15.12.1976
Sameinað þing: 33. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 1294 í B-deild Alþingistíðinda. (893)

112. mál, landhelgismál

Magnús T. Ólafsson:

Herra forseti. Góðir hlustendur. — Þessir dimmu desemberdagar eru í rauninni sigurdagar fyrir íslendinga. Um leið og mánuðurinn rann upp héldu breskir togarar allir með tölu á brott úr 200 mílna fiskveiðilögsögu Íslands. Með því var staðfest endanlega og ótvírætt að íslenska þjóðin ræður ein yfir fiskimiðunum umhverfis landið og hefur tök á að hagnýta þau í sína þágu í bráð og lengd eins vel og ábatasamlega og henni gefst forsjálni og þekking til.

Samtímis er orðið lýðum ljóst að stefnan, sem íslendingar mörkuðu fyrir þrem áratugum, að strandríki skuli ráða fiskimiðum á breiðu belti fyrir landi, stjórna þar veiðum og kveða á um nýtingu og vernd hvers konar lífvera, er að hljóta viðurkenningu á heimsmælikvarða. Á fyrsta fjórðungi komandi árs munu öll önnur ríki, sem land eiga að nyrsta hluta Atlantshafs og hafa auðug fiskimið fyrir ströndum, fara að dæmi okkar íslendinga og færa fiskveiðilögsögu sína út í 200 mílur, sem sé Noregur, Kanada, Bandaríkin og þau 9 ríki sem mynda Efnahagsbandalag Evrópu.

Einmitt í þessari viku er svo smiðshöggið rekið á sigur þeirrar stefnu að ákveða fiskveiðilögsöguna 200 mílur. Þau tvö fiskveiðistórveldi, sem lengst og harðast hafa streist á móti 200 mílna reglunni vegna þess að þau taka mikinn meiri hluta af afla sínum á fjarlægum miðum, sem koma undir lögsögu annarra ríkja við útfærsluna, játuðu algjöran ósigur sinn og gáfust gjörsamlega upp. Þetta eru Japan og Sovétríkin sem hafa séð þann kost vænstan að venda sínu kvæði í kross og ganga í 200 mílna hópinn, taka sér sömu fiskveiðilögsögu og þau höfðu áður reynt að varna af fremsta megni að önnur strandríki hlytu.

Ástæða er fyrir íslendinga að samfagna hver öðrum hversu gæfusamlega hefur til tekist þegar miðað er við þá andstöðu eða tómlæti sem við hefur verið að etja á alþjóðavettvangi gagnvart okkar málstað. Tómlætið lét smátt og smátt undan þrautseigju og leikni talsmanna okkar á alþjóðavettvangi þar sem fengist hefur verið við fiskveiða- og hafréttarmál. Andstaðan í grimmustu mynd, beiting flotavalds til að halda uppi ólöglegum veiðum erlendra skipa innan íslenskrar lögsögu, stóð allt fram á s.l. sumar. Umskiptin hvað okkur snertir hafa því orðið alger á einu missiri. Fyrir 6 mánuðum vofði sú hætta yfir hvern dag, að varðskip okkar yrðu sigld í kaf í ójafnri viðureign við breskar freigátur. Nú bregður svo við að breskir togarar eru farnir af Íslandsmiðum eftir fimm alda samfellda sókn breskra skipa á þær fiskislóðir, og á þessari öld varð sóknin svo áköf að lífsbjörg okkar í sjónum var stórkostleg hætta búin.

Enn búum við að eftirköstum ofveiði og rányrkju, og því er mikill vandi á höndum að nýta unninn sigur svo að til varanlegra heilla horfi. Svo nærri er gengið stofnum helstu nytjafiska að setja verður bæði óbeinar og beinar hömlur á sókn okkar eigin sjómanna, og þurfa því sannarlega að vera ríkar ástæður fyrir hendi til að léð sé máls á því að hleypa fiskiskipum frá öðrum löndum á miðin sem við ráðum nú óumdeilanlega einir.

Þjóðin getur fagnað sigri í landhelgismálinu af óblandinni ánægju vegna þess að um meginstefnu og afdrifaríkustu ákvarðanir útfærsluáfanga höfum við borið gæfu til að standa saman. Hins vegar hefur menn greint á um ýmis framkvæmdaatriði, bæði friðunaraðgerðir gagnvart okkar eigin fiskiskipum og þó sér í lagi um veiðiheimildir til handa erlendum skipum í fiskveiðilögsögunni, og svo er enn. En það er eindregin skoðun mín að á þessum tímamótum sé rangt og varhugavert að einblína svo á úrlausnarefni, sem að ber á líðandi stund, að menn láti hjá líða að taka eftir sjálfum tímamótunum, sjáist yfir, að gerbreyting er orðin, láti undir höfuð leggjast að meta þá möguleika, sem nú blasa við, og móta stefnu til að hagnýta þá rækilega til langframa.

Skoðun mín er sú, að ástand þorskstofnsins á Íslandsmiðum sé slíkt að ekki sé gerlegt að semja við Efnahagsbandalagið um frekari veiðiheimildir bretum til handa. Jafnsannfærður er ég um hitt, að rétt var að taka boði framkvæmdastjórnar bandalagsins um viðræður um fiskveiðimál. Þótt ofveiddur þorskstofn á Íslandsmiðum girði fyrir að við séum færir um að leysa vanda fiskveiðibæja Bretlands fyrir Efnahagsbandalagið, jafnvel þótt við værum allir af vilja gerðir, eiga fulltrúar Íslands ýmislegt annað vantalað við fulltrúa frá Brüssel, einmitt núna, þegar þessi volduga efnahags- og viðskiptasamsteypa allra stærstu þjóða Vestur-Evrópu og nokkurra af þeim smærri hyggst fara að dæmi okkar og taka sér 200 mílna fiskveiðilögsögu. Beinharðir hagsmunir okkar krefjast þess að ekkert tækifæri sé látið ónotað til að fylgjast með því sem fram fer í Efnahagsbandalaginu, einmitt nú þegar stefnumótun þess í fiskveiðimálum er í deiglunni.

Ljóst er að hér eftir ráða fimm aðilar yfir svo að segja öllum fiskimiðunum við Norður-Atlantshaf, þeim auðugustu í heimi. Miðin skiptast milli Íslands, Noregs, Kanada, Bandaríkjanna og Efnahagsbandalagsins. Af þessum fiskveiðiveldum Norður-Atlantshafs hefur Ísland þá sérstöðu að fiskveiðarnar eru meginatvinnuvegur þjóðarinnar og afkoma þeirra ræður úrslítum um hag hennar. Ekki þarf því mikla umhugsun til að sjá að við þessar nýju aðstæður hljóta íslendingar að kosta kapps að afla sér vitneskju um fyrirætlanir og athafnir hinna fiskveiðiveldanna fjögurra. Eitt dæmi nægir til að sýna fram á þetta. Segjum svo að eitthvert hinna fiskveiðiveldanna taki þá ákvörðun að láta fiskverndarsjónarmið lönd og leið, en reyni að gera sér fiskimiðin að féþúfu á meðan stofnarnir endast. Slík rányrkja mundi a.m.k. fyrst í stað valda auknu framboði og verðlækkun á sjávarafurðum á öllum fiskmörkuðum okkar og kæmi verðfallið miklu harðar niður á íslendingum en nokkurri þjóð annarri. Íslensk stjórnvöld, sem létu slíkt koma sér að óvörum, hefðu vissulega brugðist skyldu sinni. Við þetta bætist svo að Efnahagsbandalagsríkin hafa tekið þá stefnu að skáka til hliðar þeim aðila sem annast hefur margháttað samstarf fiskveiðiríkja austan við okkur, Norðaustur-Atlantshafsfiskveiðinefndinni. Þetta gera þau í því skyni að sniðganga Austur-Evrópuríkin sem eru fullgildir aðilar að n., en Efnahagsbandalagsríkin ætla nú að bægja af miðunum sem falla undir 200 mílna lögsögu þeirra sjálfra. Norðaustur-Atlantshafsnefndin hefur haft ráðgefandi vald um fjölmörg þýðingarmestu atriði fiskveiða, veiðiaðferðir, veiðarfæri, veiðisvæði og annað, auk þess sem upplýsingaskipti af hálfu embættismanna og fiskifræðinga aðildarríkjanna hafa farið þar fram. Full þörf er fyrir íslendinga að afla sér sem nánastrar vitneskju um, hvað Efnahagsbandalagið ætlar að ganga langt í að gera n. óvirka, og móta síðan íslenska afstöðu til þess hvert hlutverk sé eðlilegt að n. hafi, eins og nú er komið málum, og hvort vinna beri að því að koma á nýrri stofnun til að taka við því milliríkjahlutverki sem ekki yrði lengur á vegum nefndarinnar. Sama getur einnig orðið uppi á teningnum hvað varðar Norðvestur-Atlantshafsnefndina, nema þar eru það Kanada og Bandaríkin sem vilja losna við veiðiskip Austur-Evrópuríkja og reyndar fleiri landa af sínum miðum og kynnu því að vilja leika þá nefnd svipað og Efnahagsbandalagið fer með Austur-Atlantshafsnefndina.

Útfærslu Efnahagsbandalagsríkjanna í 200 mílur ber brátt að vegna þess að hún er afleiðing þróunar sem bandalagsríkjunum hefur verið þvert um geð flestum, og þess vegna hafa hvorki einstök bandalagsríki né bandalagið í heild mótað sér stefnu í ýmsum þýðingarmiklum atriðum sem til álita koma við slíka ráðstöfun. Þarf ekki að minna á annað en deiluna sem uppi er um það, hver stór einkalögsaga hvers ríkis skuli vera gagnvart öðrum bandalagsríkjum. Stjórnir Bretlands og Írlands halda því fast fram að fá 50 mílna einkalögsögu fyrir sína fiskimenn, og getur svo farið að þetta mál verði óútkljáð um áramót, þannig að bandalagsríkin færi út fiskveiðilögsöguna sitt í hverju lagi og með mismunandi móti. Auðsýnir hagsmunir Íslands eru þeir, að breskir fiskimenn fái sem stærsta einkalögsögu, því þá dregur eitthvað úr ásókn bresku útgerðarinnar í veiðiheimildir hér við land. Væri því mjög misráðið að veita Efnahagsbandalaginu nokkurn ádrátt um aðgang bretum til handa að íslensku fiskveiðilögsögunni meðan þetta mál er óútkljáð, jafnvel þótt aðrar aðstæður gerðu það ekki eins óráðlegt og ég hef áður lýst.

Þegjandi kemur þorskur í ála, segir máltækið. Göngur þorsksins sem annarra nytjafiska stjórnast ekki af markalínum á landakortum dregnum eftir fjarlægð frá ströndum, heldur af sjávarhita, straumum hafsins, efnasamsetningu sjávar og þeim átuskilyrðum sem ákvarðast af þessum eiginleikum hinnar votu heimsálfu. Reik þorsksins milli miða er hvergi jafnmikið né jafnrækilega kannað hér við land og milli miðanna við suðvestanvert landið annars vegar og Grænland hins vegar. Þar á ofan eru karfamið beggja vegna miðlínunnar sem skilja mun að fiskveiðilögsögu Íslands og Grænlands. Efnahagsbandalagið kveðst ætla að telja sér fiskveiðilögsögu Grænlands, þótt svo virðist sem enn sé ófrágengið að ýmsu leyti hvernig með skuli farið, eins og um svo margt annað í útfærsluaðgerðum og væntanlegri fiskveiðistefnu bandalagsins.

Það fer ekki á milli mála að helsti snertipunktur fiskveiðihagsmuna Íslands og Efnahagsbandalagsins er í Grænlandshafi og er mun þýðingarmeiri fyrir íslendinga en aðgangur að síldarmiðunum í Norðursjó og við Skotland. En í þessu efni er margs að gæta, þó ekki þess sem helst hefur verið á orði haft, sem sé að það væri ósæmilegt að ræða við Efnahagsbandalagið um fiskveiðimál þar sem lögsögur Íslands og Grænlands mætast, af því að grænlendingar eigi skilið sjálfstæði eða heimastjórn a. m. k. Á slíkar mótbárur er ekki hlustandi, hreinlega vegna þess að hvorki þorskur né karfi og þaðan af síður loðna akta hið minnsta stjórnréttarstöðu Grænlands, heldur synda um Grænlandshafið eins og þeim hentar. Eða dettur nokkrum í hug að hafa það á móti hugsanlegum síldveiðum íslenskra skipa í væntanlegri stækkaðri fiskveiðilögsögu Skotlands að þeir hafi samúð með skosku sjálfstæðishreyfingunni? Stjórnréttarstaða Grænlands er staðreynd, hvort sem mönnum finnst hún réttlát eða ekki, og staðreyndir er hollast að viðurkenna. Við það bætist að enginn aðili er finnanlegur sem vill og getur tekið að sér að gæta 200 mílna lögsögu við Grænland annar en Efnahagsbandalagið, nema þá ef vera skyldu Bandaríkin. Vilja kannske þeir íslendingar, sem mest tala nú um þörf grænlendinga á að nytja sín fiskimið sjálfir, frekar fá bandaríska flotadeild hér vestan við okkur en evrópska?

Fyrsta verk þeirra varðskipa, sem send verða í stækkuðu lögsöguna við Grænland, líklega dönsk skip, sem sjóður Efnahagsbandalagsins kostar, verður að stökkva sovésku verksmiðjuskipunum af uppvaxtarslóðum karfans rétt utan við íslensku línuna, þar sem þau hafa mokað upp ungkarfanum, eins og íslenskir fiskifræðingar lýstu í sumar eftir rannsóknarferð á miðin. Slíkar friðunaraðgerðir hafa mikla þýðingu fyrir karfaafla íslenskra skipa síðar meir, hvort sem okkur líkar betur eða verr staða Grænlands í danska ríkinu. Sama máli gegnir um hvert einasta atriði fiskveiðistefnunnar sem framfylgt verður á miðum fyrir Austur-Grænlandi. Jafnvel þótt íslenskir sjómenn sæktust ekki eftir einum einasta ugga vestan við miðlínu við Grænland í bráð og lengd ber íslenskum stjórnvöldum á öllum tímum skylda til að láta sig varða fiskveiðistefnuna á miðum sem skiptast milli lögsögu Íslands og annars lands sem svo vill til að heitir Grænland og býr við danska stjórn. En mergurinn málsins er sá hvað Grænlandsmið varðar, að þótt afli íslenskra skipa vestan miðlinu verði ekki nema 10–11 þús. tonn á þessu ári er alls engum vafa undirorpið að þau ár og jafnvel þær áraraðir eiga eftir að koma síðar, eins og verið hefur áður, að þorskurinn leggst fjær Íslandi og nær Grænlandi í svo stórum stíl að það getur ráðið úrslitum um fiskafla okkar hvort íslensk skip hafa aðgang að Grænlandsmiðum eða ekki. Því er ekkert vit í öðru en gera ráð fyrir þeim möguleika að íslenskir hagsmunir geti krafist samningsgerðar við Efnahagsbandalagið um gagnkvæm fiskveiðiréttindi síðar meir. Það væri sama skammsýnin að loka augum fyrir þeim möguleika og það væri að rjúka til að veita nú breskum togurum veiðiheimild sem yrði fyrst og fremst til þess að framkvæmdastjórn Efnahagsbandalagsins veittist auðveldara að þrengja einkalögsögu breskra fiskimanna á heimamiðum þeirra, svo aðeins sé lítið á pólitísku afleiðingarnar.

Okkur liggur nefnilega ekki skapaðan hlut á. Undir það get ég tekið hjá hæstv. utanrrh. Mál hafa þróast svo að hér eftir getum við valið og hafnað í öllu sem fiskveiðilögsögu snertir án þess að taka mið af nokkru öðru en eigin hagsmunum á hverjum tíma. Sigur okkar er endanlegur. En þeim mun heilladrýgri verður hann sem við gefum okkur betra tóm til að marka stefnu í samræmi við nýjar aðstæður, nýja og bætta möguleika á hagsæld í landi og engan nábúakryt framar á sjónum. — Þakkir þeim sem hlýddu.