03.11.1977
Sameinað þing: 13. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 402 í B-deild Alþingistíðinda. (321)

Stefnuræða forsætisráðherra og umræða um hana

Forsrh. (Geir Hallgrímsson):

Herra forseti. Góðir áheyrendur. Á þriggja ára starfsferli hefur ríkisstj. glímt við margvísleg örlagarík vandamál bæði á innlendum vettvangi og í skiptum við aðrar þjóðir. Almennt má fullyrða, að tekist hafi að leiða þessi mál til lykta á þann veg, að þjóðarhagsmunir hafa verið tryggðir.

í upphafi síðasta þings gerði ég grein fyrir lokaáfanga þeirrar stefnu, að Íslendingar fengju full yfirráð yfir 200 mílna fiskveiðilögsögunni. Árangur þeirrar stefnu kemur skýrt fram þegar litið er til afla útlendinga við Ísland á þessu ári í samanburði við 1976. Í ágústlok s.I. höfðu útlendingar veitt hér við land 8 000 tonn af þorski frá því í ársbyrjun, en 50 000 tonn á sama tíma í fyrra. Ég læt þetta litla dæmi nægja til að sýna árangurinn af stefnunni í landhelgismálinu. Það minnir okkur einnig á, að löngum veiddu aðrar þjóðir helming eða meir af þorskaflanum hér við land. Nú sitjum við einir að þeirri auðlind. Við náðum markmiði okkar að lokum með samkomulagi við nágrannaríkin, sem við erum í bandalagi við. Með þessum hætti hefur undirstaða þjóðarbúsins verið treyst stórlega og framtíðin er þess vegna bjartari en ella.

Um þessar mundir er fiskstofnum þannig farið, að við erum ekki aflögufærir, og því kemur ekki að sinni til frekari fiskveiðisamninga, en áhersla verður lögð á samvinnu um fiskvernd.

Sigurinn í landhelgismálinu nýtist okkur þó ekki til fulls án frjáls aðgangs að heimsmarkaði fyrir útflutningsvörur okkar.

Við varðveislu sjálfstæðis þjóðarinnar er ekki nóg að sýna staðfestu gagnvart öðrum og gera ráðstafanir til að tryggja öryggi landsins. Hitt er ekki síður mikilvægt, að stjórn innanlandsmála og samskipti okkar innbyrðis séu með þeim hætti að virðingu veki og traust. Við skulum minnast þess, að Íslendingar misstu sjálfstæði sitt á þjóðveldistímanum af því að þeir gátu ekki sameinast um innlent framkvæmdavald. Staðfast framkvæmdavald er ekki síður hyrningarsteinn þjóðfélagsins nú og forsenda sjálfstæðis.

Meginreglan um frjálsa samninga um kaup og kjör milli samtaka launþega og vinnuveitenda er einn mikilvægasti þáttur okkar þjóðskipulags, en hinum frjálsa samningsrétti fylgja einnig ríkar skyldur. Hæfileg spenna milli andstæðra hagsmuna getur verið aflvaki efnahagslegra framfara. En hagsmunatogstreita, sem úr hófi keyrir, getur leitt til ófarnaðar. Verkfall opinberra starfsmanna, sem nýlega er lokið, er enn eitt dæmi um það, hve erfitt er að fara með kjarasamningamál á þann hátt, að menn haldi fram réttindum sínum án þess að missa sjónar af sameiginlegum þjóðarhagsmunum.

Á þessu sviði þurfum við vissulega að ná betri árangri. En þar með er ekki sagt, að breytinga sé þörf frá meginreglunni um frjálsa samninga og verkfallsrétt, heldur fremur að meiri samheldni gæti og gagnkvæms skilnings á vandamálum þjóðarbúsins. Það er forsenda lýðræðis að einstaklingar og hagsmunasamtök virði þær leikreglur sem lög landsins setja.

Eins og aðrar lýðræðisþjóðir eiga Íslendingar stöðugt við þann vanda að glíma, hvernig tryggja eigi skynsamlega heildarstjórn á efnahagsmálum án þess að skerða athafnafrelsi og sjálfsákvörðunarrétt einstaklinga og samtaka þeirra eða hefta framtak og sjálfsbjargarviðleitni manna. Um alllangt skeið hefur það verið grundvallarstefna í íslenskum efnahagsmálum, að innflutningur og gjaldeyrisgreiðslur skuli vera frjáls nema annað sé sérstaklega ákveðið. Þá hafa ekki heldur verið hér í gildi neins konar fjárfestingarhöft né önnur bein íhlutun um útgjaldaákvarðanir manna. Þessari stefnu hefur verið framfylgt þannig að heita má að allur vöruinnflutningur er frjáls, en hins vegar er enn úthlutað leyfum fyrir gjaldey risgreiðslum til annars en vöruinnflutnings, þó að mestu eftir föstum almennum reglum, og ströng skilaskylda er á öllum gjaldeyri sem menn afla.

Það er hafið yfir allan vafa, að frjálsræðisstefnan hefur gefist vel í efnahagsmálum og leitt til mikilla framfara þótt við margvíslegan vanda hafi verið að glíma.

Gæta þarf jafnvægis í efnahagsmálum og leiðrétta tímanlega misræmi milli innlends og erlends verðlags, sem upp kann að koma, ef reka á þjóðarbúskaninn farsællega við skilyrði frjálsræðis í innflutningi og framkvæmdum. Þetta kann oft að vera erfitt í framkvæmd, en er þó eina færa leiðin. Haftabúskapur leysir engan vanda, heldur frestar honum og magnar og færir úr lagi marga þætti í efnahagsmálum, þjóðinni til tjóns. Af þessu hefur þjóðin bitra reynslu. Frelsi í viðskiptum og atvinnulífi er forsenda gróandi þjóðlífs og góðra lífskjara.

Batinn, sem hófst í íslenskum efnahagsmálum á árinu 1976, hefur haldið áfram á þessu ári. Horfur eru á, að þjóðarframleiðsla aukist um rúmlega 4% og þjóðartekjur um meira en 7%. Viðskiptahalli virðist munu verða um 1% af þjóðarframleiðslu samanborið við 1.7% 1976 og 11–12% 1974 og 1975. Atvinna hefur verið yfrið nóg og frekar borið á manneklu.

Allt ber þetta árferði og efnahagsstefnu jákvætt vitni, en hitt er verra, að horfur eru á að aukning verðbólgunnar, sem um mitt ár var komin niður í 26% á ári, verði svipuð 1977 og 1976, eða um 31–32%. Hætta er á að hún vaxi fremur en minnki á næstu mánuðum, ef ekki verður að gert.

Á árinu varð veruleg aukning kaupmáttar launataxta og tekna og hafa launþegar nú meira en endurheimt þær rauntekjur, er þeir höfðu á árinu 1973, þ.e. fyrir áföllin í þjóðarbúskapnum. Hins vegar er nú líklega breiðara bil milli raunverulegra launagreiðslna og samningstaxta en oftast áður. Þetta bil veldur án efa vanda á vinnumarkaðnum og í launasamningum sem fram úr þarf að ráða í senn með hagsmuni atvinnuvega og launþega fyrir augum.

Hagur lífeyrisþega skiptir ekki síður miklu máli. Á síðustu tveim árum hefur ríkisstj. tvívegis átt hlut að samkomulagi aðila vinnumarkaðarins um lífeyrismál og veitt því atbeina með lagabreytingum. Samkomulag þetta hefur falið í sér mjög mikla hækkun lífeyrisgreiðslna til þeirra fjölmörgu sem fá eftirlaun samkvæmt lögum um eftirlaun aldraðra félaga í stéttarfélögum, og reyndar verðtryggingu þess lífeyris. Þannig hefur verið gert átak til þess að jafna kjör lífeyrisþega. Þá hefur ríkisstj. enn fremur beitt sér fyrir því að hækka á síðustu árum tekjutrygginguna – lágmarkslífeyri almannatrygginga — alveg sérstaklega og mun meira en skylt er að lögum, jafnframt því sem bætur almannatrygginga hafa að undanförnu hækkað jafnört og kaupgjald og án tafar. Að þessu verkefni er nú unnið og að því stefnt, að tillögur þar að lútandi verði lagðar fyrir þetta þing. Það er hverri menningarþjóð metnaðarmál að búa vel að þegnum sínum að lokinni starfsævi eða þegar starfsþrek brestur.

Allar horfur eru á því, að þjóðarframleiðslan geti aukist um 4% á næsta ári, en ekki sýnist óhætt að reikna með því að viðskiptakjörin haldi áfram að batna. Innlenda eftirspurn verður því að miða við það að halda vexti þjóðarútgjalda innan þeirra marka, sem aukning þjóðarframleiðslu setur ef viðskiptahalli og skuldasöfnun erlendis eiga ekki að aukast og unnt á að reynast að halda aftur af verðbólgunni.

Nauðsynlegt er að mörkuð sé samræmd heildarstefna og afstaða tekin til markmiða og leiða í efnahagsmálum.

Höfuðmarkmið efnahagsstefnunnar hljóta að vera þessi:

Í fyrsta lagi að stuðla áfram að vexti þjóðarframleiðslu.

Í öðru lagi að áframhaldandi kaupmáttaraukning ráðstöfunartekna almennings verði í samræmi við áætlaða aukningu þjóðartekna.

Í þriðja lagi að komast sem næst jöfnuði í viðskiptum við útlönd og takmarka þannig erlendar lántökur sem mest við afborganir eldri lána og þörf bættrar gjaldeyrisstöðu. Í fjórða lagi að afstýra atvinnuleysi og umframeftirspurn eftir vinnuafli svo að jafnvægi ríki á vinnumarkaðnum.

Í fimmta lagi að hamla gegn óeðlilega örum víxlhækkunum verðlags og kaupgjalds.

Síðast, en ekki síst, verður að draga úr verðbólgunni á næstu árum og sé það markmið látið sitja í fyrirrúmi.

Verðbólgan er það vandamál, sem erfiðast hefur reynst úrlausnar, þótt hún hafi minnkað um nær helming hér á landi á undanförnum tveimur árum, Hér hefur því miðað í rétta átt, þótt hægt færi, og var vissulega ástæða til að ætla, að áframhald gæti orðið á þeirri þróun, ef rétt væri á haldið. Því miður hafa þær vonir nú brugðist í bili.

Með launasamningunum hafa viðhorfin í þessu efni breyst verulega. Er nú hætta á því að kapphlaupið milli launa og verðlags magnist, enda hefur hækkun launakostnaðar farið fram úr greiðslugetu atvinnufyrirtækja og opinberra aðila.

Sannleikurinn er sá, að afstaða manna virðist mótast allt of mikið af andvaraleysi gagnvart þeim hættum sem stóraukin verðbólga leiðir yfir þjóðina. Fæstir vilja neinu til fórna í eigin kröfugerð í því skyni að lækna þessa þrálátu meinsemd íslensks efnahagslífs. Sumir virðast jafnvel trúa því, að verðbólgan sé beinlínis til góðs, örvi atvinnustarfsemi og framkvæmdahug. Er þá m.a. vísað til þess, að atvinna og fjárfesting hafi verið meiri hér á landi síðustu árin en í flestum nágrannalöndum okkar þar sem verðbólga hefur verið miklu minni.

Þessi skoðun er á misskilningi byggð. Ástæðan fyrir því að tókst að halda uppi svo mikilli atvinnu 1974 og 1975, þrátt fyrir versnandi viðskiptakjör, var m.a. fólgin í umframeyðslu þjóðarbúsins og stórfelldri erlendri skuldasöfnun. En einnig skipti hér miklu máli, að dregið var úr óraunhæfum kaupmætti tekna almennings og þar með þjóðarútgjöldum, auk þess sem stjórnvöld beittu sér fyrir margháttuðum ráðstöfunum til þess að tryggja ótruflaðan rekstur atvinnuveganna. Á árinu 1976 og á fyrri hluta þessa árs áttu batnandi viðskiptakjör og góður hagur útflutningsframleiðslunnar mikinn þátt í að halda uppi mikilli atvinnu.

Öll rök og reynsla bæði Íslendinga og annarra þjóða sýnir að taumlaus verðbólga hlýtur að leiða til greiðsluhalla út á við, minnkandi atvinnu og síðar atvinnuleysis. Engin þjóð getur forðast óhagstæðar afleiðingar verðbólgunnar með því einu að safna erlendum skuldum, nema í skamman tíma. Þegar til lengdar lætur verða framkvæmdir og uppbygging atvinnuveganna að byggjast á sparnaði landsmanna sjálfra, en grundvöllur hans er traust almennings á sparifé og verðbréfaeign svo og heilbrigð starfsemi fjármálastofnana. Hvoru tveggja er stefnt í voða með þeirri verðbólgu sem nú geisar hér á landi.

Ríkisstj. hefur fylgt þeirri meginstefnu, frá því launasamningar voru gerðir um mitt árið, að veita aðhald gegn verðhækkunarkröfum. Reynt hefur verið að beita verðlagsákvæðum þannig, að fyrirtæki tækju á sig hæfilegan hluta aukins launakostnaðar án þess að stefnt væri í hallarekstur, og einnig hefur með svipuðum hætti verið tekið tillit til afkomu atvinnuvega við ákvörðun stefnunnar í gengismálum.

Stefnt hefur verið að því við undirbúning fjárlaga og lánsfjáráætlunar, að fjárfestingu og opinberum útgjöldum verði haldið sem mest í skefjum, svo rúm sé fyrir þá aukningu einkaneyslu, sem hækkun rauntekna og kjarasamningar hafa óhjákvæmilega í för með sér. Jafnframt verða lánskjör bæði banka og fjárfestingalánasjóða endurskoðuð eftir því sem verðlagsþróunin gefur tilefni til. svo að tryggð verði eftir föngum ávöxtun á sparifé og stuðlað að fjármagnsmyndun innanlands.

Með aðgerðum af þessu tagi hyggst ríkisstj. reyna að veita verðlagsþróun í landinu sem mest aðhald og koma um leið í veg fyrir, hvort tveggja í senn, aukinn viðskiptahalla við útlönd og of mikinn samdrátt í atvinnu. Henni er þó vel ljóst að ekki er með þessum ráðum einum saman unnt að draga nema að takmörkuðu leyti úr áframhaldandi verðhækkunum eða ráða varanlega bót á verðbólguvandanum. Til þess þarf mun róttækari ráðstafanir er byggjast verða á almennum skilningi landsmanna á þeim hættum sem áframhaldandi verðbólga hefur í för með sér, og á sem viðtækastri samstöðu um aðgerðir til úrbóta.

Eins og kunnugt er, skipaði ríkisstj. á síðasta hausti nefnd til þess að fjalla um verðbólguvandann og semja tillögur um ráðstafanir til þess að draga úr verðbólgu. Nefnd þessi starfaði á síðasta vetri og gerði ríkisstj. grein fyrir störfum sínum. En þar sem henni tókst ekki að ljúka því verki að gera sameiginlegar tillögur um aðgerðir hefur ríkisstj. falið henni að starfa áfram.

Traust og aðhaldssöm stefna í ríkisfjármálum og peningamálum er forsenda árangurs í viðureigninni við verðbólguna, hvað sem öðru líður, en þessi svið eru einmitt einkum í höndum þings og stjórnar. Ég treysti því að þingið hafi þetta að leiðarljósi við ákvarðanir sínar í fjárhagsmálum á þessum vetri.

Tryggja verður hallalausan rekstur hjá ríkissjóði og öðrum opinberum aðilum, þannig að ekki verði um aðrar lántökur að ræða en vegna framkvæmda. Í þessu felst:

Aukning samneyslu verði haldið í skefjum og hún miðist við áætlaða fólksfjölgun, þ.e. um 11/2% .

Dregið verði úr opinberum framkvæmdum um 5–7%, eins og áformað er í frv. til fjárlaga fyrir árið 1978.

Þrátt fyrir þennan samdrátt er gert ráð fyrir aukningu vegagerðar, þar sem brýn nauðsyn er á að draga úr viðhaldskostnaði vega, spara eldsneyti og hagnýta betur farartæki. Nauðsynlegt er að hækka bensingjald í þessu skyni. Öll hækkun þess nú — og reyndar meira fé — gengur til vegagerðar til þess að auka þjónustu við almenning og alla landshluta.

Kannaðar verði leiðir til þess að endurbæta starfsemi ríkisins og minnka umsvif þess á þeim sviðum, þar sem einkarekstur og félagsrekstur getur með hægu móti sinnt verkefnunum.

Skattvísitala við álagningu tekjuskatts 1978 verði sett 31% hærri en 1977, eða sem svarar hækkun verðlags milli áranna 1976 og 1977. Þar með verður álagning tekjuskatts 1978 óneitanlega heldur þyngri en í ár vegna hækkandi tekna. Laun hækka meira en verðlag, og eftirspurn fer vaxandi og því nauðsynlegt að beinum sköttum verði beitt til að draga úr þenslunni. Hér er þess að gæta, að í ár mun kaupmáttur tekna almennings aukast um meira en 8%. Hins vegar er óraunhæft að miða ekki við minni aukningu kaupmáttar á næsta ári. En þó mætti ná þeim kaupmætti, sem sýndur var í tölum örskamma stund 1974, en þá var ekki grundvöllur fyrir að gæti staðist. Munurinn er sá, að nú gæti verið von um að tryggja þennan kaupmátt í raun til frambúðar, ef hyggilega er á málum haldið.

Afla þarf viðbótartekna til ríkissjóðs eða draga úr ríkisútgjöldum vegna launasamninga við opinbera starfsmenn. Á þessu stigi eru ekki gerðar ákveðnar tillögur í þeim efnum, en það verður verkefni þings og stjórnar við afgreiðslu fjárlaga.

Umbótum í skattamálum verði komið á í framhaldi af tillögum og umræðum á Alþingi á síðasta þingi. Ríkisstj. hefur ákveðið að beita sér fyrir því, að staðgreiðslukerfi skatta verði komið á frá og með 1. janúar 1979 og í kjölfarið verði söluskattinum breytt í virðisaukaskatt. Væntir ríkisstj. þess, að Alþingi veiti tillögum hennar í þessu efni brautargengi.

Óhjákvæmilegt er að hamla gegn aukinni neyslu og fjárfestingu einkaaðila með aðgerðum í peninga- og lánsfjármálum, jafnframt því sem nauðsynlegt framboð á rekstrarlánum til atvinnuveganna sé tryggt.

Örva verður sparnað með breytingum lánskjara í samræmi við verðlagsþróun, bæði með notkun verðtryggingarákvæða, breytilegum verðbótaþætti vaxta og fjölgun sparnaðarleiða, er hentað geti einstaklingum. Atvinnureksturinn fær ekki nauðsynlegt rekstrarfé án aukinnar sparifjársöfnunar einstaklinga.

Stefna verður að því að veita rekstrarlánum forgang, en draga úr lánum til fjárfestingar, jafnframt aðhaldi í útlánum bankakerfisins.

Í lánsfjáráætlun verði að því stefnt, að fjárfestingarlánasjóðir fjármagni ekki aukna fjárfestingu á vegum einkaaðila fram yfir það sem nú er, enda er gert ráð fyrir því, að fjármunamyndun atvinnuveganna minnki um 2–3% á næsta ári.

Ríkisstj. hefur fylgt stefnu fríverslunar í utanríkisviðskiptum og framkvæmdafrelsis innanlands. Þessi stefna hefur sannað gildi sitt. Enn eimir þó eftir af skömmtunarstefnunni í gjaldeyrisverslun, bæði að því er varðar yfirfærslur til annarra þarfa en vörukaupa, t.d. ferðalaga, og þess er varðar rétt íslenskra borgara til að eiga gjaldeyri í íslenskum bönkum, sem aflað hefur verið með eðlilegum hætti. Á sama hátt má segja, að meðan vextir af útlánum lánastofnana eru ekki í samræmi við verðlagsþróun, hljóti eftirspurn eftir lánsfé að vera umfram framboð og því ráði úthlutunarvald lánastofnana miklu um ráðstöfun fjármagns og þar með eignatilfærslur af völdum verðbólgunnar.

Unnið hefur verið að því með ýmsum hætti að bæta úr þessum vanköntum og koma á heilbrigðari lánamarkaði og bættri ávöxtun sparifjár, þótt við ramman reip hafi verið að draga vegna hinnar miklu verðbólgu. Lánsskilmálar og ávöxtunarkjör hafa verið endurskoðuð bæði með hækkun vaxta og aukinni verðtryggingu þar sem það hefur átt við. Með þessu hefur ávöxtun fjármagns fjárfestingarlánasjóða og lífeyrissjóða verið bætt verulega, þótt enn sé þar þörf umbóta. Með útgáfu spariskírteina og þó sérstaklega með stofnun vaxtaaukareikninga við innlánsstofnanir hefur almenningi verið gefinn kostur á hagkvæmu ávöxtunarformi á verðbólgutímum. Vinsældir vaxtaaukareikninganna hafa barið vitni áhuga fjölda fólks á sparnaði, ef það fær tryggingu fyrir sómasamlegri ávöxtun. Er þetta eindregin hvatning til að halda áfram lengra á sömu braut.

Á s.l. sumri var tekin sú ákvörðun að allir vextir skuli að hluta a.m.k. ráðast af hraða verðbólgunnar. Með þessu var stigið spor til að auka sparnað og koma á jafnvægi, hvort tveggja dregur úr verðþenslu. Þessi nýskipan vaxtamála verður ekki fullreynd fyrr en á þessu hausti eða á næsta ári, en hér erum við á réttri leið. Auk þess þarf að gera nýjum atvinnugreinum og gömlum jafnhátt undir höfði í lánamálum, en að því hafa vaxtaákvarðanir á þessu ári einmitt miðað.

Viðskrh. hefur falið Seðlabanka Íslands að kanna vandlega leiðir til þess að rýmka rétt manna til að eiga gjaldeyri og stofna til gjaldeyrisreikninga við íslenska banka með eðlilegri ávöxtun og yfirfærslueftirliti, í því skyni að fjölga leiðum til að verðtryggja sparnað. Gæti slík nýbreytni bæði aukið gjaldeyrisskil og innlendan sparnað.

Enginn vafi leikur á því, að raunhæf láns- og ávöxtunarkjör eru forsenda aukins frjálsræðis á lánamarkaðnum, þar sem jafnvægi framboðs og eftirspurnar komi í stað skömmtunar og forréttindakerfis. En slík breyting er líka forsenda þess að hægt sé að auka frelsi í gjaldeyrisviðskiptum. Sé þetta skref stigið til fulls, svo að peningaeign á Íslandi væri þannig ávöxtuð að hún væri ætíð jafngild erlendri eign, gæti það reynst jafnafdrifaríkt fyrir efnahagslegt jafnvægi og framfarir og fríverslunarbreytingarnar áður. Þetta er sú grundvallarbreyting í peningaviðskiptum í landinu sem nauðsynlegt er að stefnt sé að.

Reynsla síðustu ára og áratuga, með miklum sveiflum í útflutningstekjum og þar af leiðandi tekjuskiptingar og verðbólguvanda, sýnir ótvírætt þörfina fyrir tvennt: Annars vegar að Íslendingar hafi einir óskoruð yfirráð auðlinda sjávarins kringum landið svo að þeir geti nýtt fiskstofnana skynsamlega og tryggt viðgang þeirra, og hins vegar að auka þurfi fjölbreytni atvinnuveganna, ekki síst útflutningsatvinnuveganna. Hið síðara er þeim mun brýnna sem fiskstofnunum eru meiri takmörk sett. Það er augljóst að skjóta þarf nýjum stoðum undir atvinnuvegina til þess að fjölgandi þjóð séu tryggð góð lífskjör. Þannig er það helsta verkefnið í íslenskum atvinnumálum að tryggja framfarir annars vegar á grundvelli sjávarútvegs og annarra hefðbundinna greina, og hins vegar hvers konar iðnaðar sem hagnýtir orkulindir landsins, sérstök hráefni þess og verkþekkingu landsmanna. Þessar leiðir liggja saman, ef rétt er á haldið. Í báðum tilfellum er greiður aðgangur að heimsmarkaði nauðsynlegt skilyrði fyrir framförum.

Í sjávarútvegi eru nú tvö verkefni brýnust. Annars vegar verður að leysa rekstrarvanda fiskvinnslunnar í landinu sem nú glímir við rekstrarhalla vegna örrar kostnaðarhækkunar og breytinga í skiptingu afla milli landshluta. Hins vegar er framtíðarmálið stjórn fiskveiða, einkum sóknar í þorskstofninn, og fjárfestingar til fiskveiða.

Drög hafa þegar verið lögð að lausn rekstrarvanda frystihúsanna með því að viðmiðunarverð til fiskvinnslustöðva hefur verið hækkað og önnur fyrirgreiðsla aukin til að bæta nýtingu hráefnis, fjármagns og starfskrafta í fiskvinnslufyrirtækjum, sem átt hafa í rekstrarörðugleikum. Þessar ráðstafanir verða nánar ákveðnar á næstu víkum, en nú er lokið athugun Þjóðhagsstofnunar á stöðu fiskvinnslunnar. En við blasir vandi vegna fyrirsjáanlegra kostnaðarhækkana.

Stjórn fiskveiða hefur verið mjög til umræðu á þessu ári. Nú virðast horfur á að útilokun erlendra veiðiskipa frá Íslandsmiðum og veiðitakmarkanir fyrir íslensk skip muni takmarka þorskaflann á Íslandsmiðum við um það bil 325 þúsund tonn. Þessi afli er verulega yfir þeim mörkum sem fiskifræðingar hafa ráðlagt, þ.e. 275 þúsund tonnum, en felur þó í sér 20–25 þúsund tonna minni heildarafla en 1976. Á næstu árum ríður á að takmarka sókn í þorskstofninn, en örva til sóknar í aðra stofna sem ekki eru ofnýttir. Þetta hefur einmitt tekist að verulegu marki á þessu ári.

Ríkisstj. telur hins vegar, að ekki sé, af félagslegum og efnahagslegum ástæðum, unnt að beita svo harkalegri takmörkun sóknar sem þyrfti til að halda aflanum í 275 þúsund tonnum á ári á næstunni. En hún telur jafnframt, að á grundvelli fyrirliggjandi athugana megi byggja þorskstofninn upp hægt og sígandi með því að miða þorskaflann á næsta ári við 315–325 þúsund tonn. Þetta mun takmarka sóknina stórlega á næsta ári, ekki síður en í ár. Með þessum hætti og með því að hægja á endurnýjun flotans og flýta því, að ófullkomin eldri skip hætti veiðum, mætti ná hagkvæmri nýtingu þessa mikilvægasta nytjafiskstofns á Íslandsmiðum á næsta áratug. Ríkisstj. hefur í samræmi við þetta takmarkað mjög lánafyrirgreiðslur til fiskiskipakaupa erlendis.

Á undanförnum árum hefur verið unnið stórvirki í virkjun fallvatna og jarðvarma. Nú kann að vera ástæða til að hægja á ferðinni og undirbúa um leið nýja sókn á þessu sviði, sókn sem ekki ofbýður fjárfestingarstarfseminni í landinu. Skipulagsumbætur í orkuiðnaði eru einnig í undirbúningi. Almennur iðnaður hefur vaxið mjög á síðustu árum þrátt fyrir aukna samkeppni við innflutning. Þótt sú samkeppni sé bæði holl íslenskum iðnaði og þjóðarbúinu verður að gæta þess að aðstaða hans sé sem sambærilegust við það sem erlendis gerist. Á þessu ári hefur verið unnið að ýmsum endurbótum á rekstrarskilyrðum iðnaðar, og verður því starfi haldið áfram á næstunni og Alþingi gerð grein fyrir því.

Nauðsynlegt er að umhverfisvernd sé jafnan höfð í huga við ákvarðanir um orku — og stóriðju. Á þessu þingi mun ríkisstj. leggja fram frv. til laga um umhverfismál þar sem gerðar eru tillögur um heildarstjórn þeirra mála.

Á sviði landbúnaðar mun ríkisstj. beita sér fyrir ráðstöfunum til að draga úr offramleiðslu landbúnaðarafurða með endurskoðun framleiðsluráðslaga og þ. á m. útflutningsuppbóta. Rétt er að geta þess, að skilningur á þessu vandamáli kom fram á fundi Stéttarsambands bænda í haust.

Unnið verður að því, að verðmyndunarkerfi verslunar og þjónustu sé gert frjálslegra, þannig að hagsmunir neytenda séu betur tryggðir en nú er. Jafnframt verður stefnt að því að afnema misræmi á milli atvinnuveganna og á milli fyrirtækja í einkaeign og opinberum rekstri.

Nauðsynlegt er að setja ný lagaákvæði um störf sáttasemjara ríkisins.

Ný heildarlöggjöf um verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga hefur lengi verið í undirbúningi. Vonir standa til þess, að greinargerð nefndar, sem unnið hefur að því verki, verði lögð fram í vetur.

Ríkisstj. mun beita sér fyrir viðræðum fulltrúa þingflokka um breytingar á kosningalöggjöfinni. Þess hefur verið farið á leit við stjórnarskrárnefnd, að hún geri grein fyrir störfum sínum og tillögum, ekki síst um kosningalög og kjördæmaskipan.

Forsenda allra framfara í atvinnumálum er jafnvægi í þjóðarbúskapnum. Jafnvægi næst ekki nema með samstilltu átaki allra, sem áhrif hafa á þróun efnahagsmála. Stjórnvöld verða að hafa stuðning almennings og samtaka hans til að tryggja þetta jafnvægi og þar með framfarir og batnandi lífskjör í landinu á næstu árum. Slíkt samstarf og stuðningur verður að vera byggt á sameiginlegu mati á því, hver sé framleiðslugeta þjóðarbúsins. Raunsæi verður að ráða þessu mati, en ekki óskhyggja eða gylling á framtíðinni.

Ríkisstj. lætur nú vinna að undirbúningi þjóðhagsáætlunar til langs tíma, þannig að ræða megi á sama grundvelli um tekjuskiptingarvandann í þjóðarbúinu og svigrúmið til framkvæmda einkaneyslu og opinberra umsvifa og þar með skattheimtu. Þetta verk verður kynnt á þessu þingi.

Sú efnahagsstefna, sem hér er lýst, byggist á forsendum sem geta brugðist. Ef það gerist verður nauðsynlegt að gripa til enn öflugri ráðstafana. Þjóðin öll verður að vera undir það búin.

Herra forseti. Þjóðin er vel undir það búin að leysa viðfangsefni liðandi stundar og verkefni framtíðarinnar. Öryggi landsins og sjálfstæði er tryggt svo sem verða má með varnarsamstarfi og þátttöku í Atlantshafsbandalaginu. Yfirráð yfir fiskimiðunum, helstu auðlind landsins, eru algerlega í okkar höndum. Jöfnuði hefur verið komið á í ríkisfjármálum, peningamálum og viðskiptum við önnur lönd. Full atvinna hefur haldist og dregið úr verðbólgunni. Okkur er vorkunnarlaust að herða baráttuna gegn verðþenslunni og búa enn betur í haginn fyrir framtíðina. — Ég þakka þeim sem hlýddu.