fjárlög 2018.

Virðulegi forseti. Miðað við þær aðstæður sem nú eru uppi og þá leið sem valið var að fara við að samþykkja fjárlagafrumvarp tel ég að það hafi verið gert nokkurn veginn eins vel og hægt var. Hins vegar er ekkert í lagi við þetta mál, við áttum okkur á því, þá stöðu sem við erum í. Allt sem hugsast getur fer í ranga átt með þessu. Sumir velja ef til vill kenna aðstæðum um, að tími muni gefast til að gera betur, að þetta sé það besta sem hægt sé að gera í stöðunni. En það er nú svo að ýmis góð verk eru fjármögnuð í frumvarpinu og það er ákveðinn fyrirsláttur, afsökun og friðþæging eigin samvisku. Það er ekki nóg að segjast hafa fylgt reglunum. Við berum aðeins meiri ábyrgð en þá að haka bara við það í kassa að lýðræðinu hafi verið fullnægt og farið eftir öllum kúnstarinnar reglum. Við eigum alla vega að reyna að gera það.

Nú er það svo að nokkrir ráðherrar ætluðu að vera til staðar við umræðuna. Mig langar til að vekja athygli á því að ég ætla að kalla eftir áliti nokkurra ráðherra, til þess að þeir séu örugglega hér þegar að því kemur. Þá er ég að meina forsætisráðherra, fjármálaráðherra, umhverfisráðherra, heilbrigðisráðherra og húsnæðismálaráðherra en það komast víst ekki allir að; þetta eru ákveðnir hungurleikar, að keppast um.

Fjórði minni hluti, ég sem sagt, vill taka það sérstaklega fram að engum er kennt um það sem fór úrskeiðis, allir vilja gera sitt besta en með því hugarfari getur fólk oft afvegaleiðst og misst sjónar á hinu eiginlega markmiði.

Markmið þingsins er að fara með fjárveitingavaldið eins og segir í stjórnarskránni:

„Ekkert gjald má greiða af hendi, nema heimild sé til þess í fjárlögum eða fjáraukalögum.“

Við erum hins vegar á þeirri vegferð að samþykkja fjárlög fyrir næsta ár á methraða, á svo miklum hraða að við höfum ekki hugmynd um hvaða heimildir til fjárveitinga við erum að samþykkja. Sem dæmi: Getur einhver flett því upp í fjárlagafrumvarpinu eða bara fylgiritinu og sagt mér af hverju bundin útgjöld til málefnasviðs 03, Æðsta stjórnsýsla, hækka um 367 millj. kr.? Ég finn enga gáfulega sundurliðun á því. Getur einhver sagt hvaða nýju eða auknu verkefni eru þar fyrir 196 millj. kr.? Ég sé það heldur ekki svo greinilega, sérstaklega af því að á meðan var útskýrt fyrir okkur að 250 milljónum er forgangsraðað innan ramma – þetta kom fram á nefndarfundum — til nýrra verkefna, mjög fínna verkefna, ég er alls ekki að mótmæla því, alveg frábærra upplýsingatækniverkefna. En samt: Aðhaldskrafan í málefnasviðinu er tekin af útgjaldasvigrúminu, þessum næstum því 200 milljónum, í stað þess að fara í ný verkefni. Af hverju ekki að taka útgjaldasvigrúmið af rammanum og setja þessi nýju verkefni sem var forgangsraðað innan hans, upp á 250 millj. kr., inn í gegnum útgjaldasvigrúmið? Ástæðan er augljóslega sú að útgjaldasvigrúmið er ekki nægilega mikið til þess að rúma þessar 250 milljónir. Það er bara upp á 200 milljónir. Það þarf að gera þetta einhvern veginn öðruvísi. Þetta finnst mér svolítil blekking í framsetningu. Það er mjög villandi, þegar maður fer í gegnum fjárlagafrumvarpið, að sjá hvað verið er að gera og af hverju, hvaða ný verkefni eru að koma og hvaða gömul verkefni að fara og því um líkt. Ég biðst síðan afsökunar á því að taka þetta málefnasvið út fyrir önnur, þetta á við um öll málefnasviðin. Það var bara handhægt að nefna þetta því að ég fékk dæmi um forgangsröðun innan ramma. Það var örugglega svoleiðis á öllum hinum málefnasviðunum líka. Við fengum hins vegar ekki nægilegan tíma til að kynna okkur það af augljósum ástæðum.

Dagskráin var nokkurn veginn svona: Fjárlaganefnd fékk til sín gesti sem kynntu umsagnir sínar fyrir nefndinni. Forsætisráðuneytið fékk klukkutíma til að kynna sinn hluta fjárlaganna, skrifstofa Alþingis hálftíma og velferðarráðuneytið fékk tvo klukkutíma, þar af hálftíma í velferðarmálin. Velferðarráðherra hefði kannski áhuga á að heyra það. Utanríkisráðuneytið fékk hálftíma. Mennta- og menningarmálaráðuneytið fékk klukkutíma, Háskóli Íslands 20 mínútur, Félag skólameistara 20 mínútur, atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið klukkutíma, dómsmálaráðuneytið klukkutíma, samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið klukkutíma, fjármála- og efnahagsráðuneytið 45 mínútur og umhverfis- og auðlindaráðuneytið klukkutíma. Alþýðusamband Íslands fékk 45 mínútur, Samtök atvinnulífsins 45 mínútur, Ríkisendurskoðun 45 mínútur, Seðlabanki Íslands hálftíma, en notaði bara korter — það var fínt, sumir voru aðeins lengur en þeir fengu tímarúm í svo það var smá jöfnun þarna. Viðskiptaráð Íslands fékk 45 mínútur, framkvæmdastjórar stjórnmálaflokka hálftíma til þess að kynna 362 millj. kr. aukningu á fjárlögunum, jafnlangan tíma og velferðarráðuneytið fékk í raun fyrir 1/4 af fjárlögunum, mjög áhugavert. Landspítalinn fékk klukkutíma, Sýslumannafélag Íslands hálftíma og Sjúkrahúsið á Akureyri hálftíma. Fulltrúar frá heilbrigðisstofnunum á landsbyggðinni og heilsugæslunni fengu klukkutíma; þau voru fimm sem deildu því á milli sín. Samtök fyrirtækja í heilbrigðisþjónustu fengu klukkutíma. Landssamtök Þroskahjálpar fengu 20 mínútur. Öryrkjabandalag Íslands fékk 20 mínútur. Samtök eldri borgara fengu 20 mínútur. EAPN á Íslandi, samtök gegn fátækt, fengu 20 mínútur. Að auki kom fjármála- og efnahagsráðuneytið með kynningu á ýmsum forsendum og almennum kafla fjárlaga og fékk til þess þrjá og hálfan klukkutíma.

Á grundvelli þessara kynninga eigum við að taka upplýsta ákvörðun um þær fjárheimildir til ríkisstjórnarinnar sem eru í þessu fjárlagafrumvarpi. Réttara sagt tel ég að fólk viti ekki alveg að það er ekki að taka upplýsta ákvörðun og sætti sig einfaldlega við það af einhverjum ástæðum. Þar vísa ég í fyrri ummæli um að allir séu að gera sitt besta. Almennt séð vísa ég hins vegar ábyrgðinni af þessum gjörningi á ríkisstjórnina og sest sjálfur í eftirlitsstólinn þar sem ég á að vera, í minni hluta. Þá bendi ég á þá annmarka sem eru á þessum málatilbúnaði og vek athygli á að því fylgir ábyrgð að afgreiða mál á þennan hátt. Með þessari málsmeðferð er verið að gera eftirlitsstarf mitt mjög erfitt. Það er nánast verið að gefa framkvæmdarvaldinu óútfyllta ávísun. Það gefur augaleið að það verður mjög erfitt að fylgjast með því hvort ríkisstjórnin sé að fara eftir ákvæði stjórnarskrárinnar, um að gjöld skuli ekki greiða nema heimild sé til þess í fjárlögum, ef hún hefur ekki útskýrt það fyrir fram hvað hún ætlar að eyða peningunum í. En nú fékkst vilyrði hjá nefndinni um að taka ráðuneytin aftur inn seinna til þess að ná alla vega þeirri umræðu eftir á. Það er þó eitthvað. Það vekur með mér von.

Aðeins um lög um opinber fjármál, það er alltaf gaman: Frumvarp til fjárlaga á að byggjast á gildandi fjármálastefnu og fjármálaáætlun. Samkvæmt umsögn Ríkisendurskoðunar er teflt á tæpasta vað, að fjárlagafrumvarpið sé komið yfir það sem fjármálaáætlun gerði ráð fyrir árið 2018. Fyrir þá sem vita það ekki þá er þetta stofnanamál en þýðir: Þið eruð komin út í móa með þetta. Í tölum þýðir þetta að frumgjöld aukast um 14,4 milljarða kr. og breytingartillögur ríkisstjórnarinnar, sem komu inn á milli umræðna, voru síðan upp á 600 millj. kr. sem er 15 milljarða kr. aukning.

Í lögum um opinber fjármál er fjallað um að fylgja skuli ákveðnum grunngildum. Af þessari 15 milljarða kr. framúrkeyrslu er ekki alveg verið að fylgja grunngildinu um festu. Ríkisstjórnin vill kannski gera lítið úr þessu en henni ber að fara eftir samþykktum þingsins og skila fjárlögum sem eru í takti við gildandi fjármálastefnu og fjármálaáætlun. Hvað þingmenn gera við sitt umboð, samkvæmt sinni sannfæringu, er svo allt annað mál. Við erum hins vegar ekki í þeim aðstæðum núna, ríkisstjórnin er að fara gegn samþykkt þingsins.

Þar af leiðandi vil ég spyrja forsætisráðherra aðeins um þetta, varðandi lög um opinber fjármál sem ég reifaði í andsvörum áðan: Markmiðið er kannski að dreifa umræðunni um fjárlög yfir á vorþing, þannig að þungi hennar á haustþingi sé ekki eins mikill, sé búið að ræða umfang málefnasviða, stefnu stjórnvalda og áherslur í málaflokknum, en hins vegar á stefna fyrri ríkisstjórnar ekkert sérstaklega við nú eftir kosningar. Að minnsta kosti er óljóst í fjárlagafrumvarpinu hverjum af þeim stefnumálum sem voru lögð fram í fjármálaáætluninni er verið að framfylgja í fjárlögum. Að því sögðu eru stefnumiðin í fjármálaáætlun í fyrra tiltölulega óljós og erfitt að sjá hver kostnaðurinn var. Það er mjög erfitt að bera þetta saman. Ég leita eftir því, þegar við förum í það ferli að gera fjármálaáætlun, hvað það þýði fyrir stefnumótun ríkisstjórnarinnar, upp á nákvæmni að gera, miðað við fyrri fjármálaáætlun. Og hver er aðkoma Alþingis að þeirri stefnu? Almennt séð er, held ég, ekki gert ráð fyrir að Alþingi geti gert breytingar og breytingartillögur á stefnumótuninni sem slíkri upp á forgangsröðun að gera. Kannski vildi Alþingi nefnilega fjármagna meira af stefnumarkmiðum ríkisstjórnarinnar í ákveðin málefnasvið en það sést ekki eða vantar þann lista af verkefnum sem komast ekki inn í fjármálaáætlunina. Þetta er áhugaverð umræða sem ég hefði áhuga á að heyra álit forsætisráðherra á.

Ég er þeirrar skoðunar að ekki sé alltaf hægt að segja: Við erum greinilega að fara dálítið af leið núna, en það verður bara í lagi næst. Einhvern tíma kemur að skuldadögum. Það þýðir ekki að setja alltaf reglur um að gera eitt og gera svo eitthvað annað. Ef verklagið á að vera svona, þótt reglurnar segi annað, er best að skrifa þær bara niður á blað til þess að við séum ekki alltaf að fara á skjön við reglurnar. Vandamálið sem við glímum við hérna, að afgreiða fjárlög á örskömmum tíma, er það að reglurnar segja að við verðum að gera það. Vandamálið er ekki tímaskorturinn heldur að ekki var gert ráð fyrir tímaskorti þegar reglurnar voru samdar. Ég mæli því með að stjórnvöld finni einhvern sem er menntaður í gæðastjórnun til þess að villuprófa löggjöf áður en hún er tekin til afgreiðslu. Það mætti koma í veg fyrir fullt af vandamálum ef lög væru almennilega gæðaprófuð áður en þau færu í þinglega meðferð.

Hvernig mundi slík villuprófun virka? Segjum sem svo að það væru lög sem heimila erlendum nemendum að fá dvalarleyfi meðan þeir eru í námi á Íslandi. Þá væru þau lög villuprófuð með því að láta Íslendinga sækja um dvalarleyfi, hvað myndi gerast í þeim lögum þannig? Eða með því að láta einhvern sem er með heimilisfang á tunglinu sækja um dvalarleyfi. Eða með því að láta erlendan nema sækja um dvalarleyfi en stunda svo aldrei námið o.s.frv. Prófa allar leiðir til þess að svindla á lögunum og sjá hvað gerist. Prófa síðan allar leiðir sem eiga að vera raunveruleg dæmi og sjá hvort lögin uppfylla öll dæmin. Sem sagt, ef einhver ófyrirséð atvik gerast meðhöndla lögin það á einhvern eðlilegan hátt sem endar ekki í því að nemendur eru sendir aftur heim til sín.

Fyrir kosningar gáfu Píratar út skuggafjárlög. Þá settum við á blað, miðað við nýútgefið fjárlagafrumvarp, hvernig við mundum vilja sjá útgjöld ríkisins til málefnasviða fjárlaga og hverju við mundum breyta í tekjuöflun og útgjöldum. Það er í fyrsta sinn, svo að vitað sé, sem stjórnmálasamtök á Íslandi leggja fram eigin fjárlög fyrir kosningar. Fjórði minni hluti telur að sá gjörningur muni því miður reynast sögulegri en viðbrögðin voru. Ég hvet alla stjórnmálaflokka til að feta í fótspor Pírata hvað þetta varðar. Ég hef tilkynnt það áður hér að ég mun leggja það á mig í fjárlaganefnd að reyna að koma því verklagi á að gefin verði út hrá fjárlög að vori sem flokkar geta þá notað yfir sumarið til að undirbúa sín eigin fjárlög samtímis. Þetta væru þá fjárlög þar sem einungis væri fastur kostnaður, bundin útgjöld o.s.frv., uppreiknaðar tekjur og því um líkt, en ekki búið að úthluta þessum áhersluatriðum. Sá hluti væri í raun tómur. Þá getur maður séð miklu betur hver áhersluatriði ríkisstjórnarinnar eru og hvernig þau raðast niður á málefnasviðin.

Varðandi fjárlögin 2018: Það er hægt að gera ýmsar athugasemdir við fjárlagafrumvarpið en þar sem tíminn til að rýna í samhengi mismunandi kafla, fjárheimilda og ýmissa annarra atriða er naumur tæpi ég bara á því helsta sem vekur athygli.

Kjarasamningar og efnahagur. Spá Seðlabanka um verðbólgu er 2,9% fyrir árið 2018. Á sama tíma er gert ráð fyrir því að launahækkanir verði um 3%. Í kaflanum þar sem fjallað er um verðbólgu er einnig minnst á að raungengi sé nálægt sögulegu hámarki og að launakostnaður sé mjög hár á Íslandi í alþjóðlegu samhengi. Þar er sagt, með leyfi forseta:

„Við tilteknar aðstæður, þegar raungengi er lágt, getur hagkerfið þolað launahækkanir umfram framleiðnivöxt í ákveðinn tíma án þess að samkeppnishæfni þess sé skert.“

Þetta er mjög áhugaverður samanburður miðað við aðstæður.

Til viðbótar við þetta er gert ráð fyrir 4,7% hækkun á bótum almannatrygginga. Á sama tíma er verið að miða við hagvaxtaspár Seðlabankans sem gera ráð fyrir 3,1% hagvexti árið 2018. Miðað við úrskurði kjararáðs að undanförnu og væntingar um launahækkanir í þeim samningaviðræðum sem nú eru í gangi verður það gríðarleg áskorun að ná þessum markmiðum fyrir ríkisstjórnina. Það verður ekki vægar orðað.

Hvað spurningar mínar til fjármálaráðherrans varðar hef ég ákveðnar ábendingar um framsetningu á fjárlögunum eins og hefur verið komið inn á áður. Fjárlagafrumvarpið útskýrir ákveðnar breytingar á gjöldum milli 2017 og 2018 með brúarmyndriti sem sýnir bundin útgjöld, hvernig þau aukast, niðurfellingar, aðhald, launa- og verðlagsbætur og því um líkt; ákveðin brú sem myndast á milli rammans 2017 og nýr útgjaldarammi fyrir 2018. Myndritið er ágætt en sundurliðun á hverjum brúarlið innan hvers málefnasviðs er mjög ábótavant. Sundurliðunin á bls. 136 í frumvarpinu er þó mjög gott yfirlit yfir helstu breytingar á bundnu útgjöldunum. Það er mjög gott. Svipuð sundurliðun mætti vera í yfirliti yfir helstu breytingar hinna brúarliðanna; ekki bara bundnu útgjöldunum heldur fyrir alla og sérstaklega innan hvers málefnasviðs. Þar er aðalvandamálið, sundurliðunin þar er mjög lítil. Það er mjög erfitt að púsla þeim tölum sem fylgja í ritinu í þær upphæðir sem koma fram í brúarriti málefnasviðsins. Þá er mjög erfitt að átta sig á samhengi hlutanna, hvað er að breytast og af hverju.

Á blaðsíðu 142 er farið yfir áherslumál nýrrar ríkisstjórnar og hvernig þau endurspeglast í frumvarpi til fjárlaga. Þar kemur fram að frumgjöldin verði 14,3 milljörðum kr. hærri en gert var ráð fyrir í fjármálaáætlun. Einhverjir taka eflaust eftir því að það er ekki sama tala og var vitnað í hér áðan, þá sagði ég 14,4. Sú tala kemur af bls. 106 og töflu á bls. 105. Svo bætast við þessar 600 milljónir sem koma frá ríkisstjórninni til viðbótar og væntanlega báðar. Þarna er eflaust um einhverja námundunarvillu að ræða, ég vona það alla vega, en 100 millj. kr. eru ekki lítil upphæð og eflaust hefur einhver áhuga á að vita hvort þarna séu til aukalega 100 milljónir eða í hvora áttina það er. Áherslumál ríkisstjórnarinnar eru sögð útskýra ríflega 12 milljarða af þessari hækkun. Hækkunin er svo útskýrð með orðalaginu „breyttar fjárheimildir vegna nokkurra útgjaldamála sem ekki lágu fyrir við vinnslu fjármálaáætlunar og nema þær breytingar um 13,6 milljörðum kr.“ Vissulega lágu áherslumál nýrrar ríkisstjórnar ekki fyrir við vinnslu fjármálaáætlunar en lærdómurinn af því er kannski sá að haft verði meira samráð næst þegar fjármálaáætlun verður unnin á þann hátt að hægt verði að semja um rammann. Það þarf helst að vera þannig að hvernig sem færi gæti hvaða samsetning flokka sem er, jafnvel þó að kosningar verði, farið eftir þeim römmum sem fjármálaáætlun setur þegar kemur að fjárlögum, þótt forgangsröðun innan málefnasviðs geti verið mismunandi.

Þarna er farið aðeins yfir málefnasviðin. Á blaðsíðu 180 í fjárlagafrumvarpinu er sagt að kynning á stefnu fyrir málefnasvið í fjármálaáætlun eigi að tryggja Alþingi greinargóðar upplýsingar um meginlínur og áherslur. Hér er gripið niður í það handhæga málefnasvið „æðsta stjórnsýsla“ sem fær þriggja blaðsíðna umfjöllun í fjármálaáætlun þar sem stefna málefnasviðsins birtist í eftirfarandi orðum, með leyfi forseta:

„Framtíðarsýn forsætisráðuneytisins er áframhaldandi framþróun og samhæfing faglegra og gagnsærra vinnubragða á vettvangi ríkisstjórnar, í ráðherranefndum, á sviði þjóðhagsmála og löggjafarmála. Nánar verður gerð grein fyrir markmiðum og aðgerðum í starfi forsætisráðuneytisins í ríkisaðilastefnu ráðuneytisins sem unnin verður og birt í samræmi við ákvæði laga um opinber fjármál.“

Augljóslega er ekki hægt að fjalla mikið um stefnu þessa málefnasviðs í þinglegri meðferð á fjármálaáætlun. Stefnan segir bara að forsætisráðuneytið ætli að gera það sem það á að gera. Önnur málefnasvið gera að vísu aðeins betur hvað þetta varðar, meginlínur og áherslur, en falla svo á prófinu í einhverju öðru. Til að mynda er algengur mælikvarði á árangur á málefnasviði utanríkismála, með leyfi forseta:

„Þetta er erfitt að mæla og verður byggt á sjálfsmati“.

Þetta er ekki eitthvað sem Alþingi getur tekið afstöðu til þegar kemur að fjárlögum, hvort verið sé að setja rétt magn af peningum í verkefni, hvort stefnan eigi að nást.

Þegar allt kemur til alls verður þingið nú að bera saman stefnu sem sett er fram í fjármálaáætlun og það sem sett er fram í fjárlögum. Ef allt passar saman ættu fjárlög að vera tiltölulega fljótafgreidd. Ef framsetning fjármálaáætlunar og fjárlaga væri t.d. á tölvulesanlegu sniðmáti, eins og þingsályktun sem samþykkt var á Alþingi gerir ráð fyrir, væri meira að segja hægt að láta forrit bera þetta saman og sýna frávikin. Ef framsetningin væri opin og tölvutæk gætu áhugasamir jafnvel búið til eitthvað áhugavert úr gögnunum.

Mig langar líka aðeins að grípa niður í málefnasvið umhverfis- og loftslagsmála. Þar leikur mér hugur á að vita, eftir umræður við hæstv. umhverfisráðherra í nefndinni, hvar metnaður okkar liggur í viðmiðum þeirra kolefnisgilda sem við ætlum að ná. Ætlum við að ná Parísarviðmiðunum sem í raun taka bara til 1/4 af útblæstri koltvísýrings á landinu miðað við þær upplýsingar sem við höfum séð? 3/4 voru vegna framræsingar lands og því um líks. En nú eigum við að ná kolefnishlutleysi árið 2040. Þá langar mig að spyrja hvort það sé kolefnishlutleysi miðað við mælikvarða Parísarsamkomulagsins eða þess sem við erum í raun að láta frá okkur í koltvísýringi. Ef við ætlum að ná viðmiðum algers kolefnishlutleysis þess þriðjungs sem miðað er við í Parísarsamkomulaginu, ætlum við þá að nota stöðvun og bindingu á framræsingu lands til að laga það eða leysa það vandamál? Samkvæmt Parísarsamkomulaginu megum við ekki gera það til að uppfylla það. Það skiptir dálitlu máli hver viðmiðin okkar eru þegar við segjum að við ætlum að vera kolefnishlutlaus árið 2040 upp á hversu sanngjarnt það er miðað við 2030 viðmiðin. Það er rosalega auðvelt, ef við náum 2030 viðmiðunum, að stoppa framræsingu lands eða binda aftur eitthvað af votlendinu til að klára afganginn af því sem Parísarviðmiðin setja okkur, það er ekkert mál. Það er spurning hversu stórt loforð þetta er um að ná kolefnishlutleysi árið 2040 og ég hefði áhuga á að vita svarið við henni. Hvar liggur metnaður okkar?

Ég ætla að fara aðeins yfir breytingartillögur sem hér var fjallað um, annars vegar breytingartillögur meiri hlutans en í því nefndaráliti er talað um að áhersla sé lögð á menntamál, heilbrigðismál og samgöngur í fyrirliggjandi fjárlagafrumvarpi. Hérna ætti heilbrigðisráðherra kannski aðeins að taka eftir. Það er vissulega hægt að segja að þar sé áhersla umfram ýmislegt annað en raunveruleikinn er að það er verið að halda í horfinu. Það er verið að gera mjög vel í menntamálum, þar var farið umfram þær kröfur sem gerðar voru miðað við núllpunktinn. Ég skal alveg segja að verið sé að stíga ákveðin áhersluskref þar og mér líst vel á það. Sanngirnin knýr þó hins vegar á um að minnast aðeins á heilbrigðismálin. Það er verið að byggja upp spítalahúsnæði og það er ansi fyrirferðamikill kostnaður og verður meira að segja umfangsmeiri í næstu fjárlögum. Enn er verið að greiða niður skuldir, eða a.m.k. skipta út hávaxtaskuldum fyrir skuldir með lægri vexti. Varðandi heilbrigðiskerfið: Miðað við umsagnir og umfjöllun í nefndinni stefnir í að við skilum af okkur heilbrigðiskerfinu í heild sinni í mínus eftir árið. Þá vekur athygli mína að þeir forstöðumenn heilbrigðisstofnana og spítala sem komu lýstu rekstrarvandamálum sínum og breytingar meiri hlutans komu þó nokkuð ef ekki alveg til móts við — það er erfitt að sjá það af umfjöllun sem við fengum því að gögnin eru ekki alveg nægilega nákvæm — rekstur heilbrigðisstofnana, heilsugæslna og Sjúkrahússins á Akureyri. Það er verið að tala um rekstur; hugsanlega eitthvað meira hvað varðar tækjakaup og ýmislegt. En ekkert er komið til móts við þann rekstrarvanda sem Landspítalinn kom með til okkar í nefndina. Þarna var greinilega valið að uppfylla rekstrarkröfur heilbrigðisstofnana alls staðar annars staðar en hjá Landspítalanum. Það finnst mér merkileg í ljósi þess sem við náðum að gera á síðasta ári. Þá náðum við fram því loforði, í þessum ræðustól, að ef Landspítalinn og heilbrigðiskerfið kæmu út í mínus myndi Alþingi laga það. Við myndum ekki vera í mínus, myndum vera að minnsta kosti á núlli þannig að allir flokkar sem lofuðu innspýtingu í heilbrigðiskerfið gætu að minnsta kosti byrjað á núlli. En miðað við þetta erum við að fara í mínus. Kannski náum við núllinu en allt stefnir í smá mínus.

Þetta er það sem ég vek athygli á varðandi áherslu á heilbrigðismál. Ég skil það ekki alveg þannig miðað við hvað Alþingi gerði fyrir þetta ár, hvaða loforð voru gefin þar.

Fjölmargir aðilar sendu erindi til fjárlaganefndar þar sem beðið var um styrki til ýmissa verkefna. Afgreiðsla meiri hluta fjárlaganefndar sést í breytingartillögum meiri hlutans en nokkurn veginn allar beiðnirnar voru samþykktar ef þær voru ekki óheppilega háar; nokkurs konar bland í poka þar sem allt nammi sem var ekki of stórt datt ofan í pokann. Grundarfjarðarbær var t.d. einn fyrsti aðilinn til að senda inn umsögn um fjárlagafrumvarpið og bað um 110 millj. kr. til þess að lengja hafnargarð. Samkvæmt samgönguáætlun átti að fjármagna þetta verkefni en enga fjárveitingu er að finna í fjárlagafrumvarpinu. Grundarfjarðarbær telur í það minnsta brýnt að undirbúa verkefnið og biður um að ríkissjóður komi að undirbúningshlutanum með sitt framlag. Því miður var verkefnið of dýrt til þess að fá að vera með í pokanum. Að mínu mati var umsóknin vel rökstudd út frá samgönguáætlun og legg ég því fram breytingartillögu við fjárlagafrumvarpið þess efnis að undirbúningshluti þessa verkefnis verði fjármagnaður um þær 110 millj. kr. sem upp á vantar. Ég tek fram að ég bjó einu sinni á Grundarfirði og einhver gæti talið þetta kjördæmapot en það er lagt frá því. Þó að mér finnist þetta einn fallegasti staður á landinu þá er langt síðan ég bjó þar, 24 ár. Maður er alltaf Grundfirðingur — allt í lagi, ég er Íslendingur, hef búið á Sauðárkróki líka og Þorlákshöfn og hér í bænum og erlendis og í sveit og út um allt, voða gaman.

Aðrar breytingartillögur 4. minni hluta eru 1,7 milljarðar til að hækka örorkulífeyri og lækka krónu á móti krónu skerðingu, 2,7 milljarðar til Landspítala – háskólasjúkrahúss til þess að tryggja rekstur, tækjakaup og viðhald og uppbyggingu myglaðra húsa, 300 millj. kr. í Sjúkrahúsið á Akureyri til að tryggja rekstur, tækjakaup og undirbúning við nýja legudeild og 12 milljarðar kr. í nýbyggingar til sölu og útleigu til íbúa, í formi stofnframlags inn í Íbúðalánasjóð o.fl. eftir aðgerðalista Íbúðalánasjóðs. 560 millj. kr. í heimahjúkrun því að það er að falla niður átak, biðlistaátak; það er einfaldlega ekki pláss á hjúkrunarheimilum og menn verða að einbeita sér að heimahjúkrunarverkefnum á meðan verið er að byggja upp hjúkrunarheimilin. Og svo 300 millj. kr. til þess að tryggja rekstrargrundvöll sýslumannsembættanna.

Að lokum: Vonandi kemur sá tími að Alþingi getur unnið fjármálaáætlun og fjárlög á eðlilegan hátt, án tímapressu og ríkisstjórnarkrísu, sem ég skilgreini þá sem starfsstjórn eða glænýja stjórn með svona skömmum fyrirvara í þessum aðstæðum. Margt í þessu frumvarpi er í rétta átt en það ber þess líka merki hvaða flokkar eru að semja það. Þó að vakin sé athygli á því í frumvarpinu að tekjustofnarnir sem standa undir langstærstum hluta tekna ríkissjóðs séu viðkvæmir fyrir kólnun í hagkerfinu er engin tilraun gerð til þess að ná breiðari tekjugrundvelli fyrir ríkissjóð. Slíkar aðgerðir gætu meira að segja leitt til þess að minnka álagið á stærstu tekjustofnana á móti. Að minnsta kosti gæfi breiðari skattstofn ríkinu meira svigrúm til þess að stilla þá til eða frá eftir því í hvaða ástandi hagkerfið er, þá í áttina að því að sveiflujafna. Núverandi verkfæri eru stórtæk og viðkvæm.

Þrátt fyrir aðstæðurnar sem þessi fjárlög eru afgreidd við og kannski frekar vegna þeirra aðstæðna býst ég við því að ríkisstjórnin verði einstaklega liðleg þegar kemur að eftirliti með framkvæmd fjárlaga, vandi sig einstaklega vel við að fara eftir lögum um opinber fjármál og hafi frumkvæði að því að gera betur ásamt því að hlusta á minni hlutann þegar áhyggjur eru viðraðar. Ekkert elur meira á tortryggni en þegar lítið er gert úr áhyggjum. Það eykur einfaldlega áhyggjurnar, áhyggjur sem Bill Watterson setti svo snilldarlega fram í myndasögu sinni um Calvin og Hobbes þar sem Calvin segir að stundum verði hann áhyggjufullur og geti þá ekki sofnað, að í myrkrinu finni hugurinn skelfilega atburði sem ekki er hægt að koma í veg fyrir og að það sé sérstaklega erfitt að mæta slíkum hugsunum með hugrekki í teiknimyndanáttfötum. Þess vegna sefur Hobbes nakinn. Ég mæli því með því að ríkisstjórnin fari að ráðum Hobbes og mæti áhyggjum með gagnsæi. Þá er átt við tígrisdýrið Hobbes en ekki Thomas Hobbes, „by the way“, því að Thomas Hobbes er svona konungsvaldssinni og ég vil það ekki.