20.12.1977
Sameinað þing: 35. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 1638 í B-deild Alþingistíðinda. (1341)
1. mál, fjárlög 1978
Helgi F. Seljan:
Herra forseti. Svo rækilega hefur hv, þm. Geir Gunnarsson flett ofan af dugleysi og ráðleysi hæstv. ríkisstj. í efnahagsog fjármálum þjóðarinnar að þar þarf í rann og veru engu við að bæta. Við hin ákjósanlegustu ytri skilyrði sem hugsanleg eru hvolfist yfir þjóðina meiri vandi en dæmi eru um áður við slíkar aðstæður.
Hér er um að ræða heimatilbúinn vanda ríkisstjórnar sem hefur fylgi 10% þm. og var mynduð í skjóli styrkleika síns til þess einmitt að sigrast á þeim efnahagsvanda sem þá hafði skapast, fyrst og síðast af óvenjuslæmum ytri aðstæðum. Mistakaferill þessarar sterku stjórnar ætlar að verða dýr íslenskri þjóð, ekki hvað síst launafólki öllu, en nú hefur ríkisstj. einmitt fundið það út, að þar sé sökudólginn að finna á þeim eigin vanda sem hún glímir ráðþrota við. Endurheimt þess kaupmáttar, þó ekki að fullu, sem launafólk hafði 1972 og 1973, er að mati núv. hæstv. ríkisstj. orsök vandkvæðanna: í dag, og mætti þá gjarnan spyrja, hvað hefði valdið vanda síðasta árs, hins hagstæða árs 1976, þegar kaupmættinum var haldið miskunnarlaust. niðri. Sú tafla, sem hv. þm. Geir Gunnarsson gerði grein fyrir áðan, um kaupmáttinn og hlutdeildina í þjóðarframleiðslunni, gerir allt þetta fjas að engu. Þar sannast enn einu sinni svart á hvítu hver sökudólgurinn er. Núv. hæstv. ríkisstj. verður að bera þann fjanda sinn sjálf, enda hefur hún vel og rækilega efnað í þann ófögnuð. En trú kenningu sinni: hann gerði það, hann byrjaði — sem alkunna er frá þeim sem veit skömmina upp á sig, — trúr stefnu sinni, sem er launafólki óhagstæð númer eitt, hefur hæstv. ríkisstj. setið víð það uppteknust á síðustu vikum að finna út með hverjum hætti hún geti náð til baka sem allra mestu af þeim af þeirra dómi illa fengna hlut sem launafólk í krafti samtaka sinna og afls auðnaðist að ná á þessu ári.
Og bærilega hefur byrjunin tekist, því að af mörgum ranglátum tekjuöflunarleiðum núv. hæstv. ríkisstj. nær hið svokallaða sjúkratryggingagjald best og rækilegast til þeirra með lágu launin og því var það tvöfaldað. Hins vegar vita allir að hér er um byrjun eina að ræða. Eflaust verður reynt að doka við fram yfir kosningar með það versta. En þá verður líka sannkölluð uppskeruhátíð nýrrar og aukinnar skattheimtu af almenningi hjá núv. stjórnarflokkum, ef þeir fá til þess nægilegt umboð að standa við þann einlæga ásetning sinn að halda áfram samstarfi, enda eindrægni slík, að hörmulegt væri í raun ef hv. kjósendur kæmust þar upp á milli til að rjúfa það tryggðaband ástríkis sem styrkist með degi hverjum, svo sumir vita orðið vart hvert er hvers og hvers er hvað, eins og þar stendur.
Það er hins vegar augljóst, að öllu þessu slepptu, að launafólk, sem sagt er bera alla ábyrgð á vanda þjóðfélagsins í dag, verður að vera vel á verði bæði fram að kjördegi, en einkum þó til að verja kjör sín og hlutdeild í þjóðarauðnum, — hlutdeild sem þrátt fyrir allan blekkingavaðal er sú sem fram kemur í nál. okkar og hv. þm. Geir Gunnarsson hefur gert ljósa grein fyrir.
Ég skal ekki hér og nú hefja upp orðræður um afglapastefnu þessarar ríkisstj., en afleiðingar hennar koma fram í æðimörgu. Ég hef að vísu ekki mikla reynslu af starfi í fjvn., en þó er mér ljóst, að enn þrengri stakkur var fjvn. skorinn af stjórnvöldum til allrar hreyfingar nú en var þó á s.l. ári. Ég tel þá meirihlutamenn ekki ofsæla af hlutskipti sínu, svo mjög sem þeir urðu að auglýsa vanmátt sinn til flestra góðra og þarfra athafna, þar sem verndarhendi þeirrar eigin ríkisstj, hafði refsivönd á lofti gagnvart nær hverju einu. Hins vegar er þó hlutur minni hl. slíkur, að ég fæ vart annað séð en að nefndarstarf okkar felist í því einu að fá upplýsingar, sem þó liggja ekki alltaf á lausu sem kunnugt er, mega spyrja og öðlast þannig aukna yfirsýn um málefni. En varðandi afgreiðslu utan skiptingar einstakra liða undir refsiramma ríkisstj. tel ég að vart sé um aðstöðu eða áhrif að ræða að nokkru marki. Ég segi þetta ekki til að víta með nm. mína, ég hef áður lýst þeirra hlutskipti, en það má þó segja, að í þessu efni sé ríkisstj. sterk og styrk, þegar hún skammtar fjvn. vald og verksvið þar sem manni sýnist þó oft að ekki veitti af að n. hefði vit fyrir heldur en hitt.
Ég þakka samstarfið í n., þó mér þættu neiin ákaflega mörg á síðasta afgreiðsludeginum, og varð til þess að ég annars vegar geri sum þeirra að umtalsefni hér, en flyt beinar brtt. um önnur.
Fyrst langar mig að víkja að tveim atriðum sem upp komu í n. og snertu að mínu viti spurninguna um það að framkvæma vilja Alþingis eða ekki. Hér á ég við tvær alls óskyldar þál. sem ég tel að hafi átt að taka tillit til við afgreiðslu fjári. Önnur var samþ. fyrir nokkrum árum hér á þingi og varðaði stuðning við búsetu á Hólsfjöllum á Efra-Fjalli. Þar var hafin myndarleg uppbygging og til hennar þarf eðlilegan stuðning á fjárl., svo sem var um Inndjúpsáætlunina sem nú er lokagreiðsla til á fjárl. Ekkert slíkt sést hér til þessarar uppbyggingar nú, og veit ég þó um vilja margra meirihlutamanna til að sinna þessu, því auðvitað er með þessu verið að gera samþykkt Alþ. að engu, og lítt þýðir í þessu tilfelli að vísa á aðra aðila sem eiga að koma hér til.
Ég harma þessa afgreiðslu og þá ekki síður hitt, sem var þó miklu minna fjárhagslegt atriði, en það varðaði till, samþykkta á Alþ. í fyrravor um stuðning við aukna fræðslu er snertir áfengisvarnir. Þrátt fyrir ítrekaðar beiðnir um einhverja smáupphæð sérmerkta í þessu skyni, til þess þá að undirstrika einhverja alvöru í málinu, var öllu á aðra vísað. Þetta var þeim mun tilfinnanlegra sem við höfðum einnig til umfjöllunar beiðni frá áfengisvarnaráði, Bindindisfélagi ísl. kennara og Íslenskum ungtemplurum sem hneigðist í sömu átt og á ákveðna leið bent. Því var að sjálfsögðu öllu hafnað. Þrautalendingin var að vísu hjá skólarannsóknadeild sem fékk þó nú á fjárl. aðeins hluta umbeðins fjár í nauðsynlegustu verkefnum og verður að láta brýna og aðkallandi námsefnisgerð eiga sig með öllu, m.a. námsbækur sem eru beint framhald af áður útgefnu námsefni og hljóta að verða að koma í kjölfarið ef ekki á allt úr skorðum að fara.
Við höfum kynnst léttúðugri meðferð einstakra ráðh. á eindregnum viljayfirlýsingum Alþ., jafnvel beinum lagafyrirmælum, en það er lítil ástæða til þess að. þm. almennt dragi dám af slíku. Ég læt því í ljós mikil vonbrigði mín með þetta, en veit að ekki einu sinni í þessu hafði meiri hl. fjvn, fullt og óskorað vald, að því er best varð séð.
Málefni þroskaheftra hafa sem betur fer verið rækilega til umfjöllunar í seinni tíð, og er það vel, að nýir straumar hafa leikið um þróun þeirra mála og allt horfir þar til bóta. Þar ber að meta og þakka hækkað framlag til skólabygginga fyrir þroskahömluð börn. En af því að ég ræddi sérstaklega um Kópavogshælið við 2. umr., þá verð ég að trúa því staðfastlega að sú upphæð, sem er á brtt. fjvn. um ríkisspítala og heilsugæslustöðvar, laun þar upp á 125 millj. þýði það, að verulegur hluti þeirrar upphæðar renni til launa á Kópavogshæli, þannig að þar sé hægt að bæta við nýjum stöðum á hælinu og þessi upphæð komi því hælinu til góða í ríkum mæli. Eftir heimsókn mína og fleiri fjvn-manna á þetta hæli á 25 ára afmæli þess á dögunum sannfærðist ég enn betur en áður um þá brýnu þörf sem þar er á auknu starfsliði og bættum aðbúnaði. Okkur var þá m.a. bent á það, hve dagheimili fyrir börn starfsfólks gæti verið mikilvægt fyrir þá sök, að með því fengjust fleiri og hæfari starfskrattar að stofnuninni. Því skal vonað, að við skiptingu þessa fjár og útdeilingu þeirra staða sem til greina koma verði þetta dagheimili tekið inn.
Uppbygging heimila fyrir þetta fólk er enn í fullum gangi. Enn eru eftir mikilvæg verkefni. Á Sólborg á Akureyri þarf enn verulegt átak til að koma viðbótinni þar í gagnið. Austfirðingar þurfa að geta komið sínum fyrstu húsum í gagnið á árinu 1979. Vestfirðingar ætla að hefja starf sitt að heimilisbyggingu eða byggingum á næsta ári helst. Og áfram mætti telja. Auk þess varð okkur það ljóst, sem heimsóttum Kópavogshælið um daginn, að þar skortir mjög á allar endurbætur og þar þarf raunar eftir margra ára hlé nokkra viðbót einnig, þó alls ekki sé ætlunin að bæta þar við vistmönnum, fremur hið gagnstæða, heldur aðeins til þess að ná fram viðunandi úrbótum á þeim vandræðum um húsnæði og þeim þrengslum sem eru nú.
Til eins sjóðs er leitað með alla þessa uppbyggingu, Styrktarsjóðs vangefinna. Ég var satt að segja orðinn úrkula vonar um að úr rættist fyrir sjóðnum í ár og hafði raunar fengið staðfestingu þar á í n. En seint koma sumir, en koma þó. Og hæstv. fjmrh. kom fram með endurnýjun vörugjaldsins til Styrktarsjóðsins í gær. Þar fylgdi að vísu nokkur böggull skammrifi, en ég nota þetta tækifæri til að 1ýsa ánægju minni með það og hlýt að virða það sem vel er gert, enda nauðsynin ótvíræð og aðkallandi, þó hún komi nú á síðustu stundu og maður væri sannarlega orðinn hræddur um að þetta mál ætti að verða úti í kuldanum, eins og það hefur oft áður orðið.
Leiklist hér á landi stendur með blóma, og er það vel. Áhugafélögin eru þar með eftirtektarverðastan hlut, með sín 50 verkefni, flest hver hin ágætustu leikverk sem þau hafa verið að sýna nú á þessu ári. Ég fagna því, að þar hefur verið sýndur skilningur og þau framlög færast nær því sem nauðsyn er til þess að þessi starfsemi fái þrifist. Ég fjölyrði ekki frekar hér um, svo oft hef ég bent bæði á erfiðleikana með fjárhaginn og ódrepandi áhuga og þrautseigju fólksins.
En varðandi leiklistina vantar þó enn stuðning við eitt merkilegasta framtakið sem í þessum efnum hefur átt sér stað í seinni tíð. Alþýðuleikhúsið er enn úti í kuldanum. Það má ekki styðja, þó það hafi sýnt tvö ágæt íslensk verk, sem vakið hafa óskipta athygli, og sé nú með það þriðja á döfinni, — þó það hafi sýnt þessi verk sín um landsbyggðina meir og betur en sjálft Þjóðleikhúsið leggur nokkru sinni í að gera og hafi þannig orðið leikhús landsbyggðarinnar fremur öllum öðrum. Það er að vísu rétt, að lagaskylda er ekki til þess arna, en því meiri siðferðileg skylda til að sinna framtaki af þessu tagi þar sem svo vel hefur tekist. Þar þarf þess vegna að sýna verðuga viðurkenningu. Að vísu hef ég séð til þess, að ef menn vilja heimila í lögum aðstoð eða viðurkenningu af þessu tagi, þá geta þeir það nú með samþykki við frv. mitt í Ed. um stuðning við leiklistarstarfsemi áhugamanna og atvinnuleikhús. Auðvitað fer það eftir því, hvernig fé er veitt á fjári., og þar af leiðandi var þetta hægt nú ef menn hefðu aðeins viljað sýna þessari starfsemi einhvern skilning. Menn tala gjarnan um fordæmi í þessu sambandi. Segja að upp spryttu óteljandi hópar sem yrði að styrkja. Hér er mikill misskilningur á ferð. Ekkert slíkt hefur mér dottið í hug. Og rangt er einnig að tala um slíkt. Hér verður að vega og meta aðstæður, hvort um loftbólu eina er að ræða eða hvort vakandi listræn sköpun með lifandi starfi og snertingu við þjóðlífið er á ferðinni, eins og sannast hefur um Alþýðuleikhúsið. Hér verða vissulega að veia glögg skil á, og síst mæli ég með einhverri allsherjar útdeilingu í allar áttir án allrar réttlætingar, enda held ég að fáum detti í hug í alvöru að til slíks komi. Hér eru önnur sjónarmið sem ferðinni ráða, því miður. Ég veit um vissan skilning í stjórnarliðinu hér á einnig, en hann er þó of takmarkaður til að verða að liði. Þess vegna hef ég leyft mér að flytja ásamt þeim hv. þm. Magnúsi T. Ólafssyni, Jóni Árm. Héðinssyni og Stefáni Jónssyni mjög hógværa till. og lítilláta um viðurkenningu til Alþýðuleikhússins, ekki nægilega að mínu mati, en viðurkenningu þó upp á 2 millj. Ég skal forðast allan samanhurð í þessu efni, en aðeins réttlæta þessa viðurkenningu enn einu sinni með því, að hér er um leikhús landsbyggðarinnar að ræða fyrst og fremst, starfsemi sem hefur verið tekið þar afar vel að vonum, starfsemi sem a.m.k. okkur landsbyggðarmönnum ber að meta að verðleikum.
Rannsóknir og kannanir, athuganir og úttektir eru vinsælar í okkar þjóðfélagi. Allt þarf að athuga og kanna, nú síðast atferli refsins, ef menn gætu þar eitthvað frekar af lært, og skal síst við því amast. Ég geri ekki heldur lítið úr gildi rannsókna, þvert á móti, þótt oft kunni að vera erfitt að greina á milli þess, sem þarfast og brýnast er að rannsaka, og hins, sem e.t.v. er af öðrum toga. Því hef ég þennan formála, að í annað sinn er því neitað af meiri hl. fjvn. að taka inn nauðsynlega fjárveitingu til rannsókna í þágu landbúnaðarins á Skriðuklaustri, þar sem þegar starfar hinn ágætasti maður sem allir eru sammála um að vinni hið merkasta starf. Aðalástæða þess, að nú verður þessi ágæti maður að hætta störfum, er sú, að manni skilst, að hann er ekki hér syðra, við rannsóknarkjötkatlana hér. Rannsóknastofnun landbúnaðarins hefur nefnilega á síðustu árum, sem betur fer skulum við segja, fengið marga nýja vel hæfa menn sem hér starfa. En þegar maður er á vettvangi, þegar maður með mikla starfsreynslu og fjölþætta á að vinna gagnmerkt rannsóknarstarf í þágu íslensks landbúnaðar og austfirskra bænda alveg sér í lagi, þá er eins og um goðgá eina sé að ræða. Þá tala menn nefnilega um fordæmi. Ja, hvílík ósköp, að rannsóknarmenn í íslenskum landbúnaði færu nú í auknum mæli að vera úti í sveitunum í stað þess auðvitað að sitja allir uppi á Keldnaholli, þar sem svo virðist sem allt eigi að vera sem hér að lýtur. Ég rakti þessa sögu rækilega í fyrra. Búnaðarsamband Austurlands leggur höfuðáherslu á þetta mál. Hér er um að ræða hæfasta mann á þessu sviði á Austurlandi öllu og með geysilega starfsreynslu. Ég vil enn láta hér á reyna og flyt því till. á þskj. 246 um 3 millj. til viðbótar til launa rannsóknarmanns á Skriðuklaustri.
Um margt fleira væri full ástæða að ræða hér, en eitt smáatriði þó áður en ég lýk máli mínu með nokkrum orðum um dagvistarheimili. Ég óskaði eftir því og gerði það í fullri alvöru, að sá liður í starfsemi íslensku þjóðkirkjunnar, sem mér þykir merkilegastur um margt, framlag til sumarbúða, yrði tvöfaldaður, en sú tala, sem þar er nú, 1,5 millj. hefur verið óhreyfð í fjölda ára. Þessu var ekki sinni. Hins vegar var framlag til Kirkjuþings hækkað um ríflega þá upphæð. Þetta þing er eflaust ágætt þarfaþing. En ég man tæpast eftir öðru frá því en stóryrðum um okkur alþm. fyrir að vilja ekki fara að ráðum þess í einu og öllu í sambandi við prestskosningar. Svona líta menn misjafnt á hlutina. Sumir vilja efla Kirkjuþing. Aðrir, eins og ég, vilja efla sumarbúðir fyrir æsku þessa lands.
Aðeins svo um dagvistarheimilin. Ég starfaði þar í undirnefnd og hugði þar gott til starfa, minnugur fagurra loforða ríkisstj. og þá forsrh. alveg sérstaklega frá í vor um stóraukið fé til þessara mála. En orðið „stóraukið“ virðist hafa allsérstæða merkingu í munni hæstv. ráðh., og í munni hæstv. fjmrh. hét það áðan töluvert. Sannleikurinn er sá, að með óskaplegum umbrotum tókst að koma þessari upphæð, sem þurfti að vera 310–320 millj. svo lagaskyldu um hraða framkvæmd yrði fullnægt, upp í 180 millj. um þetta efni hefur verið flutt brtt. og framsaga fyrir henni, svo ég fjölyrði ekki um það hér. en undirstrika aðeins að niðurskurðarstarfið í n. var ömurlegt dæmi um það, hvernig ekki á að vinna að málum, Vanefndirnar eru því alvarlegri sem Framsfl., sem með þennan málaflokk fer, hafði þó þarna góða viðspyrnu til sóknar í þessu máli. En hún var í engu notuð, aðeins var hækkað um þá óhjákvæmilegu upphæð sem til þurfti svo unnt væri að taka ný heimili inn að nafninu til, eins og reyndar var gert á síðasta ári einnig. Vanefndirnar eru þeim mun alvarlegri þar sem flestir sveitarstjórnarmenn trúðu þessum fyrirheitum í sumar, framkvæmdu af hjartsýni og þrótti, en verða nú að horfa upp á stórskertar upphæðir í stað fullra efnda, eins og þeir eðlilega reiknuðu með.
Ég skal ekki lengja þessar umr. frekar, en aðeins minna á það í lokin, að hér var þó möguleiki fyrir Framsfl. að sýna verulegan lit á sjálfstæði og frumkvæði, til þess var yfrið næg viðspyrna til sóknar í loforðum forsrh. í vor við verkalýðssamtökin. En uppeldisáhrifin eru sterk og Framsfl, sýnir í þessu sem öðru aðdáanlega aðlögunarhæfni, og sannar það að þessi uppeldisáhrif ná lengra en á leikskóla- og grunnskólastigið. Þau taka til hörðustu fullorðinsára einnig, eins og dæmin sanna.