15.12.1976
Sameinað þing: 33. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 1289 í B-deild Alþingistíðinda. (892)

112. mál, landhelgismál

Sjútvrh. (Matthías Bjarnason):

Herra forseti. Góðir íslendingar. — Þýðingarmesta ákvörðun, sem áslensk stjórnvöld hafa tekið nú um margra ára skeið, er vafalaust útfærsla fiskveiðilögsögunnar í 200 mílur. Þessi stefnumörkun íslendinga vakti mikla athygli víða um heim og þó sérstaklega meðal fjölmargra þjóða á Hafréttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna og stóðu strandríki heims með okkur í þessu máli. Þessi ákvörðun íslendinga var ekki tekin til þess að storka öðrum þjóðum, heldur af brýnni nauðsyn vegna þess hversu nærri var gengið helstu fiskstofnum okkar á Íslandsmiðum. Hún var gerð í þeim tilgangi að tryggja framtíð þjóðarinnar, tryggja yfirráð íslensku þjóðarinnar yfir fiskveiðilandhelgi sinni. Hún er gerð í því skyni að nýta auðlindir hafsins fyrir íslensku þjóðina eina.

Hitt var okkur öllum ljóst, að það voru miklir erfiðleikar fram undan. Ákveðnar þjóðir risu öndverðar gegn þessum áformum okkar, — þjóðir sem ekki hafa viljað viðurkenna rétt strandríkja til einhlíða útfærslu. Þar voru bretar og vestur-þjóðverjar fremstir í flokki sem kærðu okkur fyrir alþjóðadómstóli þegar við færðum út í 50 mílur. Nú er svo komið að þessar þjóðir og önnur ríki Efnahagsbandalagsins eru búin að lýsa yfir útfærslu fiskveiðilögsögu sinnar frá 1. jan. n.k. í 200 mílur. Engin alþjóðasamþykkt liggur nú sem fyrr að baki slíkum ákvörðunum. Nú eru þær ekki lögleysa. Þannig hafa þessar þjóðir og fleiri fetað í fótspor okkar íslendinga og fært út fiskveiðilögsögu sína eins og við höfum verið að gera. Við höfum verið í fararbroddi meðal þjóða heims í þessum efnum. Við höfum verið með þeim fyrstu að skilja nauðsyn þess að vernda fiskimiðin í kringum okkur, og nú sjáum við að aðrar þjóðir eru farnar að skilja þá baráttu sem við hófum á því að landgrunnslögin voru sett á árinu 1948, en allar okkar aðgerðir í landhelgismálinu hafa verið byggðar á þeim lögum.

Sjálfstfl. markaði þá ákveðnu stefnu á miðju ári 1973 að berjast fyrir því að fiskveiðilögsagan verði færð út í 200 mílur. Það má segja að flestir íslendingar hafi tekið þessari ákvörðun flokksins vel. En þó voru til einstaka menn sem litu á hana öðrum augum. Einn af þeim mönnum, sem voru ekki alls kostar ánægðir með þessa stefnumörkun, var þm. sem talaði hér fyrstur í kvöld, 2. þm. Austurl., Lúðvík Jósepsson. Hann sagði í samtali við blað sitt, Þjóðviljann, 1. sept. 1973, orðrétt:

„Hitt er allt annað mál, hvort við íslendingar tökum okkur 200 mílna landhelgi einhvern tíma í framtíðinni þegar slíkt er heimilt samkv. breyttum alþjóðalögum eða að aflokinni Hafréttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna.“

Haldið þið að það hafi verið skynsamlegt að bíða eftir að Hafréttarráðstefna Sameinuðu þjóðanna lyki störfum og taka þá ákvörðun um útfærslu í 200 mílur, eins og Lúðvík Jósepsson vildi? Hafréttarráðstefna Sameinuðu þjóðanna hefur ekki lokið störfum sínum enn þá. Eftir hans kokkabókum frá 1973 átti ekki að færa út í 200 mílur. Við værum enn þá með 50 mílur, ef hann hefði fengið að ráða.

Var 2. flm. þessarar till., sem nú er hér til umr., eitthvað jákvæðari í afstöðu sinni? Þegar núv. ríkisstj. tók ákvörðun um útfærsluna í 200 mílur sagði hann að nú ætti að færa landhelgina upp á miðjan Grænlandsjökul. Hann tók ekki ákvörðun um 200 mílna fiskveiðilögsögu alvarlegar en svo að hann hafði hana í flimtingum. Þetta var Benedikt Gröndal, hinn skeleggi leiðtogi Alþfl. Hann tók svona á málunum.

Þessi till. til þál., sem flutt er af þessum tveimur áðurnefndu þm. ásamt þriðja þm., er um að Alþ. lýsi því yfir að nýir samningar um veiðiheimildir útlendinga í fiskveiðilandhelgi Íslands komi ekki til greina. Og till. er flutt vegna þeirrar vitneskju sem fyrir liggur um veika stöðu helstu fiskstofna við landið. Eru þessir flm. till. núna fyrst að vita um veika stöðu helstu fiskstofna við landið? Á árinu 1972 lágu upplýsingar fyrir um þessa veiku stöðu fiskstofna við landið. Hvað gerðist þá? Það gerðist að haldið var áfram að bæta við fiskiskipastól íslendinga af fullum krafti. Keypt voru skip viðstöðulaust eins og hver vildi. Hvað gerðist frekar eftir að þessi skýrsla lá fyrir 1972? Lúðvík Jósepsson, þáv. sjútvrh., sagði þá að ekki kæmu til greina neinir samningar við erlend ríki. Hvað gerðist rúmum tveimur mánuðum eftir þessa yfirlýsingu hans? Þá var gerður samningur við breta um að leyfa þeim að veiða 260 þús. smálestir af fiski á tveimur árum eða næstum því eins mikið og nú er lagt til að ársaflinn af þorski verði á næsta ári. Allir flm. þessarar till., allir þrír með tölu, greiddu atkv. með því að veita bretum þessar veiðiheimildir. Hvaða skýringu geta þessir menn gefið á framferði sínu og frammistöðu? Hvaða afsakanir hafa þeir fram að færa? Vilja þeir ekki skýra frá því hvað réð gerðum þeirra þá? Með þeim samningum var aðeins verið að ná vopnahléi við breta sem beittu þá herskipaíhlutun á fiskimiðunum við Ísland, sem þá eins og síðar var alvörumál og nauðsynlegt að fórna einhverju fyrir friðinn. En bretar viðurkenndu engin réttindi Íslendingum til handa með þessum samningi.

Hvað gerist svo á s.l. vori þegar samningarnir eru gerðir í Osló? Þá viðurkenna bretar 200 mílna fiskveiðilögsögu íslendinga og samið er um stórfellda skerðingu á veiðum breskra togara til 6 mánaða, miðað við sömu mánuði árið á undan, sem nemur um 30 þús. tonnum minni afla. Hvað gerðu þessir menn þá? Þeir mótmæltu þessum samningum. Og þegar þeir voru til umr. og afgreiðslu á Alþ. fyrir nokkru greiddur þeir allir þrír atkv. á móti samningi þar sem breska ríkisstj. viðurkennir einhliða rétt íslendinga til stjórnar á fiskveiðilandhelgi Íslands, samningi til 6 mánaða sem hafði í för með sér 30 þús. tonna minni afla en þeir höfðu náð í óleyfi. Það er eitthvað, sem þessir menn hafa af að státa! Hefði kannske verið skynsamlegra af Alþ. að lýsa yfir áður, að samningar kæmu ekki til greina, og bretar haldið áfram veiðum togara sinna undir herskipavernd og tekið 30 þús. tonnum meira af fullnýttum eða ofnýttum fiskimiðum umhverfis landið? Það hefði verið stefna í lagi.

Það er sannanlegt mál að framferði þessara þm. er fyrir neðan allar hellur. Og nú flytja þeir till. um það að íslendingar tali ekki við fulltrúa Efnahagsbandalagsins sem er bandalag 9 þjóða með um 220 millj. íbúa. Mikið yrði staða Íslands sterk á sviði alþjóðamála ef þannig væri á málum haldið ! Hvílík hræsni og derringur er í þessum mönnum?

Ríkisstj. Íslands hefur haldið af festu á landhelgismálinu frá því að reglugerðin var gefin út um útfærsluna. Hún hefur ekki látið tilfinningahita hlaupa með sig í gönur. Hún hefur ekki látið óhappamenn segja sér fyrir verkum. Hún hefur ekki legið hundflöt fyrir erlendu valdi. Hún hefur neitað ósanngjörnum kröfum um veiðar innan fiskveiðilandhelgi og hún mun enn fara að á líkan hátt. hún mun ræða við allar þjóðir sem þess óska. Hún mun ekki láta segja við sig ati hún neiti viðræðum við þjóðir um vandamál sem við er að glíma hverju sinni. Það var haldið áfram viðræðum við Breta lengst af eða þangað til þeir sendu herskip inn í íslenska fiskveiðilandhelgi, og það var ekki fyrr en herskipin fóru út að viðræður voru teknar upp að nýju. heim viðræðum lauk með fullum sigri íslendinga, óvefengjanlegum sigri íslendinga, viðurkenningu breta á 200 mílna yfirráðarétti íslendinga sjálfra yfir fiskveiðilögsögu sinni. Það hefur nú verið staðfest með því að breskir togarar hafa yfirgefið Íslandsmið frá 1. þ.m. að telja.

Í fyrsta skipti í næstum 6 aldir eru nú engin bresk fiskiskip í íslenskri fiskveiðilögsögu. Einhvern tíma hefðu íslenskir stúdentar fagnað slíkum málalokum. En 1. des. var ekki á þau minnst í útvarpsdagskrá hátíðarhalda þeirra, en í þess stað var hellt úr skálum reiðinnar yfir landslýð og allt tætt niður sem gert hefur verið í þjóðfélaginu. Það eru róttæku öflin sem þarna ráða ferðinni. Þetta er lið sem Benedikt Gröndal og Lúðvík Jósepsson óska að fái yfirtökin í þjóðfélaginu.

Það hefur einnig verið staðfest að tollasamningurinn við Efnahagshandalagið hefur komið til framkvæmda. Hvert atriði, sem við sögðum eftir að Oslóarsamningurinn var gerður, hefur verið staðfest.

Nú hefur Efnahagsbandalagið óskað viðræðna við íslendinga um fiskverndarmál og hugsanlega um gagnkvæmar fiskveiðiheimildir. Í þessum könnunarviðræðum, sem farið hafa fram, höfum við sagt þessum viðmælendum frá ástandi fiskstofnanna, efnahagsstöðu þjóðarinnar og ekkert dregið undan. Í þessum könnunarviðræðum höfum við látið í ljós áhyggjur út af því á Hvern hátt á að nýta fiskveiðilandhelgina við Grænland þegar útfærsla þar hefur átt sér stað. Við höfum fyrst og fremst áhuga á því að þar verði ekki um ofveiði að ræða eins og verið hefur á undanförnum árum. Ég tel rétt að leita samninga um fiskvernd, hafandi í haga að jafnvel sumar tegundir fiska eru alþjóðlegir flökkufiskar sem þarf að vernda. Í þessu sambandi vil ég sérstaklega nefna Austur-Grænland, en nú er nokkurn veginn ljóst að Efnahagsbandalagið verður samningsaðili um fiskveiðilögsögu Grænlands. Ég fagna því ef þar verður beitt hörðum friðunaraðgerðum og grænlendingar verði þar látnir njóta forgangs t.m allar veiðar, eins og þeir óvefengjanlega eiga allan rétt á.

Við höfum verulegra hagsmuna að gæta á þessum slóðum, einkum við Austur-Grænland, vegna samgangs fiskstofna milli fiskveiðilögsögu landanna og hugsanlegrar stóraukinnar sóknar á miðin og að miðlínu. Það er því hagsmunamál okkar íslendinga að þeir aðalfiskstofnar sem veiddir eru við Grænland, séu ekki ofveiddir, og á ég þá fyrst og fremst við þorskveiðar, karfaveiðar, rækjuveiðar og grálúðuveiðar. Við megum ekki gleyma þeirri gengdarlausu rányrkju sem þarna hefur átt sér stað á undanförnum árum, einkum á smákarfa, og nú á s.l. sumri var honum mokað upp í stærri stíl en áður og 14 fljótandi verksmiðjur unnu þessa veiði í gúanó. Við leggjum því ríka áherslu á að Efnahagsbandalagið geti fallist á svipaðar aðgerðir og við erum að gera innan okkar eigin fiskveiðilögsögu. Þá á ég fyrst og fremst við stærð möskva, lágmarksstærðir fisks, friðunarsvæði til verndar ungfiski og siðast en ekki síst aflakvóta á einstakar fisktegundir. Þetta er okkar sameiginlega áhugamál: friðunaraðgerðir til fiskverndar á þessa hafsvæði öllu.

Þá kem ég að því sem lýtur að hugsanlegum gagnkvæmum fiskveiðiréttindum. Þar liggur ekkert fyrir, bókstaflega ekki neitt, svo það er engin ástæða til að vera með nokkra hræðslu eða getgátur um hvað muni gerast. Efnahagsbandalagið hefur ekki mótað til fulls eigin fiskveiðistefnu. Þar hefur hver höndin verið uppi á móti annarri. Fyrst og fremst verða þessar þjóðir að ná samningum sín á milli um samræmda stefnu innan væntanlegrar fiskveiðilögsögu Efnahagsbandalagsríkjanna. Í öðru lagi verða þær að ná samningum við nágranna sína. þá á ég vitaskuld fyrst og fremst við norðmenn sem jafnhliða færa nú út í 200 mílur, sem við íslendingar fögnum. Við þurfum einnig að fá að vita hver verður stefna Efnahagsbandalagsins gagnvart Austur-Evrópuþjóðunum. Þegar þetta liggur fyrir og ef Efnahagsbandalagið gerir tilboð til okkar íslendinga um fiskveiðiréttindi innan fiskveiðilögsögu sinnar, þú verðum við að skoða það boð og vega og meta hvað þjónar best íslenskum þjóðarhagsmunum í nútíð og framtíð.

Við höfum einir réttinn til þess að stjórna fiskveiðum innan 200 mílna fiskveiðilögsögu okkar. Þann rétt munum við ekki afsala okkur, hvorki til Efnahagsbandalagsins né annarra ríkja. Þannig munum við standa að málum. Við látum ekki úrtölumenn eins og þá, sem flytja þessa þáltill., marka stefnu fyrir okkur. Þeir eru búnir að fara svo margar veitur á undanförnum mánuðum og hafa farið svo villir vegar í því hvað málefnum Íslands er fyrir bestu, að við getum ekki tekið tillit til þeirra í þessum efnum. Ef þeir ætlast til þess að tillit verði tekið til þeirra, þá verða þeir að breyta til og taka upp ábyrga stefnu í stað hentistefnu. Það er ekki stórmannlegt að leika á tilfinningastrengi almennings í vandasamasta stórmáli þjóðarinnar í þeim tilgangi að spilla fyrir sambúð við önnur ríki. Við verðum að gera okkar besta til að halda friðsamlegu og eðlilegu samstarfi við önnur ríki.

Núv. ríkisstj. er ákveðin í að eiga viðræður á þessum grundvelli við Efnahagsbandalagið. En hún hefur ekki tekið ákvörðun um að það verði samið við Efnahagsbandalagið, hvorki um eitt né annað. Það verður ekki gert nema leggja málin fyrir fram fyrir Alþ. Þess vegna er þessi þáltill. með öllu óþörf og virðist aðeins flutt í þeim eina tilgangi að kynda eld að glóðum sundrungar í þjóðfélaginu.

Ég skal lofa því, að erlendum verksmiðjutogurum verði aldrei leyft að hafa hér áhafnaskipti, eins og gert var í tíð fyrrv. sjútvrh. til þess að trufla þá sem minnst við eyðileggingu fiskimiðanna umhverfis landið.

Það væri fróðlegt að fá skýringu á því frá fulltrúum Alþfl. hvað valdi þeirri kúvendingu þess flokks í samskiptum við erlendar þjóðir að flytja sérstaka þáltill. með kommúnistum um að Alþ. lýsi yfir að ekki verði talað við aðrar þjóðir. Það er sérstök ástæða að geta þess að þær þjóðir, sem leita hvað ákafast eftir veiðiheimildum hér, eru undir stjórn krata, eins og bretar og vestur-þjóðverjar. Vill Alþfl. að samskipti ríkisstj. Íslands við ríkisstj. þessara landa verði að engu? Það er eftirtektarvert að forustumenn Alþfl. sleppa engu tækifæri til að hitta þessa flokksbræður sína og sitja með þeim ráðstefnur og þing. Hafa þeir á þessum ráðstefnum talað máli Íslands, og hvaða áhrif hefur sá málflutningur haft á menn eins og Callaghan og Helmut Smidt kanslara Vestur-Þýskalands? Eða hefur hann engin áhrif haft, og ætla íslensku krataforingjarnir að halda samt áfram samskiptum við þá í nafni bræðralags lýðræðisjafnaðarmanna.

Að lokum þetta: Frumskilyrði þess að geta haft fulla stjórnun á fiskveiðum við Ísland var að fá viðurkenningu annarra þjóða á 200 mílna fiskveiðilögsögunni. Það hefur nú tekist og hefur hlutdeild íslendinga sjálfra í öllum botnfiskafla á Íslandsmiðum aukist verulega. Fram til ársins 1969 tóku útlendingar um og yfir 50% af öllum botnfiskafla á Íslandsmiðum, á árinu 1972 nam hlutdeild okkar aðeins 55%, en á s.l. ári náði hún 68.7%. Á þessu ári hefur orðið enn þá betri árangur, því nú er nokkurn veginn séð að hlutdeild okkar í heildarbotnfisksaflanum mun verða um 74% og í þorskveiðunum einum mun hlutdeild okkar nema 80.2%. Á næsta ári mun verða veruleg þróun í þessa sömu átt. Þannig hefur verið haldið á landhelgismálinu af festu og skynsemi. — Ég þakka áheyrnina og óska öllum landsmönnum gleðilegrar jólahátíðar. Góða nótt.