06.02.1978
Neðri deild: 50. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 1980 í B-deild Alþingistíðinda. (1623)
125. mál, virkjun Blöndu
Lárus Jónsson:
Herra forseti. Þar sem þetta mál kemur til þeirrar hv. n. sem ég á sæti í, iðnn„ get ég verið fáorður um meginefni þess, en þar á ég kost á því að sjálfsögðu að kynna mér það út í hörgul og taka afstöðu til þess. Ég vil þó aðeins um meginefni þessa máls segja það, að ég tel að það sé mjög brýnt fyrir okkur Íslendinga að móta sem fyrst þá stefnu í virkjunarmálum, að við förum að virkja meiri háttar virkjanir á svæðum þar sem minni von er á eldvirkni heldur en er á þeim svæðum sem allar stórvirkjanir landsins eru á nú. Þess vegna tel ég þetta mál allrar athygli vert.
En það, sem réð því að ég kvaddi mér hljóðs við 1. umr. þessa máls, var það, að mér þótti koma fram nokkur þekkingarskortur á því í máli sumra hv. þm., einkum hv. þm. Þórarins Þórarinssonar, hvaða hugmyndir menn hafa gert sér um Norðurlandsvirkjun, hvernig það mál hefur þróast og á hvaða stigi það er. Hann taldi, af vanþekkingu álít ég, að það væri út í hött að segja í 1. gr. frv. „að fela væntanlegt Norðurlandsvirkjun eða öðrum aðila að reisa og reka vatnsaflsstöð við Blöndu“ o. s. frv. Ég vil reyna að skýra hv. d. frá því, hvernig þetta mál er statt, hugmyndin um Norðurlandsvirkjun, eftir því sem ég best veit, og rekja í örfáum orðum aðdraganda að því máli.
Það var á fjórðungsþingi í Ólafsfirði árið 1971 sem fyrst var gerð samþykkt af hálfu sveitarstjórnarmanna á Norðurlandi um Norðurlandsvirkjun. Þá var sú meginstefna mótuð sem æ síðan, á hverju einasta fjórðungsþingi, hefur verið ítrekuð, og ég hef ekki orðið var við það nema á einu þingi nú upp á síðkastið, að örfáir menn voru með örlítinn ágreining út af þessu máli, að ég hygg af pólitískum ástæðum. En ég vil fullyrða það, að það eru ekki nema örfáar raddir meðal sveitarstjórnarmanna á Norðurlandi, sem hafa komið fram, sem hafa gagnrýnt þá meginstefnu, sem kom fram í samþykkt fjórðungsþingsins í Ólafsfirði 1971.
Meginatriði þessarar stefnu voru einfaldlega þau, að heimamenn töldu að það ætti að auka áhrif sveitarstjórna á orkumál Norðlendinga, bæði að því er varðaði orkuöflun og dreifingu orkunnar.
Á vegum fyrrv. iðnrh. hafa starfað margar nefndir og starfshópar að því að móta betur þessar hugmyndir heimamanna um Norðurlandsvirkjun. Meginágreiningur fyrst í stað var um það, hvernig koma skyldi fyrir eignaskiptingu milli ríkis og sveitarfélaga og milli sveitarfélaganna innbyrðis og hvernig stjórnunaraðild skyldi vera að þessu fyrirtæki. Það var síðan í mars 1975, nánar tiltekið 18. mars, sem núv. hæstv. iðnrh, skipaði 8 manna n. til þess að vinna áfram að mótun þessara hugmynda, og tveir af þessum nm. voru tilnefndir af Fjórðungssambandi Norðlendinga. Þessi n. skilaði mjög ítarlegu samhljóða áliti í apríl 1976, þannig að nál. er orðið nærri tveggja ára, ásamt drögum að frv. um Norðurlandsvirkjun. Þessi n., sem ég hygg að í hafi verið hæfir menn úr flestum stjórnmálaflokkum, að meiri hl. til heimamenn á Norðurlandi, komst að samhljóða áliti um það, hvernig skipa skyldi þessu aðalágreiningsefni sem áður hafði verið, þ.e.a.s. eignaraðild og stjórnunaraðild, og enn fremur að meginstefnu um það, hvað Norðurlandsvirkjun væri, um hvað það fyrirtæki ætti að fjalla og hvernig það ætti að skilgreina. Í stórum dráttum var niðurstaða n. sú, að sveitarfélögin skyldu eiga meiri hluta í þessu fyrirtæki, 60%, en ríkið 40%, og aðild sveitarfélaganna yrði sem nánast í hlutfalli við fólksfjölda. Stjórnunaraðild er í raun komið þannig fyrir, að áhrif fólksins heima fyrir eru í hlutfalli við fólksfjölda samkv. þessum hugmyndum. Þetta skyldi vera heildsölufyrirtæki á hliðstæðan hátt og Landsvirkjun er. Það mundi eiga og reka hluta byggðalínunnar, megindreifilínunnar í gegnum fjórðunginn, öll meiri háttar raforkuver á Norðurlandi, þar með talda Laxárvirkjun og Kröflu. Ástæðan fyrir því, að endanlegum ákvörðunum í þessu máli, bæði frá hálfu ríkisvaldsins og heimamanna. hefur seinkað, er fyrst og fremst tvenns konar. Það er í fyrsta lagi óvissa um rekstur á Kröfluvirkjun og yfirtöku hennar, en eins og hv. þm. er kunnugt hefur ríkt óvissa um það mál einkum eftir að eldvirkni tók að gæta á Mývatnssvæðinu. Í annan stað var ekki ljóst, þegar þetta nál. kom fram, hvernig ríkissjóður mundi standa að uppgjöri á eignum Rafmagnsveitna ríkisins sem hugsað væri að gengju til landshlutafyrirtækja og enn fremur að byggðalínu o.s.frv. Eins og hv. þm. er einnig kunnugt, rafa Alþ. og ríkisstj. tekið afstöðu til þessa máls í sambandi við Orkubú Vestfjarða, og ég geri ráð fyrir að menn hafi með því að gera upp eignir Rafmagnsveitna ríkisins og skipta verðjöfnunargjaldi af raforku milli Rafmagnsveitna ríkisins annars vegar og Orkubús Vestfjarða hins vegar gert sér það ljóst, að það mundi verða ákvörðun, sem væri fordæmi um það, hvernig að slíku uppgjöri mundi staðið gagnvart öðrum landshlutafyrirtækjum.
Það hefur verið nefnd starfandi á vegum Fjórðungssambands Norðlendinga til viðræðna við orkuráðh. um framgang þessa Norðurlandsvirkjunarmáls, Þessi n. ákvað að biða átekta þangað til Alþ. hefði tekið afstöðu til Orkubús Vestfjarða, og ég geri ráð fyrir að viðræður verði teknar upp nú að nýju um að koma Norðurlandsvirkjun á fót í samræmi við þær hugmyndir, sem settar hafa verið fram af áðurnefndri n., og í samræmi við þær venjur, sem skapast hafa varðandi Orkubú Vestfjarða.
Ég vil ekki fara að ræða hér um þetta mál frá þeim sjónarhóli sem hv. þm. Þórarinn Þórarinsson ræddi það hér, að komin væri fram till. allra þm. Framsfl. nema ráðh., þar sem gert væri ráð fyrir ríkisforsjá eingöngu í orkuöflun og orkudreifingu í heildsölu. Ég lít svo á að hv. þm. Framsfl. þurfi að skoða hug sinn rækilega í því máli, ef þeir hugsa sér að ganga gegn vilja — ég leyfi mér að fullyrða: flestra fulltrúa þeirra í sveitarstjórnum á Norðurlandi, sem hafa, eins og ég segi, æ ofan í æ ályktað um það, að þeir litu svo á að heimamenn ættu þarna að eiga hlut að máli. Ég skal ekki fara nánar út í þá sálma, en ég vænti þess, að hv. þm. Framsfl. hlýði á skoðanabræður sína í þessum efnum á Norðurlandi engu síður en á Vestfjörðum.
Ég skal ekki orðlengja um þetta mál. Eins og ég sagði áðan á ég sæti í iðnn. og kem til að fjalla nánar um það þar. En ég vildi einungis upplýsa menn um það, að hugmyndir um Norðurlandsvirkjun eru mjög mótaðar. Alþ. hefur tekið afstöðu til Orkubús Vestfjarða, og því finnst mér eðlilegt í framhaldi af því að hafist verði handa um að fullmóta hugmyndirnar um Norðurlandsvirkjun. Því bendi ég á að það sé fullkomlega eðlilegt, að í 1. gr. þessa frv. standi: „að fela væntanlegri Norðurlandsvirkjun eða öðrum aðila að reisa og reka vatnsaflsstöð við Blöndu“, því að ef svo illa kynni að fara, að Norðurlandsvirkjun yrði ekki komið á fót, þá er þó opin heimild fyrir ráðh. til að veita öðrum aðila þetta leyfi, t.d. Rafmagnsveitum ríkisins, eins og hæstv. ráðh. benti sjálfur á.