustöðum muni fjölga, en ekki fækka við þessa breytingu. Það verða fleiri staðir, sem mjólk er seld á, eftir þessa breytingu heldur en fyrir hana.
Hvað snertir eldri hverfin þá hef ég líka fengið upplýsingar um það að í öllum tilfellum sé búið að leysa þau vandamál sem menn óttuðust um tíma, hugsanlega kannske með einni undantekningu enn þá. En hvað sem úr verður að þessu leyti, þá get ég ekki betur séð en Mjólkursamsalan geti og eigi að halda áfram verslunum ef það er í þágu neytendanna. Og til þess að auka sölu á þessum afurðum bænda á hún að halda verslunum áfram. Ég t.d. skil ekki ef það vakir fyrir Mjólkursamsölunni að leggja niður myndarlega mjólkursölubúð á Laugavegi 164, Af hverju má ekki hafa þessa búð opna, t.d. eins og Osta- og smjörsalan rekur myndarlega búð á Snorrabraut. Ég hafði alltaf skilið það svo að bændur eða framleiðendur legðu einmitt áherslu á að halda vissum búðum opnum til þess að veita kaupmönnunum aðhald. Bent hefur verið á það hér í umr. í fyrra og hittiðfyrra og áður hér á þingi, að möguleiki væri á því fyrir kaupmenn að loka sínum verslunum og hætta að selja mjólkurvöruna og setja skilyrði eða einhverja afarkosti gagnvart framleiðendum. Þá væri gott fyrir bændur að geta sagt: Við höfum okkar eigin búðir opnar. Beinið viðskiptunum þangað. — Mér finnst að þetta eigi enn þá að ráða nokkru, ekki vegna þess að ég óttist að kaupmenn setji slík skilyrði, heldur bara til að halda mönnum við efnið og sýna viss fordæmi og veita ákveðna þjónustu. Og mér finnst ekkert vera því til fyrirstöðu að Mjólkursamsalan reki ákveðnar verslanir áfram um einhvern tíma.
Satt að segja kom mér það á óvart að samkomulagið, sem kaupmenn og Mjólkursamsalan gerðu, skyldi kveða á um það að mjólkurbúðum skyldi lokað og þær lagðar niður á einhverjum ákveðnum tíma. Mig minnir að það hafi verið um áramótin fyrst og svo aftur núna 1. febr. (Gripið fram í.) Já 1. nóv. og 1. febr. Þetta hefði að mínu mati mátt gerast í áföngum um lengri tíma, og að því leyti hnígur það í sömu átt og þetta frv. gerir ráð fyrir.
Varðandi atvinnumál starfsstúlkna hjá Mjólkursamsölunni, þá, eins og ég sagði áðan, hef ég samúð og skilning á því vandamáli. Ég hef aflað mér upplýsinga nm það að Kaupmannasamtökin hafa sett upp vinnumiðlun, eins og samkomulagið gerði ráð fyrir. En það hefur satt að segja verið ákaflega lítið leitað til þeirrar vinnumiðlunar, sáralítið verið spurt um vinnu og kaupmenn lítið beðnir um að útvega starfsstúlkum Mjólkursamsölunnar vinnu í staðinn fyrir þá sem þær mundu missa. Fullyrt er að viðleitni sé af hálfu Kaupmannasamtakanna til þess að bregðast þarna við og útvega þessa atvinnu, og í dag a.m.k. er ástandið á vinnumarkaðinum og í verslunum þannig, að það er full þörf á þessum starfskrafti. Hins vegar skiljum við það öll. að það koma upp ýmis tilvík, persónuleg tilvík, sem valda því að erfiðleikum er bundið fyrir tiltekna starfsstúlku að færa sig um set milli hverfa eða jafnvel milli bæja, og það þarf visst átak til þess að flytja sig frá einum vinnustað í annan. Ég hef hins vegar þá trú að það megi leysa með góðum vilja, og ég fullyrði að sá vilji er fyrir hendi hjá kaupmönnum, a.m.k. hér í Reykjavík.
Ég á eftir að geta þess í þessum umr., að borgarstjórn Reykjavíkur hefur haft áhyggjur af þróun mála og sett af stað viðræðunefnd af hálfu borgarstjórnar við Mjólkursamsöluna um lausn á þessu vandamáli og ég bind vonir við það.
Ég legg áherslu á það. sem fram hefur komið fyrr í tali mínu, að Mjólkursamsölunni hefur ekki verið bannað að dreifa sinni eigin vöru.
Það er ekki búið að taka af Mjólkursamsölunni neinn rétt. Með ráðstöfunum og sölu á ýmsum fasteignum, sem Mjólkursalan hefur átt hér í bænum og þurft að leigja, sparast miklið fé fyrir Mjólkursamsöluna, og mér finnst það ekki vera í of mikið ráðist fyrir hana, fyrir framleiðendur, þó að nokkrum búðum sé haldið opnum áfram, jafnvel þó að líkur séu á því til að byrja með að eitthvert tap sé á þeim. Það hefur verið tap á mörgum búðum hjá Mjólkursamsölunni um langan tíma, en hefur unnist upp með öðrum arðbærum búðum. Það hefur verið tap og það hefur verið mikið fé sem hefur legið í þeim fasteignum sem Mjólkursamsalan hefur átt hér á höfuðborgarsvæðinu.
Herra forseti. Ég lýk svo máli mínu með því að árétta enn einu sinni að ég hygg að það hafi verið stigið gæfuspor með því að gefa mjólkursöluna frjálsa, að auka frjálsræði í rekstri á þessum vettvangi eins og annars staðar, og að það verði til farsældar fyrir framleiðendur og fyrir neytendur þegar til lengdar lætur. Þau vandamál, sem upp hafa komið núna hvað snertir starfsstúlkur og mjög örfá undantekningartilfelli varðandi búðir og þjónustu í ákveðnum hverfum, má leysa með góðum skilningi og með því að menn tali saman.