19.10.1976
Sameinað þing: 5. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 78 í B-deild Alþingistíðinda. (78)
Kosning í fastanefndir skv. 15. gr. þingskapalaga
Gylfi Þ. Gíslason:
Herra forseti. Ég kveð mér hljóðs fyrst og fremst til þess að láta það koma skýrt fram, að ég tel hv. 5. þm. Vestf., Karvel Pálmason, hafa sagt sögu þess máls, sem hér er um að ræða, í einu og öllu rétta og sanna. Raunar kom það einnig fram í ræðu hæstv. forsrh. áðan, að hann staðfesti að allt, sem máli skipti í frásögn hv. þm. Karvels Pálmasonar af þessu máli, er satt og rétt, og ég fagna því að hæstv. forsrh. skuli hafa svarað spurningum þeim, sem beint var til hans, jafnskýlaust og ótvírætt og hann gerði.
Það hefur þegar komið fram að í byrjun þessa kjörtímabils, á fyrstu dögum fyrsta þings þessa kjörtímabils, blasti við sú staðreynd að svo gæti farið við kjör í fjvn., eina mikilvægustu n. þingsins, að þar ættu sæti 7 fulltrúar frá stjórnarflokkunum, sem þeir höfðu sannarlega fullan rétt til, einn fulltrúi frá Alþb., sem hafði 11 þm., og einn fulltrúi Frá Samtökum frjálslyndra og vinstri manna, sem hafði 2 þm., en hins vegar enginn fulltrúi frá Alþfl., sem hafði 5 þm. Ég trúi því ekki, að ef menn ræða þetta mál, eins og menn raunar gerðu þá, af sanngirni og skynsemi, geti menn litið þannig á að þetta hefði verið réttmæt og skynsamleg niðurstaða á skipun n. Ég efaði ekki rétt stjórnarflokkanna til 7 manna af 9, að sjálfsögðu ekki heldur rétt Alþb. til 1 manns af 9, en hitt hlaut öllum sanngjörnum mönnum og finnast óeðlilegt, að Alþfl. yrði utan 9 manna n. með 5 þm., en Samtökin innan 9 manna n. með 2 þm. að baki sér.
Þetta varð til þess að við í Alþfl. beittum okkur fyrir viðræðum á milli formanna þingfl. fyrst og fremst og raunar báðum við einnig hæstv. forsrh. að taka þátt í þessum viðræðum. Þær áttu sér stað. Við héldum í upphafi þings, eins og raunar nú, formenn þingfl. og hæstv. forsrh., nokkra fundi þar sem þetta mál var rætt og eins og oft — sem betur fer — gerist þegar sanngjarnir menn setjast niður og ræða vandamál, þá náðum við samkomulagi. Við náðum samkomulagi, Formenn þingfl. og þar með þingfl. allir, í samráði við hæstv. ríkisstj. um að eðlilegasta leiðin til þess að ráða bót á þessu væri sú að fjölga einfaldlega í fjvn. Í hvaða skyni? Í því skyni, — um það voru allir formenn og þingfl, og hæstv. forsrh. sammála, — að það skyldi gert í því skyni að allir flokkar ættu fulltrúa í fjvn., það væri ekki aðeins samningsatriði að allir flokkar ættu þar sæti, heldur lægju einnig til þess mjög veigamikil efnisleg og málefnaleg rök. Hvort sem þingfl. er stór eða lítill, fjölmennur eða fámennur, þá er það óeðlilegt, þá eru það óheppileg vinnubrögð, óheppileg skipan mála, að hann eigi ekki fulltrúa í jafnmikilvægri n. og fjvn. er. Á það raunar við um allar n. þingsins, að það er heppilegast að þar geti heyrst rödd allra þingfl., sérhvers þingfl., hvort sem hann er fjölmennur eða fámennur.
Það er því ekki rétt, sem kom fram í ræðu hv. síðasta ræðumanns, hv. 2. þm. Austurl. að í upphafi fyrsta þings þessa kjörtímabils hafi farið fram einhverjar sérstakar samningaviðræður milli þingflokks Alþfl. og hæstv. ríkisstj. Ég veit að hæstv. forsrh. mundi fúslega bera það, að það átti sér ekki stað, málin bar ekki þannig að. Það áttu sér stað viðræður milli formanna þingflokkanna og hæstv. forsrh. sem fulltrúa ríkisstj. um það hvernig leysa mætti úr vanda sem við blasti, hvernig koma mætti í veg fyrir að niðurstaða vandasams máls yrði ekki aðeins ranglát, því að ranglæti verða menn oft að una að menn séu því beittir, heldur yrði þetta óskynsamlegt fyrir þingið í heild, þ.e.a.s. bæði fyrir stjórnarflokka og stjórnarandstöðu, og það tel ég skipta meginmáli í þessu sambandi. Ég legg því áherslu á að það er rétt, sem hv. 5. þm. Vestf. sagði í frumræðu sinni, að hér var gert í upphafi kjörtímabils samkomulag milli allra þingfl. og hæstv. ríkisstj. um að lögum skyldi breytt, lögum um fjvn. skyldi breytt í því skyni að meðlimum hennar yrði fjölgað í 10 til þess, eins og hæstv. Forsrh. hefur ótvírætt staðfest, að allir þingfl. ættu þar sæti.
Ég hef aldrei vanist öðru eða kynnst öðru, þegar samkomulag er gert milli þingfl. og ríkisstj. í upphafi kjörtímabils, en að þá sé til þess ætlast að það gildi út kjörtímabilið, nema því aðeins að einhverjar grundvallarbreytingar verði á flokkaskipun á Alþ. Slíkar breytingar hafa ekki orðið. Þingflokkar eru 5 núna, eins og þeir voru þegar samkomulagið var gert. Þingflokkur SF er jafnfjölmennur og starfar með sama hætti og hann starfaði í upphafi þingsins og á því að mínu viti nákvæmlega sama sanngirnisrétt og ég taldi hann eiga þá, og það eru nákvæmlega sömu efnislegu rökin fyrir því, að þingflokkur SF eigi fulltrúa í fjvn. nú tveim árum síðar, eins og þau voru í upphafi kjörtímabilsins. Á þetta vil ég leggja sérstaka áherslu.
Á annað langar mig til þess að minna í þessu sambandi, sem er mjög athyglisvert og ég tel að hafa verði í huga þegar menn dæma um bæði sanngirnina og skynsemina í þeirri lausn sem nú virðist því miður ætla að verða ofan á. Þegar samstjórn Sjálfstfl. og Alþfl. var við völd hér á sjöunda áratugnum, þá urðu niðurstöður kosninga einu sinni þannig að Alþb. hafði ekki þingstyrk til þess að fá kjörna menn í 5 manna þn. Þessi vandi var augljós þegar á fyrsta þinginu eftir þessar kosningar. Þingið kýs raunar ekki aðeins og kaus reyndar ekki aðeins þá 5 manna þn., starfsnefndir, heldur einnig 5 manna stjórnir í ýmsum mikilvægum opinberum stofnunum og ríkisfyrirtækjum. Þetta mál var rætt í ríkisstj. strax eftir kosningarnar, þegar þessi niðurstaða lá fyrir. Mér er þetta sérstaklega minnisstætt persónulega vegna þess hversu ítarlega við Bjarni heitinn Benediktsson ræddum um þetta mál og hvort það væri réttlátt og skynsamlegt að annar stjórnarandstöðuflokkurinn, að vísu sá minni, ætti engan fulltrúa í þn, og ýmsum öðrum mikilvægum stjórnum opinberra stofnana og fyrirtækja. Það varð niðurstaða ríkisstj. allrar, frá því var engin undantekning, sem síðan var staðfest einróma í báðum þáv. stjórnarflokkum, Sjálfstfl. og Alþfl., að skynsamlegast væri að ríkisstj. beitti sér fyrir því að fjölgað yrði í þn. úr 5 mönnum upp í 7, einmitt til þess að minni stjórnarandstöðuflokkurinn þá, Alþb., ætti þar fulltrúa. Við töldum það ekki aðeins sanngirnisrök, heldur einnig hafa mikla þýðingu fyrir skynsamleg vinnubrögð þingsins. Og í kjölfar þessa var síðar meðlimum ýmissa annarra stjórna, sem Alþ. kýs, fjölgað úr 5 upp í 7.
Til þessarar ákvörðunar þáv. stjórnarfl., Sjálfstfl. og Alþfl., lágu nákvæmlega sams konar sanngirnis- og skynsemisrök eins og lágu til þess allra flokka samkomulags sem ég tel að hafi verið gert á fyrstu dögum fyrsta þings þessa kjörtímabils. Það er því ekki í fyrsta skipti sem slíkt samkomulag er gert til þess að tryggja öllum flokkum rödd og starfsaðstöðu í n. Þetta dæmi, sem ég nefndi, var mun mikilvægara en það sem var um að ræða fyrir tveim árum og það sem er um að ræða nú. En það var skoðun okkar, sem þá bárum ábyrgð á stjórnarfarinu, að þáv. lausn væri sanngjörn, alveg eins og það var óbreytt skoðun okkar að það, sem samkomulag varð um 1974, væri sanngjarnt og réttlátt, og ég fyrir mitt leyti stóð í þeirri meiningu, alveg eins og hv. 5. þm. Vestf., að það samkomulag hefði verið gert þannig að það ætti að gilda út kjörtímabilið, auðvitað að því tilskildu, að ekki yrðu grundvallarbreytingar á sjálfri flokkaskipuninni á Alþ., sem ekki hafa orðið.
Niðurstaða mín af þessum bollaleggingum er sú, að lagabreytingin var beinlínis gerð til þess að tryggja öllum flokkum sæti í fjvn., en ekki til þess að tryggja Alþb. þar tvo fulltrúa, en útiloka Samtökin frá starfi í fjvn. Þess vegna tel ég það ekki ofmælt hjá hv. 5. þm. Vestf. þegar hann segir, að Alþb. hafi hér rofið samkomulag, en undir þau orð tók hæstv. forsrh. raunar einnig.
En fyrst saga þessa máls er rædd jafnítarlega og hér átti sér stað, þá bygg ég að sé rétt að ég bæti við í hana þætti sem ekki hefur komið fram af alveg skiljanlegum ástæðum hjá þeim sem fjallað hafa um málið hér í ræðustól. Það heyrðist á fyrstu dögum þessa þings, þegar þetta vandamál bar á góma, að Alþb. ætti erfitt með að una því eða það þætti ósanngjarnt, að Alþfl. mundi hafa í hyggju að breyta kjöri síns fulltrúa í fjvn. Ég segi sannleikann umbúðalaust um þetta efni, þannig að ekkert fari hér á milli mála. Það er rétt, að sá fulltrúi Alþfl., sem undanfarin ár hefur átt sæti í fjvn. og verið þar ágætur fulltrúi okkar, óskaði eindregið eftir því á fyrsta þingfundi flokksins eftir að þing kom saman og áður en að þetta mál bar á góma, að vera leystur undan því að vera kosinn áfram í fjvn., vegna þess að reynslan sýnir undanfarin tvö þing að hann hafi þurft að verja óeðlilega miklum hluta af starfstíma sínum á þingi í nefndarstörf, einfaldlega vegna þess að í fyrsta skipti nú á þessu þingi á Alþfl. tvo fulltrúa í Ed., en Samtökin eiga bar engan fulltrúa, en almennt samkomulag hefði verið um það að skipta fulltrúum í n. sem sanngjarnast milli flokkanna í hlutfalli við stærð þeirra. Vegna þess að Samtökin eiga engan fulltrúa í Ed., þá hafa öll nefndarstörf stjórnarandstöðunnar, við hlið Alþb., fallið á hina tvo fulltrúa Alþfl. í Ed. Hins vegar hafa Alþfl. og Samtökin skipt með sér aðild að nefndum í Nd. og Sþ. Þar sem sá maður, sem hefur verið fulltrúi okkar í fjvn. undanfarin ár, Jón Árm. Héðinsson, á einnig sæti í þeirri n. í Ed. þar sem störfin eru einna mest, þ.e.a.s. fjárhags- og viðskiptanefnd, tjáði hann okkur að sá tími, sem hann hefði á undanförnum tveimur þingum, sérstaklega á síðasta þingi, orðið að verja í nefndarstörf, hefði reynst svo mikill að það væri sér í raun og veru ofviða að gegna öllum þessum störfum svo að vel væri. Þess vegna bæri hann fram þá eindregnu ósk að þurfa ekki að eiga sæti áfram í fjvn., en flokkurinn veldi annan fulltrúa til þess að taka þar sæti. Við hinir vorum allir sammála um að verða við óskum þessa hv. þm., Jóns Árm. Héðinssonar, og ákváðum að kjósa þá hv. 8. landsk. þm., Sighvat Björgvinsson, til þess að vera fulltrúi flokksins í fjvn.
Nokkru seinna barst okkur til eyrna að það þætti óeðlilegt að í fjvn. ættu sæti þrír fulltrúar frá Vestfirðingafjórðungi. Þá var gert ráð fyrir því að Karvel Pálmason ætti áfram sæti í n. Annars hefði ekkert verið við þetta að athuga. Okkur hafði ekki borist vitneskja um að þetta væri óeðlilegt, þegar við ákváðum að skipta um fulltrúa í n., né heldur að að því væri stefnt að ýta Karvel Pálmasyni, hv. 5. þm. Vestf., út úr n.
Við brugðumst þegar í stað þannig við þessu, að við ákváðum að ef þetta væru ein af rökunum fyrir því að Alþb. krefðist tveggja manna í fjvn., þá værum við fúsir til þess að breyta þessari ákvörðun og kjósa Jón Árm. Héðinsson, sem við hefðum auðvitað fullt traust á að mundi geta gegnt störfum með sama hætti á þessu þingi og tveimur öðrum, áfram í n. Og þetta tilkynntum við þingflokki Alþb., þetta tilkynntum við þingflokki Samtakanna og þetta tilkynntum við þingflokkum stjórnarflokkanna, og ég veit að vitneskja um þetta barst hæstv. forsrh. M.ö.o.: uppástunga okkar var þá sú, að sama tala manna skipaði fjvn. áfram og sömu menn skipuðu fjvn. áfram. En þessu var hafnað af hálfu Alþb. Þessu var eindregið hafnað af hálfu Alþb. Það var m.ö.o. ekki bundið við nein kjördæmissjónarmið, hvað þá persónur, sem afstaða Alþb. markaðist af, það var einföld krafa um að nota rétt sinn samkv. þingsköpum, sem ég vefengi ekki, til að fá kjörna 2 menn af 10, þrátt fyrir það að ég telji þá hafa gert samkomulag um það að þeir skyldu ekki nota þennan rétt sinn á þessu kjörtímabili.
Þetta tel ég rétt að þm. og þjóðin fái vitneskju um, að á því hefur ekkert staðið að Alþfl. væri reiðubúinn til að standa við það samkomulag, sem gert var, og gera allt, sem í hans valdi stæði, til þess að sanngjörn og skynsamleg lausn mætti haldast á þeim vanda sem upp kom í byrjun þessa kjörtímabils.
Okkur var líka kunnugt um hugmyndina um að fækka aftur niður í 9, sem hefði haft það í för með sér, að Alþb. missti sinn fulltrúa og ætti þar einn eins og það átti á síðasta kjörtímabili. Ég get hins vegar vel skilið þá afstöðu hæstv. ríkisstj. að hverfa ekki að því ráði. Það er, eins og kom fram hjá hæstv. forsrh., hæpið að breyta lögum nema brýnustu nauðsyn beri til, og það er vægast sagt leiðinlegt og til lítils sóma fyrir Alþ. að þurfa að breyta lögum vegna þess að ákveðinn stjórnmálaflokkur stendur ekki við tveggja ára gömul orð sín.
Ég lýk þessu máli mínu með því að segja, að auðvitað rengjum við í Alþfl. ekki formlegan rétt Alþbl. til þess að hljóta 2 sæti af 10 í fjvn. En það er líka til siðferðilegur réttur samkv. samkomulagi, og þann rétt tel ég að Alþb. hafi ekki virt með þeirri ákvörðun sinni að gera till. um tvo menn þegar kosið verður til fjvn.