15.12.1976
Sameinað þing: 33. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 1281 í B-deild Alþingistíðinda. (890)

112. mál, landhelgismál

Utanrrh. (Einar Ágústsson):

Herra forseti. Háttvirtu áheyrendur. — Till. sú, sem hér liggur fyrir til umr., fjallar um það að vegna veikrar stöðu helstu fiskstofnanna við Ísland skuli Alþ. lýsa því yfir við útlendinga að eigi verði neinir nýir fiskveiðisamningar um veiðiheimildir í fiskveiðilandhelgi Íslands gerðir. Tilefnið er að sjálfsögðu, samkv. því sem kom fram hjá síðasta hv. ræðumanni, það að nokkrar könnunarviðræður hafa farið fram við Efnahagsbandalagið um fiskvernd og gagnkvæm fiskveiðiréttindi og aðrar viðræður standa fyrir dyrum. Og það er auðvitað ágætt að tala um afla útlendinga í tillgr., en ræða svo einungis um Efnahagsbandalag Evrópu.

Þetta jafngildir auðvitað í reynd því, að við eigum að segja við Efnahagsbandalagið að við höfum ekkert við það að tala, því að það er ekkert samhengi í því að segja annars vegar: Ég hef ekkert við þig að tala — og svo hins vegar: Nú skulum við setjast niður og spjalla saman. — Slíkt væri auðvitað argasti leikaraskapur sem ekki er orðum að eyðandi. Þó er það þetta sem a.m.k. sumir flm. till. hafa lagt til, a.m.k. þeir sem sagt hafa það bæði hér á þingi og annars staðar að auðvitað sé ekkert á móti því að tala við þessa menn, eins og svo oft er komist að orði þér, og alveg sjálfsagt að sýna fyllstu kurteisi.

Ríkisstj. hefur ekki farið að með þessum hætti og hefur ekki trú á því að hann muni leiða til velfarnaðar. Efnahagsbandalagið fór fram á könnunarviðræður við okkur skömmu áður en Oslóarsamkomulagið svonefnda féll úr gildi og öllum veiðum breta innan 200 mílna fiskveiðilögsögu okkar lauk.

Oslósarsamkomulaginu voru þrjú atriði sem einkum voru vefengd af hálfu hv. stjórnarandstæðinga, sem sé þau í fyrsta lagi að bókun nr. 6 mundi falla úr gildi um leið og samningurinn við breta rynni út, í öðru lagi að í 10. gr. margnefnds samnings væri ekki um neina viðurkenningu á 200 mílum okkar að ræða og í þriðja lagi að bretarnir mundu ekki hætta veiðum 1. des. s.l. og lítið væri að marka yfirlýsingar þeirra um hetta efni.

Við, sem tókum þátt í þessari samningagerð, héldum því fram að öll þessi atriði mundu standast, og reynslan hefur ótvírætt sýnt að það álit var rétt. Á hinn bóginn hef ég aldrei haldið því fram, enda aldrei dottið það í hug, að þar með væri allur áhugi Efnahagsbandalagsmanna fyrir fiskveiðum á Íslandsmiðum úr sögunni fyrir fullt og allt, enda var skýrt tekið fram í Osló að eftir 1. des. s.l. mundi Efnahagsbandalagið fara með fiskveiðimálefni allra bandalagsríkjanna. Og það var einmitt þess vegna sem fundirnir voru haldnir hér í Reykjavík 12. og 25. og 26. nóv. s.l., og niðurstaða þeirra varð, svo sem kunnugt er, sú að gefin var út sameiginleg yfirlýsing, svofelld:

„Ísland og Efnahagsbandalag Evrópu hafa komið sér saman um að halda áfram viðræðum sín á milli er miði að samkomulagi til lengri tíma, þar sem kveðið verði á um samvinnu á sviði fiskiverndar og stjórnunar á veiðum tiltekinna fiskstofna. Í viðræðum þessum verði einnig fjallað um hugsanlegar gagnkvæmar veiðiheimildir á fiskimiðum hvors samningsaðila um sig í samræmi við stefnu beggja aðila á sviði fiskverndar. Viðræðurnar munu hefjast fyrir jól.“

Í framhaldi af þessu hefur síðan verið ákveðið að samtöl fari fram í Brüssel undir forustu sendiherra okkar þar, Tómasar Tómassonar, en honum til aðstoðar verða embættismenn, þ. á m. einn fiskifræðingur, dr. Jakob Magnússon. Nánar tiltekið fara þessar viðræður fram á morgun og föstudag. Þess vegna skil ég hreinlega ekki fréttaflutning eins og þann sem hafður er frammi í einu dagblaðanna í dag, en þar segir, með leyfi hæstv. forseta:

„Ráðh. neituðu að nokkrar viðræður mundu fara fram í des. Sama daginn og Einar Ágústsson sór þær viðræður af sér í viðtali við Morgunblaðið sendi stjórnarráðið út tilkynningu um að viðræðurnar mundu fara fram 16. og 17. þ. m.“

Hvað er nú hið rétta í þessu? Í fyrsta lagi segir í fréttatilkynningunni, sem ég las áðan og birt var 26. nóv., að viðræður muni fara fram fyrir jól. Eru þá jólin ekki lengur í desembermánuði samkv. tímatali þeirra Þjóðviljamanna? Er kannske búið að ákveða að fresta þeim, eins og samkvæmt alþekktri fyrirmynd helstu hugmyndafræðinga flokksins? Þetta er eina skýringin sem ég get fundið á þessu. En jafnvel þótt svo væri, þá er á fleira að líta. Í viðtali við Morgunblaðið 11. þ. m. er eftir mér haft orðrétt, með leyfi forseta:

„Hins vegar höfum við komið okkur saman um að hafa fund í Brüssel 16. og 17. des. undir forustu Tómasar Tómassonar sendiherra með aðstoð fiskifræðinga að heiman til þess að fara yfir þá möguleika sem kunna að vera á gagnkvæmum veiðiheimildum.“

Við þetta er svo aðeins því að bæta, að tilkynning utanrrn. var fyrst gefin út í gær, þ.e.14. þ.m., þannig að eitt rekur sig hér á annars horn, og ef annar fréttaflutningur er eftir þessu, þá býð ég ekki í hann.

En blaðið segir meira í dag, sem sé þetta: „Hver trúir því að blaðamenn ljúgi upp tölum um skipafjölda og veiðimagn án þess að hafa hið minnsta fyrir sér í þeim efnum. Því trúir enginn,“ segir blaðið að lokum.

En er það alveg víst að enginn trúi slíku um einhverja blaðamenn, innlenda eða erlenda, sem t.d. halda því fram að íslenskir ráðh. hafi svarið fyrir allar viðræður í des. þrátt fyrir þær yfirlýsingar sem ég áðan vitnaði til? Ég get látið öðrum eftir að dæma um þetta.

Annað og meira en ég áður greindi höfum við ekki gert í þessu máli, og allt það moldviðri, sem reynt hefur verið að þyrla upp í kringum þetta, er mér algerlega óskiljanlegt. Og þó er kannske ein skýring sem má hugsa sér, og hún er sú, að hv. stjórnarandstæðingar séu að koma því inn hjá þjóðinni að við, sem þessi mál hafa aðallega mætt á, séum svo varhugaverðir í þessum efnum að við sitjum á svikráðum við land og lýð, séum landráðamenn og ætlum ekki einungis að selja frumburðarréttinn, eins og maður er nú orðinn vanur að heyra, heldur ætlum við nú að gefa hann, láta útlendinga hafa hann fyrir bókstaflega ekki neitt, ekki nokkurn skapaðan hlut, nema kannske þá eins og eina veislu úti í Brüssel eða einhvers staðar annars staðar þar sem góð veitingahús er að finna.

Hv. 2. þm. Austurl., Lúðvík Jósepsson, var að tala hér áðan um siðferðísbrest okkar og það er auðvitað vel við hæfi, sér í lagi þegar haft er í huga að hann telur svo sem engu máli skipta hvort rétt er haft eftir blaðamönnum eða ekki.

Nei, góðir áheyrendur, þessu er ekki þannig varið. Á næsta fundi ætlum við aðeins að taka við og hlusta á hugmyndir Efnahagsbandalagsmanna um þau tvö atriði sem sameiginlega yfirlýsingin fjallar um. Við munum hvorki ákveða stað né stund fyrir nýjan fund. Við munum ekkert aðhafast fyrr en Alþ. kemur saman að nýju eftir jólahlé, þannig að það verður hv. Alþ. sjálft sem ákveður það hvort einhver samningur verður gerður og þá hvernig, ef svo skyldi til takast að íslendingar sæju sér hag í einhvers konar samningsgerð. Og ég trúi ekki öðru en því, að Alþ. treysti sér til þess að axla þessa byrði, og ber engan kvíðboga fyrir því, að innan þessara veggja sé ekki nægilega mikil yfirsýn yfir fiskveiðimál til þess að tryggt verði að engin vitleysa verði gerð. Ég trúi ekki heldur öðru en því að sameiginleg stefna okkar og Efnahagsbandalagsins í fiskverndunarmálum muni gott af sér leiða fyrir báða aðila ef vel tekst til.

Ég skal fúslega viðurkenna að ég hef ekki nærri eins mikið vit á fiskimálum og þeir menn vafalaust hafa sem hér tala digrum karlarómi svona annan hvern dag að meðaltali um þau efni. En svo mikið þykist ég vita, að fiskurinn t.d. við Grænland er ekki markaður eins og lömb á fjalli, og það hlýtur því einnig að vera okkar hagur eins og grænlendinga sjálfra að þar verði komið á skynsamlegri fiskvernd sem engir eru líklegri til að móta eða hafa áhrif á en einmitt okkar eigin fiskifræðingar sem margir hverjir hafa mikla reynslu í þeim efnum. Eigum við að hafna þeim möguleika að hafa áhrif í þessu efni? Ég segi afdráttarlaust nei.

Hins vegar er ég alveg sammála því, að við eigum að fara okkur hægt í þessum málum öllum eins og sakir standa nú, og ég skal rifja upp nokkur þeirra atriða sem þessu valda.

Þar er þá fyrst til máls að taka að Efnahagsbandalagið hefur enn sem komið er enga fastmótaða stefnu í fiskveiðimálum sínum, eins og hv. 2. þm. Austurl. benti réttilega á. Síðast í fyrradag var gerð tilraun í þessa átt, en hún mistókst fyrir þær sakir að ágreiningur var milli breta og íra annars vegar og hinna sjö hins vegar. Því er ljóst að erfitt verður fyrir bandalagið að ákveða hvað hægt er að láta í gagnkvæmum skiptum meðan svona er ástatt.

Í öðru lagi er vert að nefna það, að Efnahagsbandalagið stendur ekki aðeins í viðræðum við okkur íslendinga um þessar mundir. Einmitt þessa dagana er verið að ræða við norðmenn um gagnkvæm fiskveiðiréttindi þeirra og gengur þar hvorki né rekur samkv. nýjustu fréttum. Þá standa fyrir dyrum viðræður bandalagsins við rússa, en þeir hafa sem kunnugt er stóraukið veiðar sínar við Bretlandsstrendur, aðallega á makríl, og ég fann mig knúinn til þess á síðasta NATO-ráðherrafundi að lýsa alveg sérstakri samúð með bretum vegna veiða rússneskra skipa innan hinnar nýju fiskveiðilögsögu breta og bandalagsins. Fleiri viðræður standa fyrir dyrum hjá þeim, sem mér er að vísu ekki fullkunnugt um, en get þó nefnt bæði viðræður við Kanada og Bandaríkin og e.t.v. einhverja fleiri.

Meðan öll þessi mál eru í jafnmikilli deiglu og ég hef hér reynt að lýsa í stuttu máli, er vitanlega engin ástæða fyrir okkur, nema siður sé, að fara að ganga fram fyrir skjöldu og ríða á vaðið með samningsgerð. Það breytir þó ekki þeirri skoðun minni, að rétt sé að kanna ýmis atriði og að sama skapi sé óviturlegt að skella hurðum svo fast að engin leið verði að opna þær á ný, hversu mjög sem manni kynni siðar að vera þörf á því að komast inn úr kuldanum.

Enn er þó auðvitað ótalið það sem mestu máli skiptir, en það er ástand fiskstofnanna. Það er ekki ætlun mín og ekki heldur á mínu færi að draga í efa þá fullyrðingu, sem í þáltill. þeirra þremenninga greinir, að þar sé eða geti a.m.k. verið um hættuástand að ræða. Þess vegna ber okkur að sjálfsögðu að fara að öllu með gát. Og ég get vel endurtekið það, sem ég sagði í sjónvarpsþætti um daginn, að eins og nú er ástatt um fiskstofna okkar, og ekki aðeins hjá okkur, heldur hjá Efnahagsbandalaginu líka, þá tel ég næsta litlar líkur á að til gagnkvæmra fiskveiðisamninga komi í bráð. En mín von er sú, að með skynsamlegri verndun og nýtingu miðanna þurfi sá dagur eigi að vera ýkjalangt undan, að það verði beggja hagur að gera gagnkvæma fiskveiðisamninga, og þess vegna beri ekki að skella öllu í lás.

Það virðist vera býsna útbreiddur misskilningur að mér eða okkur hinum, sem helst hafa farið með fiskveiðimál fyrir okkar hönd, hafi alveg láðst að minnast á það einu orði að í gildi væru tveir samningar við aðildarlönd bandalagsins, þ.e.a.s. vestur-þjóðverja og belga, og að við ættum þar með inneign hjá þeim, og alltaf af og til eru einhverjir að finna að þessum meintu mistökum okkar. Ég get upplýst bæði þessa menn og aðra um það, að þessu hefur ekki verið gleymt og þetta verður einmitt eitt af þeim atriðum sem rædd verða á morgun og föstudag, þannig að þessi ótti er ástæðulaus.

Mig langar að rifja það hér upp með nokkrum orðum hvað áunnist hefur í landhelgismálinu undanfarin 5 ár.

Þegar ég og hv. 2. þm. Austurl., Lúðvík Jósepsson, þáv. hæstv. sjútvrh„ fórum fyrst til London til þess að ræða um útfærsluna í 50 mílur, í júlí 1971, þá voru þær tölur sem lagðar voru til grundvallar, eitthvað nálægt þessu, ef ég man rétt: bretar 207 þús. tonn, þjóðverjar 130, færeyingar eitthvað yfir 20, belgar 12 og aðrir minna. Þetta telst mér vera um 370 þús. tonn og mest af þessu þorskur, viðkvæmasta fisktegundin. Nú eftir rúmlega 5 ár stendur lessið þannig, að þeir samningar, sem í gildi eru, eru þessir: þjóðverjar 60 þús. tonn, færeyingar 17, belgar 6500 og aðrir minna. Samtals eru þetta um 95 þús. tonn og þar af aðeins um 15 þús. tonn af þorski. Þegar þessir samningar eru svo skoðaðir enn betur kemur í ljós að þýski samningurinn gildir til 28. nóv. 1977 eða í tæpt ár, en öllum hinum má segja upp með 6 mánaða fyrirvara. Og nú er landhelgin ekki lengur 12 mílur, eins og hún var þegar við Lúðvík fórum fyrst til London, nú er hún 200 mílur. Nú er heldur enginn samningur sem kveður svo á um að við skulum sækja um útfærsluleyfi til vitringanna í Haag. Nú erum við einráðir, nú ráðum við sjálfir.

Þessu höfum við náð á 5 árum með samstilltu átaki þjóðarinnar, hagstæðri þróun hafréttarmála og hæfum sérfræðingum í alþjóðarétti. Og ég verð að gera hér þá barnalegu játningu, að ég hef haft mjög mikla ánægju af því að starfa að þessum málum með mörgum góðum og áhugasömum samstarfsmönnum úr öllum stjórnmálaflokkum. Þess vegna sárnar mér það — og kannske of mikið — þegar mér eru borin óheilindi á brýn í þessu lífshagsmunamáli íslendinga. En það mætti kannske leyfa sér að vona að ég misskilji þessa menn, sem till. flytja, og tillöguflutninginn og það sé máske umhyggjan ein fyrir velferð lands og þjóðar sem þarna liggi að baki. Ég vona að svo sé. Og ef hún — umhyggjan ein — stjórnar gerðum þeirra, þá er vel, því að öll hljótum við að óska þess að besti kosturinn fyrir Ísland verði fyrir valinu. En flas hefur hingað til ekki verið talið til fagnaðar. Þess vegna skulum við flýta okkur hægt og athuga okkar gang. Við höfum tíma til þess núna. Við ráðum sjálf okkar málum í fyrsta skipti í mörg hundruð ár. — Ég þakka þeim sem hlýddu. Góða nótt.