Ferill 208. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Microsoft Word.
151. löggjafarþing 2020–2021.
Þingskjal 209 — 208. mál.
Stjórnarfrumvarp.
Frumvarp til skipalaga.
Frá samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra.
I. KAFLI
Markmið, gildissvið o.fl.
1. gr.
Markmið.
2. gr.
Gildissvið.
Að því leyti sem reglur alþjóðalaga mæla ekki fyrir um annað gilda lög þessi um erlend skip þegar þau eru stödd innan landhelgi, innan efnahagslögsögu eða á landgrunni Íslands.
3. gr.
Orðskýringar.
1. Erlent skip er skip sem ekki telst íslenskt skip.
2. Farbann er þegar skip er kyrrsett í höfn.
3. Farþegaskip er skip sem má flytja fleiri en tólf farþega.
4. Fiskiskip er skip sem ætlað er til fiskveiða.
5. Flokkað skip er skip sem er flokkað af viðurkenndu flokkunarfélagi.
6. Hafnarríkiseftirlit er eftirlit og skoðun sem Samgöngustofa framkvæmir á erlendum skipum í íslenskum höfnum í samræmi við alþjóðalög.
7. Heimahöfn skráðs skips er þar sem eigandi eða leigutaki ætlar því heimilisfang.
8. Leiðarbréf er skírteini, gefið út af Samgöngustofu, sem veitir skipi heimild til að sigla án þess að gefið hafi verið út þjóðernis- og skrásetningarskírteini.
9. Íslenskt skip er skip sem skráð er á Íslandi og rétt hefur til að sigla undir íslenskum fána.
10. Mælibréf er skírteini sem sýnir mælda lengd skips og tonnatölu þess.
11. Skip er sérhvert fljótandi far nema annars sé getið.
12. Skyndiskoðun er fyrirvaralaus skoðun Samgöngustofu eða Landhelgisgæslu Íslands á skipi.
13. Viðurkennt flokkunarfélag er fyrirtæki, sem hlotið hefur viðurkenningu á Evrópska efnahagssvæðinu og hefur gert samstarfssamning við Samgöngustofu, sem annast flokkun skipa í samræmi við tæknilegar kröfur.
14. Þurrleiguskráning er tímabundin skráning skips, sem leigt hefur verið án áhafnar.
II. KAFLI
Skráning skipa.
4. gr.
Skipaskrá.
Ráðherra skal með reglugerð mæla fyrir um þau atriði sem skráð skulu á skipaskrá, sem og með hvaða hætti för eða tæki, sem á sjó fljóta, en eru ekki knúin af hreyfiafli í þeim sjálfum, skuli skráð á skipaskrá.
Skipaskrá skal vera rafræn. Samgöngustofu er heimilt að veita aðgang að og miðla upplýsingum úr skipaskrá, þar á meðal upplýsingum um eigendur, umráðamenn og útgerðaraðila skipa, að uppfylltum skilyrðum laga um persónuvernd og vinnslu persónuupplýsinga.
5. gr.
Skráningarskylda.
Bráðabirgðaskráning má fara fram á skipum sem eru í smíðum eða ófullgerð að öðru leyti.
Heimilt er að skrá skip hér á landi í eigu íslenskra ríkisborgara, íslenskra lögaðila með lögheimili hér á landi, ríkisborgara annarra ríkja Evrópska efnahagssvæðisins, ríkisborgara aðildarríkja stofnsamnings Fríverslunarsamtaka Evrópu og færeyskra ríkisborgara.
Ráðherra skal mæla nánar fyrir um skráningar með reglugerð.
6. gr.
Frumskráning.
Eigandi eða eigendur skips skulu senda Samgöngustofu beiðni um skráningu. Ráðherra skal með reglugerð mæla fyrir um hvaða upplýsingar um skip skuli koma fram í skráningarbeiðni.
Með skráningarbeiðni skal fylgja skipasmíðaskírteini eða annað eignarheimildarbréf skráningarbeiðanda. Ef notað skip er flutt hingað til lands frá útlöndum skal fylgja vottorð hlutaðeigandi erlends skráningaryfirvalds um að skipið hafi annaðhvort ekki verið skráð þar eða að öðrum kosti afskráð þar af skipaskrá.
7. gr.
Skráning fiskiskipa.
1. Íslenskir ríkisborgarar og aðrir íslenskir aðilar.
2. Íslenskir lögaðilar sem að öllu leyti eru í eigu íslenskra aðila eða lögaðila sem uppfylla eftirfarandi skilyrði:
a. Eru undir yfirráðum íslenskra aðila.
b. Eru ekki í eigu erlendra aðila að meira leyti en 25% sé miðað við hlutafé eða stofnfé. Fari eignarhlutur íslensks lögaðila í lögaðila, sem stundar veiðar eða vinnslu í fiskveiðilandhelgi Íslands, ekki yfir 5% má eignarhlutur erlendra aðila þó vera allt að 33%.
c. Eru að öðru leyti í eigu íslenskra ríkisborgara eða íslenskra lögaðila sem eru undir yfirráðum íslenskra aðila.
8. gr.
Þurrleiguskráning erlendis.
Ráðherra skal með reglugerð mæla fyrir um þær upplýsingar sem skulu fylgja umsókn um heimild til þurrleiguskráningar.
Áður en Samgöngustofa veitir heimild til þurrleiguskráningar fiskiskips skal liggja fyrir staðfesting þess ráðuneytis er fer með málefni sjávarútvegs á því að eftirfarandi skilyrði séu uppfyllt:
a. skip sem sigla undir þjóðfána Íslendinga gætu ekki stundað þær veiðar sem skipið mun stunda meðan á þurrleiguskráningu stendur,
b. þær veiðar sem skipið mun stunda meðan á þurrleiguskráningu stendur grafa ekki undan alþjóðlegum stjórnunar- og verndunarráðstöfunum sem ákveðnar eru og beitt er í samræmi við reglur þjóðaréttar,
c. verndunarsjónarmið mæla ekki gegn þeim veiðum sem skipið mun stunda meðan á þurrleiguskráningu stendur,
d. þær veiðar sem skipið mun stunda meðan á þurrleiguskráningu stendur eru í samræmi við þær reglur sem viðeigandi alþjóðasamningar mæla fyrir um,
e. sýnt þykir að ríkið sem skipið mun verða skráð þurrleiguskráningu í muni virða skyldur sínar sem fánaríki,
f. þær veiðar sem skipið mun stunda meðan á þurrleiguskráningu stendur veiti ekki því ríki þar sem þurrleiguskráning fer fram veiðireynslu sem gæti nýst því síðar í samningum við íslenska ríkið um skiptingu aflaheimilda eða gangi að öðru leyti gegn hagsmunum Íslendinga,
g. önnur skilyrði sem sá ráðherra er fer með málefni sjávarútvegs getur kveðið á um í reglugerð.
Skip sem skráð er á íslenska skipaskrá og skráð þurrleiguskráningu á erlenda skipaskrá siglir undir þjóðfána erlenda ríkisins og skal fylgja ákvæðum laga og reglna þess ríkis, þ.m.t. ákvæðum um eftirlit með skipum, búnað skipa og mönnun þeirra, meðan á þurrleiguskráningu stendur. Veðbönd skips sem skráð er með þessum hætti skulu skráð hjá hlutaðeigandi þinglýsingarstjóra hér á landi.
Heimild til þurrleiguskráningar skv. 1. mgr. fellur niður þegar:
a. þurrleigusamningur fellur úr gildi,
b. forsendur heimildar til þurrleiguskráningar eru brostnar að mati Samgöngustofu,
c. skilyrði fyrir heimild til þurrleiguskráningar skv. 3. mgr. eru ekki lengur uppfyllt að mati þess ráðuneytis er fer með málefni sjávarútvegs,
d. leigutaki skipsins óskar þess,
e. 1. mgr. 17. gr. á við um skipið.
Þegar heimild skips til þurrleiguskráningar fellur niður skal Samgöngustofa fara fram á það við erlendu skipaskrána að skipið verði tafarlaust afskráð af henni. Uppfylli skipið ekki skilyrði íslenskra laga og reglna um eftirlit með skipum ber forráðamönnum þess að sjá til þess að úr því sé bætt innan þriggja sólarhringa frá því að tilkynning berst um að það hafi verið afskráð af hinni erlendu skipaskrá. Þegar skilyrði hafa verið uppfyllt skal tilkynna það til Samgöngustofu.
Þurrleiguskráningu skips telst lokið þegar tilkynning berst frá erlendu skipaskránni um að það hafi verið afskráð af henni.
9. gr.
Þurrleiguskráning á Íslandi.
Skip sem skráð er þurrleiguskráningu skal sigla undir íslenskum fána og skal uppfylla skilyrði íslenskra laga og reglna um eftirlit með skipum, þ.m.t. ákvæði um búnað skipa og mönnun þeirra. Veðbönd skips sem skráð er með þessum hætti skulu skráð í frumskráningarríki.
Ráðherra skal með reglugerð mæla nánar fyrir um skilyrði þess að skráning af þessu tagi fari fram.
Skip skráð þurrleiguskráningu skal afskráð af skipaskrá þegar:
a. þurrleigusamningur fellur úr gildi,
b. skilyrðum skráningar er ekki lengur fullnægt,
c. leigutaki óskar afskráningar,
d. skip hefur ekki lengur heimild frumskráningarríkis til að sigla undir fána annars ríkis og
e. 2.–5. tölul. 16. gr. á við um skipið.
10. gr.
Einkaréttur á skipsheitum og einkennum.
Hafi einkaréttur verið veittur skv. 1. mgr. er öðrum óheimilt að nota það skipaheiti eða einkenni svo lík heiti eða einkenni að villu geti valdið. Þó má heiti og einkenni skips sem skráð hefur verið fyrir veitingu á einkarétti haldast óbreytt meðan það helst í eigu sama aðila.
Einkaréttur til heitis eða einkennis fellur úr gildi þremur árum eftir að skip hefur verið afskráð af skipaskrá ef eigandi heitisins eða einkennisins hefur ekki endurnýjað það á öðru skipi.
Samgöngustofa heldur skrá yfir heiti og einkenni skipa sem einkaréttur hefur verið veittur á og birtir jafnóðum í skipaskrá.
11. gr.
Fáni.
Skip sem er skráð á íslenska skipaskrá og skráð þurrleiguskráningu á erlenda skipaskrá telst þó ekki vera íslenskt skip og hefur ekki rétt til að sigla undir þjóðfána Íslands meðan á þurrleiguskráningunni stendur.
12. gr.
Þjóðernis- og skrásetningarskírteini.
Þjóðernis- og skrásetningarskírteini skal ávallt fylgja skipi. Skírteini skal framvísa yfirvöldum þegar þess er krafist.
Öðrum en Samgöngustofu er óheimilt að rita nokkuð á skírteinin eða breyta nokkru í þeim.
Óheimilt er að breyta þjóðernisskráningu skips á meðan það er í ferð eða viðkomuhöfn nema raunverulegt framsal eignarréttar hafi átt sér stað eða breyting á skráningu hafi farið fram meðan á siglingu skips stendur.
Ráðherra mælir með reglugerð fyrir um efni þjóðernis- og skrásetningarskírteina.
Samgöngustofu er heimilt er að gefa út ný þjóðernis- og skrásetningarskírteini við eftirfarandi aðstæður, og skal þá eldra skírteini skilað til stofnunarinnar nema það hafi glatast:
1. Ef breytt er heiti skips.
2. Ef heimilisfangi skips er breytt.
3. Ef skipi er breytt svo að það svarar ekki lengur til þess sem stendur í þjóðernis- og skrásetningarskírteini um gerð þess, aðalmál eða brúttótonn/rúmlestatölu.
4. Ef eigendaskipti verða á skipi.
5. Ef þjóðernis- og skrásetningarskírteini hefur glatast.
13. gr.
Þjóðernis- og skrásetningarskírteini til bráðabirgða.
Ráðherra mælir með reglugerð fyrir um inntak þjóðernis- og skrásetningarskírteina til bráðabirgða. Beiðni um útgáfu þjóðernis- og skrásetningarskírteinis til bráðabirgða skulu fylgja fullnægjandi gögn um atriði þau sem greina skal í skírteininu, svo og vottorð hlutaðeigandi erlends skráningaryfirvalds um að skipið hafi annað hvort ekki verið skráð þar eða að öðrum kosti afskráð þar af skipaskrá.
Bráðabirgðaþjóðernisskírteini skal gilda sem venjulegt þjóðernis- og skrásetningarskírteini en þó ekki lengur en einn almanaksmánuð frá útgáfudegi nema sérstök heimild Samgöngustofu komi til.
Nú hefur skip sem statt er erlendis glatað þjóðernis- og skrásetningarskírteini sínu og getur þá Samgöngustofa gefið út þjóðernis- og skrásetningarskírteini til bráðabirgða, enda skal þá eftir því sem við verður komið farið eftir reglum 1.–4. mgr.
Samgöngustofu er heimilt að fela fulltrúa utanríkisþjónustu Íslands að annast útgáfu þjóðernis- og skrásetningarskírteinis til bráðabirgða.
14. gr.
Nýr eigandi að skráðu skipi eða skipshluta.
Nýjum eiganda er óheimilt að láta lögskrá áhöfn á skipið í sínu nafni fyrr en skráningarbeiðnin hefur borist Samgöngustofu, skipið verið skráð á skipaskrá og lögbundin skjöl gefin út því til handa.
Þegar eigendaskipti verða ber fyrri eigandi ábyrgð á gjöldum vegna skipsins þar til umskráning hefur farið fram.
15. gr.
Breytt heiti og heimilisfang skips.
Nú er heiti skips eða heimilisfangi breytt á skipaskrá og tilkynnir Samgöngustofa það þá þegar til þinglýsingarstjóra í því þinglýsingaumdæmi þar sem skip á eða átti heimilisfang, en þinglýsingarstjóri skal án tafar tilkynna breytinguna veðhöfum eða öðrum óbeinum rétthöfum í skipinu ef þeir eru kunnir.
Nú veldur hið nýja heimilisfang því að skip er flutt á milli þinglýsingaumdæma. Verður þá aðgangur í skipabók þinglýsingarstjóra í því umdæmi sem skip er flutt til virkur eftir umskráningu skips í skipaskrá. Réttaráhrif þinglýsingar rofna ekki vegna flutningsins.
16. gr.
Afskráning.
1. Þegar tilkynnt er um fyrirhugaða skráningu á skipaskrá annars ríkis.
2. Ef það fullnægir ekki lengur skilyrðum 5., 7. eða 9. gr.
3. Ef það hefur farist svo að um sé kunnugt, sömuleiðis ef það hefur horfið án þess að til þess hafi spurst í sex mánuði.
4. Ef það er rifið, metið ónýtt eða ekki talið þess virði að við það sé gert.
5. Ef skoðun hefur ekki farið fram á skipi í fimm ár samfleytt.
Framangreind atriði skulu sönnuð með opinberu vottorði, skoðun eða á annan þann hátt sem Samgöngustofa telur fullnægjandi.
Þegar eiganda skips verður kunnugt um einhver atriði sem eiga að valda afskráningu þess af skipaskrá skv. 1. mgr. skal hann þegar í stað tilkynna Samgöngustofu það. Ef skipið hefur fengið þjóðernis- og skrásetningarskírteini skal eigandi afhenda skírteinið Samgöngustofu nema glatað sé.
Nú er skip afskráð af skipaskrá og tilkynnir Samgöngustofa það þá þegar í stað hlutaðeigandi þinglýsingarstjóra, en hann tilkynnir það án tafar þinglesnum rétthöfum í skipinu sem um er kunnugt. Ef skipið er ekki fellt úr þinglýsingabókum skal afskráningar af skipaskrá getið þar á blaði skips og einnig á veðbókarvottorðum um skipið.
17. gr.
Tilkynningar og beiðnir um breytingu á skráningu.
Skráningarbeiðnir og tilkynningar. skulu vera rafrænar eða á viðeigandi eyðublöðum sem Samgöngustofa og þinglýsingarstjórar láta í té.
18. gr.
Leiðarbréf.
Samgöngustofa getur jafnframt veitt skipi leiðarbréf þegar það er smíðað hér á landi og ætlað til skráningar erlendis.
Samgöngustofu er einnig heimilt, ef nauðsyn ber til að skip fari þegar til útlanda, að veita því þjóðernis- og skrásetningarskírteini til bráðabirgða til siglingar þangað.
Ráðherra skal með reglugerð mæla nánar fyrir um skilyrði fyrir útgáfu leiðarbréfa.
III. KAFLI
Merking og mæling skipa.
19. gr.
Merking skipa.
Bannað er að leyna merkingum skv. 1. mgr. eða nema brott. Ekki má heldur merkja skip öðru heiti en það er skráð undir.
20. gr.
Mæling skipa.
Hvert skip með skráningarlengd allt að 24 metrum skal mælt og tonnatala þess reiknuð samkvæmt reglugerð sem ráðherra setur.
Heimilt er að mæla hvert skip og reikna brúttórúmlestatölu samkvæmt alþjóðareglum um mælingu skipa, gefnum út af Þjóðabandalaginu 30. júní 1939, eins og mælt er fyrir í samningi, undirrituðum í Ósló 10. júní 1947, með síðari breytingum, eftir nánari reglum sem ráðherra ákveður með reglugerð.
Þegar skip er skráð á íslenska skipaskrá ber eiganda þess að senda Samgöngustofu útreikninga á tonnatölum þess og teikningar og önnur nauðsynleg gögn til þess að ákveða mælingu þess. Heimilt er að taka útreikninga og mælingar sem samþykktar hafa verið af erlendu ríki gildar ef það ríki er aðili að alþjóðasamþykkt um mælingar skipa frá 1969.
Samgöngustofa getur hvenær sem ástæða þykir til endurskoðað mælingu skipa. Einnig geta eigendur skipa fengið skip sín mæld að nýju óski þeir þess.
21. gr.
Mælibréf.
Skip sem mælt er samkvæmt reglum sem ráðherra hefur sett skv. 2. mgr. 20. gr. skal fá íslenskt mælibréf.
Ráðherra skal með reglugerð mæla fyrir um form mælibréfa.
Heimilt er að mæla erlent skip við komu hingað til lands hafi það ekki gilt mælibréf í samræmi við alþjóðasamþykkt um mælingar skipa frá 1969.
22. gr.
Tilkynning um smíði skips.
23. gr.
Breyting á skipi.
IV. KAFLI
Eftirlit með skipum.
24. gr.
Smíði skipa, búnaður þeirra, mengunarvarnir o.fl.
Til að tryggja öryggi skipverja, farþega, skips og farms sem og varnir gegn mengun, skal skip fullnægja skilyrðum á hverjum tíma um smíði, búnað og örugga starfsemi skips, þ.m.t. um burðarvirki þess, bol, vatnsþétta niðurhólfun, lagnakerfi, vélbúnað, rafbúnað, eldvarnir, siglingatæki, fjarskiptabúnað, björgunar- og öryggisbúnað, mengunarvarnabúnað, lyf og læknisáhöld, merkingar og annan búnað. Þá skal skip vera mannað með fullnægjandi hætti til tryggja öryggi. Ráðherra skal með reglugerð kveða nánar á um þessa þætti.
Ráðherra ákveður í reglugerð hvaða lög, stjórnvaldsfyrirmæli, skírteini og skipsbækur skuli vera um borð í skipum.
Skip skulu smíðuð og búin í samræmi við lög og reglur um varnir gegn mengun hafs og stranda.
25. gr.
Aðbúnaður og vinnuskilyrði.
26. gr.
Eftirlit með nýsmíði skips.
Eiganda skips er heimilt að fela viðurkenndu flokkunarfélagi eftirlit með smíði skips, enda sé skipið smíðað eftir reglum sem gilda hér á landi eða reglum samþykktum af Samgöngustofu sem sambærilegar.
27. gr.
Eftirlit með breytingum á skipi.
Sömu reglur um tilkynningarskyldu og eftirlit skulu einnig gilda um meiri háttar viðgerðir sem áhrif geta haft á öryggi skips, sjóhæfni og stöðugleika skips og aðbúnað áhafnar og farþega.
28. gr.
Innflutningur skipa.
29. gr.
Ábyrgð.
Um starfsskyldur yfirmanna við skoðunargerð og verkaskiptingu fer skv. III. kafla sjómannalaga, nr. 35/1985.
30. gr.
Skoðun skipa.
Við skoðun á skipum skal ganga úr skugga um að þau uppfylli ákvæði laga, reglna, og alþjóðasamninga um smíði, búnað og örugga starfsemi skips, þ.m.t. um burðarvirki þess, vatnsþétta niðurhólfun, lagnakerfi, bol, björgunar- og öryggisbúnað, vélbúnað, fjarskiptabúnað, rafbúnað, eldvarnabúnað, mengunarvarnabúnað, siglingatæki, merkingar, lyf og læknisáhöld og annan búnað og mönnun sem varðar öryggi skipsins til að tryggja öryggi skipverja, farþega, skips og farms og varnir gegn mengun frá skipum.
Samgöngustofa hefur heimild til að fela öðrum að framkvæma skoðun og gefur út starfsleyfi þeim til handa. Ráðherra setur reglugerð um starfsemi viðurkenndra skoðunaraðila.
Sé skip í flokki hjá viðurkenndu flokkunarfélagi og gildu flokkunarskírteini er framvísað skal sú skoðun sem fram fór á því til viðhalds á flokkuninni talin fullnægjandi um styrkleika bols, eimkatla, vél- og rafbúnaðar, enda fullnægi skipið jafnframt þeim ákvæðum sem sérstaklega er mælt fyrir um í íslenskum lögum eða reglum varðandi þau atriði sem flokkunin tekur til, svo og skuldbindingum samkvæmt alþjóðasamningum sem Ísland hefur fullgilt og öðlast hafa gildi.
31. gr.
Framkvæmd eftirlits.
Komi í ljós að skip, búnaður eða starfsemi þess er ekki í samræmi við lög þessi, reglur eða önnur fyrirmæli getur Samgöngustofa fyrirskipað að úr því skuli bætt þegar í stað eða innan ákveðins frests.
Starfsmenn Samgöngustofu og aðrir sem eftirliti sinna skulu gæta þess að valda hvorki óþarfa töfum á skipi né torvelda vinnu umfram nauðsyn. Þeir skulu framvísa starfsskírteinum sé þess óskað.
Eigendur, útgerðarmenn, skipstjórar, vélstjórar og aðrir sem starfa í umboði þeirra skulu veita Samgöngustofu og öðrum sem sinna eftirliti alla aðstoð og upplýsingar sem óskað er vegna eftirlits og öryggis skips, svo og upplýsingar um ástand skips, sem varðar lög þessi og reglur sem settar eru samkvæmt þeim. Eigandi eða útgerðarmaður skal sjá til þess að skip sé aðgengilegt til skoðunar.
32. gr.
Aukaskoðun skipa.
1. Þegar skip hefur verið til viðgerðar vegna atriða sem varða öryggi skips og/eða áhafnar.
2. Þegar gerðar hafa verið breytingar eða endurbætur á skipi sem varða eða hafa áhrif á öryggi skips og áhafnar eða hættu á mengun frá skipi.
3. Þegar skip hefur orðið fyrir tjóni þar sem ætla má að skemmdir kunni að hafa áhrif á öryggi skips og áhafnar eða hættu á mengun frá skipi.
4. Þegar eigandi skips, útgerðarmaður, skipstjóri, yfirvélstjóri, skipverji, stjórn stéttarfélags eða stofnun sem á réttmætra hagsmuna að gæta varðandi örugga starfsemi skips, aðbúnað og vinnuskilyrði um borð eða mengunarvarnir krefst skoðunar eða leggur fram kvörtun nema Samgöngustofa telji slíka kröfu eða kvörtun ekki á rökum reista. Samgöngustofu er óheimilt að veita upplýsingar um það hver hafi lagt fram slíka kröfu eða kvörtun.
5. Þegar Samgöngustofa telur annars ástæðu til að rannsaka öryggi tiltekinna hluta skips eða búnaðar þess eða atriði sem varða örugga starfsemi skips.
33. gr.
Hafnarríkiseftirlit.
34. gr.
Skyndiskoðun skipa.
Samgöngustofa og Landhelgisgæsla Íslands gera með sér samstarfssamning um hvernig eftirliti skv. 1. mgr. skuli hagað.
35. gr.
Haffærisskírteini og önnur skírteini.
Viðeigandi skírteini skulu gefin út til skipa sem falla undir ákvæði alþjóðasamninga og reglugerðar sem ráðherra setur.
Haffærisskírteini eða önnur jafngild skírteini skulu gefin út til skipa sem falla ekki undir alþjóðasamninga í samræmi við reglugerð sem ráðherra setur, þar sem m.a. skal kveðið á um form og gildistíma slíkra skírteina.
36. gr.
Óhaffær skip.
1. Hafi það ekki gilt viðeigandi skírteini eða haffærisskírteini samkvæmt reglugerð sem ráðherra setur eða ákvæðum alþjóðasamninga.
2. Liggi það dýpra en hleðslumerki þess leyfa samkvæmt reglugerð sem ráðherra setur eða ákvæðum alþjóðasamninga.
3. Sé bol þess, búnaði, þar á meðal mengunarvarnabúnaði, vélum, tækjum eða áhöfn svo áfátt eða skipið er af öðrum ástæðum svo á sig komið með tilliti til öryggis skipsins og þeirra manna sem skipinu fylgja að telja verður vegna sjóferðar þeirrar er skipið skal fara að hættulegra sé að vera í förum með það en venjulegt er.
37. gr.
Skemmdir á skipi.
Þurfi að færa skip sem er óhaffært af slysstað eða úr höfn til viðgerðar eða nánari skoðunar skal Samgöngustofa eða aðrir aðilar sem stofnunin hefur viðurkennt ákveða hvaða ráðstafanir skuli gerðar með tilliti til öryggis skipsins, þeirra manna sem skipinu fylgja og mengunarhættu frá skipinu.
38. gr.
Upplýsingaskylda.
39. gr.
Gömul skip.
40. gr.
Reglugerðarheimild.
Ráðherra er enn fremur heimilt að setja reglugerðir um eftirlit með skipum að því leyti sem það er nauðsynlegt vegna skuldbindinga samkvæmt samningi um Evrópska efnahagssvæðið, sbr. lög nr. 2/1993.
41. gr.
Farþegaflutningar í atvinnuskyni.
V. KAFLI
Farbann.
42. gr.
Farbann.
Enn fremur skal leggja farbann á skip ef starfsmenn Samgöngustofu eru hindraðir í störfum við framkvæmd eftirlits samkvæmt lögum þessum.
Ef ástæður farbanns eru ekki lengur fyrir hendi skal farbanni aflétt þegar í stað.
43. gr.
Tilkynning um farbann.
VI. KAFLI
Gjöld og viðurlög.
44. gr.
Þjónustugjöld.
Þjónustugjöld Samgöngustofu eru aðfararhæf án undangengins dóms eða sáttar, sbr. 15. gr. sömu laga.
45. gr.
Stjórnvaldssektir.
a. 1. mgr. 5. gr. um skráningarskyldu,
b. 1. mgr. 11. gr. um notkun íslenska fánans,
c. 19. gr. um merkingu skipa,
d. 20. gr. um mælingu skipa,
e. 22. gr. um tilkynningu um smíði skips,
f. 24. gr. um smíði skipa, búnað þeirra, mengunarvarnir o.fl.,
g. 25. gr. um aðbúnað og vinnuskilyrði,
h. 26. gr. um eftirlit með nýsmíði skips,
i. 27. gr. um breytingar á skipi,
j. 1. mgr. 29. gr. um ábyrgð vegna haffæris og lögskipaðra skoðunargerða,
k. 1. og 4. mgr. 31. gr. um framkvæmd skoðunar,
l. 33. gr. um hafnarríkiseftirlit,
m. 36. gr. um óhaffær skip,
n. 1. mgr. 37. gr. um skemmdir á skipi,
o. 38. gr. um upplýsingaskyldu,
p. 41. gr. um farþegaflutninga í atvinnuskyni.
Stjórnvaldssektir sem lagðar eru á einstaklinga geta numið frá 100.000 kr. til 500.000 kr. Sektir sem lagðar eru á lögaðila geta numið frá 200.000 kr. til 2.000.000 kr.
Við ákvörðun sekta skal m.a. taka tillit til þess hvað brot hefur staðið lengi yfir, samstarfsvilja hins brotlega og hvort um ítrekað brot er að ræða. Samgöngustofu er heimilt að ákveða hærri sektir hafi aðili hagnast á broti. Skal upphæð stjórnvaldssektar þá ákveðin sem allt að tvöfalt margfeldi af þeim hagnaði sem aðili hefur aflað sér með broti gegn lögum þessum, þó innan ramma 2. mgr.
Gjalddagi stjórnvaldssektar er 30 dögum eftir að ákvörðun um sektina var tekin. Um ákvörðun og útreikning dráttarvaxta fer eftir lögum um vexti og verðtryggingu.
Ákvörðun Samgöngustofu um stjórnvaldssekt er aðfararhæf án undangengins dóms eða sáttar. Stjórnvaldssektir renna í ríkissjóð, að frádregnum kostnaði við álagningu og innheimtu.
Stjórnvaldssektum skal beitt óháð því hvort lögbrot eru framin af ásetningi eða gáleysi.
Aðili máls getur skotið ákvörðun Samgöngustofu um stjórnvaldssekt til ráðherra innan þriggja mánaða frá því að aðila var tilkynnt um ákvörðunina. Málskot til ráðherra frestar aðför. Úrskurðir ráðherra um stjórnvaldssektir eru aðfararhæfir.
46. gr.
Refsingar.
Nú er brot skv. 1. mgr. framið í starfsemi lögaðila og má þá gera lögaðilanum fésekt skv. II. kafla A almennra hegningarlaga, nr. 19/1940.
Lög þessi raska í engu ákvæðum áfengislaga að því er snertir viðurlög ef menn eru undir áhrifum áfengis við störf sín.
47. gr.
Kæra til lögreglu.
Varði meint brot bæði stjórnvaldssektum og refsingu metur Samgöngustofa hvort mál skuli kært til lögreglu eða því lokið með stjórnvaldsákvörðun hjá stofnuninni. Ef brot eru meiri háttar ber Samgöngustofu að vísa þeim til lögreglu. Brot telst meiri háttar ef verknaður er framinn með sérstaklega vítaverðum hætti eða við aðstæður sem auka mjög á saknæmi brotsins. Jafnframt getur Samgöngustofa á hvaða stigi málsins sem er vísað máli vegna brota á lögum þessum eða reglugerðum sem settar eru á grundvelli þeirra til opinberrar rannsóknar. Gæta skal samræmis við úrlausn sambærilegra mála.
Varði brot á lögum þessum bæði refsiábyrgð fyrir einstakling og lögaðila metur Samgöngustofa, með tilliti til grófleika brots og réttarvörslusjónarmiða, hvort mál skuli kært til lögreglu að hluta eða í heild.
Með kæru Samgöngustofu skulu fylgja afrit þeirra gagna sem grunur um brot er studdur við. Ákvæði IV.–VII. kafla stjórnsýslulaga gilda ekki um ákvörðun Samgöngustofu um að kæra mál til lögreglu.
Samgöngustofu er heimilt að láta lögreglu og ákæruvaldi í té upplýsingar og gögn sem stofnunin hefur aflað og tengjast brotum sem til rannsóknar eru hjá lögreglu og ákæruvaldi og taka þátt í aðgerðum lögreglu að öðru leyti.
Lögreglu og ákæruvaldi er heimilt að láta Samgöngustofu í té upplýsingar og gögn sem þau hafa aflað og tengjast brotum sem til meðferðar eru hjá stofnuninni og taka þátt í aðgerðum hennar að öðru leyti.
Telji ákærandi að ekki séu efni til málshöfðunar vegna ætlaðrar refsiverðrar háttsemi sem jafnframt varðar stjórnsýsluviðurlögum getur hann sent eða endursent málið til Samgöngustofu til meðferðar og ákvörðunar.
48. gr.
Réttur einstaklinga til að fella ekki á sig sök.
49. gr.
Gildistaka.
Við gildistöku laga þessara falla úr gildi lög um einkenning fiskiskipa, nr. 31/1925, lög um skráningu skipa, nr. 115/1985, lög um skipamælingar, nr. 146/2002, lög um eftirlit með skipum, nr. 47/2003, lög um heimild fyrir ríkisstjórnina til þess að leyfa hf. Olíumöl innflutning á olíupramma, nr. 4/1977, lög um heimild fyrir ríkisstjórnina til þess að leyfa Köfunarstöðinni hf., Dýpkunarfélaginu hf., Slysavarnafélagi Íslands og Íslenska úthafsútgerðarfélaginu hf. innflutning á skipum, nr. 27/1989, lög um heimild fyrir ríkisstjórnina til að leyfa Slysavarnafélagi Íslands að flytja inn björgunarbát, nr. 23/1993, og lög um heimild fyrir ríkisstjórnina til þess að leyfa Sveinbirni Runólfssyni sf. innflutning á gröfupramma, nr. 24/1993.
Greinargerð.
Frumvarp þetta er samið í samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytinu. Í sáttmála ríkisstjórnar Íslands frá 2017 um ríkisstjórnarsamstarf og eflingu Alþingis segir að átak verði gert í einföldun regluverks í þágu atvinnulífs og almennings. Með frumvarpi þessu er stefnt að því að einfalda lagaumhverfi skipa og koma ákvæðum um þau í ein lög. Í lagasafni er að finna marga lagabálka sem varða þetta efni með einum eða öðrum hætti og eru margir þeirra komnir til ára sinna. Á grundvelli þeirra laga er svo að finna fjölmargar reglugerðir sem nánar útfæra kröfur sem lögin gera. Innan samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytis og Samgöngustofu er unnið að því að einfalda og uppfæra þetta víðtæka regluverk í heild þannig að það sé aðgengilegra fyrir þá sem starfa eftir þessum reglum. Er frumvarp þetta liður í því verkefni.
2. Tilefni og nauðsyn lagasetningar.
Um skip gilda fjölmargir lagabálkar. Má þar nefna lög um einkenning fiskiskipa, nr. 31/1925, lög um skráningu skipa, nr. 115/1985, lög um skipamælingar, nr. 146/2002 og lög um eftirlit með skipum, nr. 47/2003, auk sértækra laga á borð við lög um heimild fyrir ríkisstjórnina til þess að leyfa hf. Olíumöl innflutning á olíupramma, nr. 4/1977, lög um heimild fyrir ríkisstjórnina til þess að leyfa Köfunarstöðinni hf., Dýpkunarfélaginu hf., Slysavarnafélagi Íslands og Íslenska úthafsútgerðarfélaginu hf. innflutning á skipum, nr. 27/1989, lög um heimild fyrir ríkisstjórnina til að leyfa Slysavarnafélagi Íslands að flytja inn björgunarbát, nr. 23/1993, og lög um heimild fyrir ríkisstjórnina til þess að leyfa Sveinbirni Runólfssyni sf. innflutning á gröfupramma, nr. 24/1993.
Borið hefur á gagnrýni á hversu flókið og óaðgengilegt regluverk þetta er, einkum hvað varðar öryggiskröfur til skipa og eftirlit með þeim. Auk þeirra laga sem lagt er til að verði felld úr gildi með frumvarpi þessu er víðtækt regluverk í gildi með stjórnvaldsfyrirmælum sem innleiða meðal annars ákvæði gerða sem teknar hafa verið upp í samninginn um Evrópska efnahagssvæðið og varða skip sem og ákvæði sem leiðir af öðrum alþjóðlegum skuldbindingum Íslands, til að mynda samningum Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar (e. International Maritime Organization, IMO) og Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (e. International Labour Organization, ILO).
Markmið frumvarpsins er ekki að gera umfangsmiklar breytingar á þeim efnislegu reglum sem um skip gilda heldur að sameina lög í einn aðgengilegan lagabálk. Þá er ætlunin að færa tiltekin ákvæði úr lögum og í stjórnvaldsfyrirmæli. Er þar einkum átt við upptalningu á skilyrðum sem er að finna í gildandi lögum þar sem jafnframt er getið um að ráðherra geti bætt við skilyrðum í reglugerð. Dæmi um þetta er að finna í 1. og 2. mgr. 1. gr. a laga um skráningu skipa, nr. 115/1985. Í 1. mgr. 1. gr. a eru listuð upp í sjö stafliðum þau atriði sem skulu fylgja umsókn um heimild til þurrleiguskráningar. Í áttunda staflið segir síðan að jafnframt skuli fylgja aðrar upplýsingar sem ráðherra getur kveðið á um í reglugerð. Í 2. mgr. 1. gr. a sömu laga eru listuð upp í sex stafliðum þau skilyrði sem uppfyllt skulu vera til að þurrleiguskráning sé heimiluð af Samgöngustofu. Í sjöunda staflið segir að ráðherra er fer með málefni sjávarútvegs geti kveðið í reglugerð á um önnur skilyrði. Með frumvarpi þessu er lagt til að mælt verði fyrir um meginreglur á borð við þær sem gilda um þurrleiguskráningu í lögum en að ítarlegri ákvæði og skilyrði verði að finna í stjórnvaldsfyrirmælum. Með þessu móti eru skilyrði aðgengilegri fyrir notendur laganna sem þurfa þá ekki að leita bæði í lög og reglugerðir til að finna skilyrði. Fyrirkomulagið gerir að auki stjórnsýsluframkvæmd einfaldari, t.d. þegar gera þarf breytingar á tilteknum atriðum vegna skuldbindinga Íslands samkvæmt alþjóðasamningum, þ.m.t. samningnum um Evrópska efnahagssvæðið.
Markmið laganna, verði frumvarpið óbreytt að lögum, er hið sama og þeirra laga sem frumvarpi þessu er ætlað að leysa af hólmi, þ.e. að tryggja öryggi íslenskra skipa, áhafna þeirra og farþega, efla varnir gegn mengun frá skipum og tryggja skilvirka skráningu, merkingu, mælingu og eftirlit með skipum. Þá er þeim ætlað að veita stjórnvöldum nægilegar heimildir til að innleiða þær kröfur sem leiðir af skuldbindingum samkvæmt samningnum um Evrópska efnahagssvæðið og öðrum alþjóðlegum skuldbindingum Íslands á sviði sjóréttar er lúta að skipum.
Talin er þörf á því að hefja vinnu við einföldun regluverks með þeirri einföldun og sameiningu sem lögð er til með þessu frumvarpi. Með því er byrjað á réttum enda því öll vinnan við endurskoðun stjórnvaldsfyrirmæla munu miðast við þann ramma sem lög setja.
Þá er í frumvarpi þessu lagt til að lögfest verði ákvæði um stjórnvaldssektir. Gildandi lög gera fyrst og fremst ráð fyrir því að brot gegn lögunum séu kærð til lögreglu til rannsóknar. Aðeins er að finna eina tegund stjórnsýsluviðurlaga í lögunum, farbann, sem eðli málsins samkvæmt kann að vera mjög þungbært úrræði fyrir útgerðir og aðila sem tengjast þeim, svo sem sjómenn. Málsmeðferð er almennt kostnaðarminni fyrir aðila þegar stjórnvöld beita stjórnsýsluviðurlögum en þegar dómstólar dæma menn eða lögaðila til refsingar. Kostnaður hins brotlega, t.d. vegna aðstoðar lögmanna, er oftast einnig minni þegar um stjórnsýsluviðurlög er að ræða. Þá tekur almennt mun skemmri tíma að rannsaka og beita stjórnvaldsviðurlögum en refsingu.
Þá er það almennt skilvirkara úrræði að stjórnvöld beiti stjórnvaldsviðurlögum en að þau beri mál undir dómstóla. Þau stjórnvöld sem fara með eftirlit á ákveðnu sviði eru oft í lykilaðstöðu við að meta hvar þurfi að bregðast við á skilvirkan hátt til þess að halda uppi lögum. Þá verður ekki fram hjá því litið að mörg mál sem eftirlitsstofnanir fást við eru flókin og þarfnast sérþekkingar þeirra sem úr þeim leysa. Í sumum tilvikum hefur lögregla ekki á að skipa starfsmönnum með sérfræðiþekkingu á þeim málum sem til rannsóknar koma. Hefur Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) gert athugasemdir við það að íslensk löggjöf, þ.e. lög um eftirlit með skipum, fullnægi ekki kröfum tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins 2009/16/EB um hafnarríkiseftirlit, sem kveður á um að ríki skuli koma á viðurlögum fyrir brot á ákvæðum sem innleiða efni tilskipunarinnar. Skulu viðurlögin vera skilvirk, í samræmi við meðalhóf og hafa forvarnaráhrif. ESA hefur sent íslenska ríkinu áminningarbréf sem segir að stofnunin telji að skortur sé á viðurlögum fyrir brot á ákvæðum tilskipunarinnar um tilkynningarskyldu. Núverandi kerfi tryggi ekki skilvirka útkomu þegar brotið sé gegn þessari reglu. Með frumvarpi þessu er brugðist við þessum niðurstöðum stofnunarinnar þannig að lagt er til að Samgöngustofa fái heimild til að leggja á stjórnvaldssekt fyrir brot gegn ákvæði um hafnarríkiseftirlit.
Í gildandi lögum er ýmist fjallað um ákvarðanir Samgöngustofu eða um ákvarðanir forstjóra Samgöngustofu. Áður voru þessi verkefni í höndum Siglingastofnunar Íslands og siglingamálastjóra en því var breytt með lögum um breytingar á ýmsum lögum vegna nýrra samgöngustofnana, nr. 59/2013. Í lögunum, sbr. athugasemdir í frumvörpum til þeirra laga sem frumvarpi þessu er ætlað að leysa af hólmi, er að finna sérstakar tilvísanir til forstjóra Samgöngustofu (áður siglingamálastjóra) skýrðar. Í 2. mgr. 2. gr. laga um Samgöngustofu, stjórnsýslustofnun samgöngumála, nr. 119/2012, segir að forstjóri beri ábyrgð á starfsemi og rekstri stofnunarinnar. Er talið rétt og í samræmi við nýrri lagasetningu að vísa til hlutverks Samgöngustofu í frumvarpi þessu.
Í 28. gr. laga um eftirlit með skipum, nr. 47/2003 er mælt fyrir um gjöld, meðal annars skipagjald. Ákvæðið kveður á um að eigandi skips skuli greiða árlega í ríkissjóð sérstakt gjald af hverju skipi sem skráð er á aðalskipaskrá og miðast gjaldið við skráningarlengd skipsins. Jafnframt er kveðið á um þjónustugjöld fyrir eftirlit Samgöngustofu og innheimtu gjalda. Í frumvarpi þessu er ekki kveðið á um skipagjald. Þar sem um skattlagningu er að ræða er talið að ákvæði þess efnis eigi betur heima í lögum um aukatekjur, nr. 88/1991, með breyttu heiti og sem ný grein. Samráð hefur verið haft við fjármála- og efnahagsráðuneytið og er ætlunin að breyting verði gerð á lögum um aukatekjur.
3. Meginefni frumvarpsins.
Í I. kafla er fjallað um markmið og gildissvið laganna, verði frumvarpið óbreytt að lögum. Þá er að finna ákvæði með orðskýringum. Frumvarpið nær til íslenskra skipa sem eru skilgreind sem hvert það skip sem skráð er hér á landi og hefur rétt til að sigla undir íslenskum fána. Jafnframt er gildissvið gagnvart erlendum skipum afmarkað. Nær frumvarp þetta til þeirra skipa sem eru stödd innan landhelgi, innan efnahagslögsögu og á landgrunni Íslands en ef reglur alþjóðalaga mæla fyrir um að lög einstakra ríkja nái ekki til erlendra skipa þá gilda þær.
Í II. kafla er fjallað um skráningu skipa. Þar er að finna ákvæði um skipaskrá sem Samgöngustofa heldur úti, skyldu til að skrá skip sem eru 6 metrar eða lengri, frumskráningu, þurrleiguskráningu, einkarétt, fána, þjóðernis- og skráningarskírteini, afskráningu o.fl. Kaflinn byggir á ákvæðum laga um skráningu skipa, nr. 115/1985. Í frumvarpinu eru gerðar breytingar til að endurspegla verklag Samgöngustofu sem annast þessar skráningar. Skráning í skipaskrá og aðgengi að upplýsingum í skránni er nú jafnan með rafrænum hætti í gegnum vef Samgöngustofu. Í frumvarpinu er lagt til að Samgöngustofu sé heimilt að annast umrædd verkefni sín rafrænt en ákvæði um slíkt er ekki í gildandi lögum um skráningu skipa. Í IX. kafla stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, er kveðið á um rafræna meðferð stjórnsýslumála en rétt þykir að leggja til ákvæði um rafræna skipaskrá.
Með frumvarpinu er lagt til að fella brott ákvæði gildandi laga þess efnis að við frumskráningu skuli Samgöngustofa senda hlutaðeigandi þinglýsingastjóra tilkynningu um skráningu þegar hún hefur farið fram. Er talið að það eigi að vera á ábyrgð eigenda skipa að annast þinglýsingu og vernda þannig eignarrétt sinn. Ekki er talið rétt að það sé á ábyrgð ríkisstofnunar að senda slíkar tilkynningar.
Fellt er brott ákvæði um að þegar skipstjóraskipti verða á íslensku skipi sem hefur hlotið þjóðernis- og skrásetningarskírteini beri að tilkynna Samgöngustofu um breytinguna. Þetta er gert í ljósi núverandi framkvæmdar en á þjóðernis- og skrásetningarskírteinum koma ekki fram upplýsingar um skipstjóra. Lög um lögskráningar sjómanna, nr. 35/2010, gilda enn um skráningu skipstjórnarmanna.
Gerð er breyting á útgáfu þjóðernis- og skrásetningarskírteinis til bráðabirgða. Í lögum um skráningu skipa, nr. 115/1985, segir að fulltrúi utanríkisþjónustu Íslands, sem til þess hefur heimild, geti gefið út skírteini af þessu tagi. Í framkvæmd reynir lítið á þetta en í ljósi tækniframfara sem orðið hafa frá gildistöku ákvæðisins í gildandi lögum er orðalagi breytt þannig að Samgöngustofa fær að meginstefnu til ábyrgð á þessari útgáfu. Hins vegar sé stofnuninni heimilað að fela fulltrúa utanríkisþjónustu Íslands að annast útgáfu þjóðernis- og skrásetningarskírteinis til bráðabirgða ef þörf krefur.
Í III. kafla er mælt fyrir um merkingu og mælingu skipa. Efni laga um einkenning fiskiskipa, nr. 31/1925, er fært í eitt ákvæði, 19. gr., sem kveður á um að merkja skuli hvert skip með viðeigandi hætti samkvæmt reglugerð er ráðherra setur. Í gildandi lögum er kveðið á um að skip sem ætluð eru til fiskveiða skuli bera á sér glöggt heiti sitt og heimilisfang er þau koma í íslenska landhelgi og hafast þar við. Lögin voru upphaflega sett vegna þarfar á reglum um merkingar skipa sem stunda veiði innan íslenskrar landhelgi. Vitað var að skip sem stunduðu ólöglegar veiðar í landhelgi dyldu einatt merkin á skipum sínum til að koma sér undan ábyrgð. Var því talin ástæða til að gera skipum skylt að hafa einkennismerki sín í lagi og leggja refsingu við ef svo væri ekki. Lög þessi hafa haldist svo til óbreytt frá setningu þeirra og hafa einungis verið gerðar tvær smávægilegar breytingar á þeim, annars vegar með lögum um breytingu á sektarmörkum nokkurra laga o.fl., nr. 116/1990, og hins vegar með lögum um meðferð opinberra mála, nr. 19/1991. Telja má að ýmislegt í lögunum megi fella brott í dag, t.d. afmörkun við fiskiskip sem knúin eru eimorku, tilvísun til skipa sem eru merkt samkvæmt samningi frá 6. maí 1882 um fiskveiðar í Englandshafi eða samningi frá 24. júní 1901 um fiskveiðagæslu utan landhelgi við Ísland og Færeyjar. Er talið rétt að hafa meginreglu um merkingu skipa í lögum og útfæra kröfur nánar í reglugerð. Í gildandi ákvæði kemur fram að skipin skuli merkt með viðeigandi hætti í samræmi við reglugerð. Er þetta gert frekar en að telja sérstaklega upp heiti, heimili og einkennisbókstafi. Misjafnt er hvaða kröfur gera skal til skipa eftir því hver stærð þeirra er og notkun þeirra. Í sumum tilvikum þarf að horfa til alþjóðlegra krafna, til að mynda varðandi notkun á svokölluðu IMO-númeri (þ.e. númeri skips samkvæmt reglum Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar) og jafnframt þarf að kveða á um kallmerki. Þá er bannað að leyna merkingum skv. 1. mgr. eða nema brott eða merkja skip öðru heiti en það er skráð undir. Hér er um grundvallarreglu sjóréttar að ræða. Í kaflanum er jafnframt fjallað um mælingar skipa. Nú eru í gildi lög um skipamælingar, nr. 146/2002, og eru ákvæði þessa kafla í samræmi við ákvæði þeirra. Mælt er fyrir um viðmið við mælingar skipa og skyldu til að upplýsa Samgöngustofu um útreikninga. Nær þetta til þess þegar skip er smíðað eða þegar því er breytt. Mælt er fyrir um eftirlit Samgöngustofu með því að upplýsingar um skip séu réttar sem og útgáfu mælibréfa.
Í IV. kafla er fjallað um eftirlit með skipum. Nú er kveðið á um það í lögum um eftirlit með skipum, nr. 47/2003. Byggist þetta frumvarp á ákvæðum þeirra laga en ákvæði þess eru uppfærð til samræmis við starfsemi Samgöngustofu og reglugerðarákvæði skýrð nánar. Byggt er áfram á því að skoðanir áskipum verði þrenns konar, þ.e. aðalskoðun, reglubundin skoðun að því loknu og skyndiskoðun. Reglunum er ætlað að vera í samræmi við ákvæði gerða sem grundvallast á samningnum um Evrópska efnahagssvæðið og annarra viðeigandi alþjóðasamninga, svo sem SOLAS-alþjóðasamþykktarinnar (e. Safety of Life at Sea) um öryggi mannslífa á hafinu.
Í V. kafla er mælt fyrir um farbann. Sambærileg ákvæði er í dag að finna í lögum um eftirlit með skipum, nr. 47/2003. Efnislega er um óbreyttar reglur að ræða en framsetning er endurskoðuð, t.d. með sameiningu sumra ákvæða.
Í VI. kafla er mælt fyrir um gjöld og viðurlög. Mælt er fyrir um þjónustugjöld Samgöngustofu. Vísar ákvæðið til heimildar í 13. gr. laga um Samgöngustofu, stjórnsýslustofnun samgöngumála, nr. 119/2012, um þjónustugjöld. Í 1. mgr. 13. gr. laganna eru listaðir upp í 16 töluliðum þeir þættir sem stofnuninni er heimilt að innheimta þjónustugjöld fyrir, þar á meðal vegna útgáfu skírteina, skráningar og afskráningar skipa og vegna útgáfu skipsskjala, skoðana á skipum og búnaði þeirra, eftirlits með viðgerðum og nýsmíði og breytinga þeirra. Í kaflanum er jafnframt fjallað um viðurlög við brotum gegn ákvæðum laganna, verði frumvarpið óbreytt að lögum, og reglugerða sem settar eru samkvæmt þeim. Í þeim lögum sem frumvarpi þessu er ætlað að leysa af hólmi er að finna ákvæði sem kveða á um sektir gegn brotum gegn lögunum. Í 45. gr. er að finna eitt heildstætt ákvæði sem kveður á um stjórnvaldssektir sem Samgöngustofa getur lagt á vegna tiltekinna brota gegn ákvæðum frumvarpsins. Eru þau tilvik talin upp í 16 stafliðum. Geta sektir sem lagðar eru á einstaklinga geta numið frá 100.000 kr. til 500.000 kr. Sektir sem lagðar eru á lögaðila geta numið frá 200.000 kr. til 2.000.000 kr.
Þá er mælt fyrir um refsingar vegna brota gegn ákvæðum laganna, verði frumvarpið óbreytt að lögum, eða reglugerða sem settar eru samkvæmt þeim. Varða brot sektum eða fangelsi allt að tveimur árum. Er sá refsirammi í samræmi við gildandi lög. Samgöngustofu er heimilt að kæra slík brot til lögreglu. Heimilt er að kæra fyrir brot að hluta eða í heild sinni. Er þess sérstaklega getið að það skuli gert ef brot er meiri háttar. Þá er fjallað um heimild einstaklinga til að varpa ekki sök á sjálfan sig.
Í gildistökuákvæði er kveðið á um að verði frumvarpið að lögum skuli þau taka gildi 1. júlí 2021. Er þessum fresti ætlað að gefa samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytinu tækifæri til að vinna að endurskoðun reglugerða sem byggjast á gildandi lögum. Þá er lagt til að gildandi lög falli brott á sama tíma.
4. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
Í þeim lögum sem frumvarpi þessu er ætlað að leysa af hólmi segir víða að uppfylla beri kröfur lagareglna en einnig reglur alþjóðasamninga, alþjóðasamþykkta og sérstaklega ákvæða samningsins um Evrópska efnahagssvæðið.
Í frumvarpi þessu er ekki að finna sams konar almennar tilvísanir og eru í gildandi lögum til ákvæða samningsins um Evrópska efnahagssvæðið, sjá t.d. í 7. mgr. 1. gr., 1. og 3. mgr. 11. gr. og 14. gr. laga um eftirlit með skipum, nr. 47/2003. Með því er þó ekki verið að afnema skyldur sem leiðir af samningnum að því er varðar skip. Þær gerðir sem teknar eru upp í samninginn um Evrópska efnahagssvæðið með ákvörðunum sameiginlegu EES-nefndarinnar ber að innleiða í landsrétt. Þær reglur sem snúa að skipum hafa þannig verið innleiddar í landsrétt með stjórnvaldsfyrirmælum sem halda munu gildi sínu verði frumvarp þetta að lögum. Er því ekki þörf á því að vísa til ákvæða samningsins í lögum.
Öðru máli gegnir um tilvísanir til alþjóðasamninga og alþjóðasamþykkta. Í lögum um Samgöngustofu, stjórnsýslustofnun Samgöngumála, nr. 119/2012, er kveðið á um birtingu alþjóðlegra reglna á sviði siglinga í 9. gr. a, sem bættist við lögin með lögum nr. 25/2018. Í 1. mgr. segir að viðaukar og kóðar við alþjóðasamninga á sviði siglinga sem Ísland er aðili að skuli birtir á vef Samgöngustofu, enda hafi meginefni viðkomandi alþjóðasamninga verið birt í C-deild Stjórnartíðinda. Einnig skuli þar birta dreifibréf og leiðbeiningarreglur sem Alþjóðasiglingamálastofnunin eða önnur alþjóðastofnun gefur út til nánari skýringar á framkvæmd viðkomandi alþjóðasamninga. Heimilt er að birta eingöngu erlendan frumtexta af viðaukum, kóðum, dreifibréfum og leiðbeiningarreglum. Í 2. mgr. segir að fyrirmælum sem felast í viðaukum, kóðum, dreifibréfum og leiðbeiningarreglum skuli ekki beitt fyrr en birting hefur farið fram á vef Samgöngustofu nema þau geymi ákvæði algerlega einkamálaeðlis og aðilar hafi komið sér saman um að skipti þeirra fari eftir óbirtum fyrirmælum. Fyrirmælin skuli binda alla frá og með deginum eftir birtingu þeirra á vef Samgöngustofu ef þau geyma ekki aðrar ákvarðanir um gildistöku sína. Þegar þessu ákvæði var bætt við lög um Samgöngustofu, stjórnsýslustofnun samgöngumála, var Ísland aðili að 33 alþjóðasamningum á vettvangi Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar auk þess sem alþjóðasamningar Alþjóðavinnumálastofnunarinnar geta náð til siglinga og skipa. Langan tíma tekur fyrir ríki að koma sér saman um meginefni þessara samninga og breytinga á þeim. Í ljósi þess að breytingar eru örar á þessu sviði hafa tæknileg atriði þessara samninga verið tekin úr meginefni og færð inn í viðbótargerninga. Þessir gerningar kallast yfirleitt kóðar eða viðaukar og er einfaldara að breyta þeim. 9. gr. a laga um Samgöngustofu, stjórnsýslustofnun samgöngumála, var sett með hliðsjón af miklum fjölda gerninga af þessu tagi og örar breytingar þeirra. Var talin þörf á að regla af þessu tagi væri til staðar til að tryggja gilda birtingu og framkvæmd hér á landi.
Í lögum þeim sem frumvarpi þessu er ætlað að leysa af hólmi er vísað til þess að skip, skírteini, skoðanir flokkunarfélaga o.fl. skuli uppfylla skilyrði alþjóðasamþykkta eða alþjóðasamninga. Er með þessu sett fram sú krafa löggjafans að auk íslenskra laga og reglna skuli í vissum tilvikum fara eftir alþjóðasamningum eða alþjóðasamþykktum. Sambærilegar kröfur eru gerðar í þessu frumvarpi.
5. Samráð.
Áform um lagasetningu voru kynnt hagsmunaaðilum á fundi fagráðs um siglingamál, sem samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra skipar, í október 2019 og óskað eftir athugasemdum um þarfar breytingar. Bárust ekki athugasemdir. Skjölin um áform um lagasetningu fóru í innra samráð innan Stjórnarráðs Íslands. Ytra samráð fór svo fram með birtingu í samráðsgátt stjórnvalda á vefnum Ísland.is frá 28. nóvember til 13. desember 2019 (mál nr. S-249/2019) þar sem hagsmunaaðilum og almenningi var gefinn kostur á að gera athugasemdir við áformin. Engar umsagnir bárust í þessu samráði.
Drög að frumvarpi voru kynnt í samráðsgátt stjórnvalda á vefnum Ísland.is frá 19. febrúar til 9. mars 2020 (mál nr. S-44/2020). Sex umsagnir bárust, frá Landhelgisgæslu Íslands, Félagi skipstjórnarmanna (FS), Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS), sameiginleg umsögn Samtaka iðnaðarins og Samtaka skipaiðnaðarins (SI og SSI) og loks frá tveimur einstaklingum.
Í umsögnum er að finna nokkrar almennar athugasemdir sem rétt er að fjalla fyrst um. Félag skipstjórnarmanna og þeir tveir einstaklingar sem skiluðu umsögn gera athugasemd við tengsl þessa frumvarps við lög um íslenska alþjóðlega skipaskrá, nr. 38/2007. Í drögum að frumvarpi sem kynnt voru í samráðsgátt stjórnvalda voru lög um íslenska alþjóðlega skipaskrá talin upp meðal þeirra laga sem gilda í dag um skip. Í umsögnum birtist því sá skilningur umsagnaraðila að til hafi staðið að leysa þau lög af hólmi með frumvarpi þessu. Eins og 50. gr. frumvarpsins ber með sér var hins vegar ekki fyrirhugað að endurskoðun þeirra laga færi fram með þessu frumvarpi. Hins vegar er það ætlun ráðuneytisins að taka þau lög til endurskoðunar og er vinna hafin innan ráðuneytisins við undirbúning þess.
Í umsögn Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi segir að þau telji að endurskoðun á þessum lagabálkum sé löngu tímabær. Kalla þau eftir því að áður en lengra er haldið verði settur á fót vinnuhópur fagaðila til að fara yfir lagabálkana, sérstaklega þá sem lúta að nýsmíði, eftirliti og skoðunum á skipum. Ráðuneytið bendir á í þessu sambandi að samráð hefur verið haft við fagaðila, fyrst innan fagráðs um siglingamál þar sem samtökin eiga fulltrúa og síðan í kynningu á áformum um lagasetningu. Í hvorugu tilviki bárust ráðuneytinu athugasemdir um breytingar sem taldar væru nauðsynlegar eða þörfnuðust sérstakrar skoðunar. Þá segir í umsögn SFS að taka megi undir það markmið að sameina lög í einn aðgengilegan lagabálk en samtökin telja að taka eigi alla framkvæmd um eftirlit með skipum til endurskoðunar. Öllum sem til þessara mála þekkja sé ljóst að takmarkaðar íslenskar reglur eru til um byggingu skipa og eftirliti með smíði þeirra. Notaðar verði reglur alþjóðasamtaka flokkunarfélaga (International Association of Classification Societies, IACS) og viðurkenndra flokkunarfélaga. Að mati samtakanna sé í í öllu lagaumhverfinu látið að því liggja að Samgöngustofa hafi á hendi allt nauðsynlegt regluverk sem til þarf. Því fari því miður fjarri. Afleiðingarnar geta orðið þær að þekkingu starfsmanna verði ábótavant að því er varðar reglur flokkunarfélaga. Slíkt getur valdið eigendum töfum, vandræðum og kostnaði. Taka má undir ábendingar samtakanna um að þörf sé á að fara yfir þær reglur sem um skip gilda. Í gildandi lögum og frumvarpi þessu er stefnt að því að mynda heildstæðan lagabálk sem inniheldur meginreglur og nauðsynlegar heimildir til nánari reglusetningar. Markmið stjórnvalda er að regluverk um skip sé í takt í við alþjóðlegar skuldbindingar og hafi að geyma sem fæst séríslensk ákvæði enda eru siglingar alþjóðlegt svið þar sem reglur þróast jafnt og þétt. Ljóst er að Samgöngustofa verður að hafa hlutverki að gegna við eftirlit og stjórnsýslu samkvæmt lögum þessum enda hefur hún þetta hlutverk innan íslensku stjórnsýslunnar samkvæmt lögum um Samgöngustofu, stjórnsýslustofnun samgöngumála, nr. 119/2012.
Verður nú vikið að athugasemdum er varða tiltekna efnisþætti frumvarpsins. Í umsögn Landhelgisgæslu Íslands er lögð til breyting á skilgreiningu hugtaksins „skyndiskoðun“ í 3. gr. þar sem hún þykir of þröngt skilgreind og þurfi að ná til fleiri atriða en könnunar á haffæri skips. Fallist var á tillögu Landhelgisgæslu Íslands um að skilgreiningin á skyndiskoðun verði „fyrirvaralaus skoðun á skipi“.
Í umsögn SI og SSI er fjallað um II. kafla og greinargerð. Er því fagnað að lögð sé aukin áhersla á rafræna stjórnsýslu en samtökin telja óljóst hvaða verklag Samgöngustofu leiði til breytinga og óska eftir nánari umfjöllum um þessar breytingar að öðru leyti en á við um rafræna stjórnsýslu.
Landhelgisgæsla Íslands leggur til að bætt verði við 5. gr. um skráningarskylduskilyrði um að þau skip sem stunda atvinnustarfsemi á Íslandi meginhluta ársins eigi að skrá á íslenska skipaskrá. Með slíkri breytingu væri unnt að auka eftirlit með þjónustubátum í fiskeldi. Ekki þykir rétt að gera breytingu í þessa átt. Það er á ábyrgð fánaríkis að tryggja að skip uppfylli alþjóðlegar kröfur til skipa. Þannig eigi íslensk skip, sem starfi í erlendum ríkjum, ekki að þurfa að undirgangast skráningarskyldu í þeim löndum.
Í umsögn SI og SSI er því fagnað að í 6. gr. sé gert ráð fyrir því að skip sem framleidd séu á Íslandi til notkunar erlendis þurfi ekki að skrá í íslenska skipaskrá. Benda samtökin á að í 2. málsl. 1. mgr. ákvæðisins beri að skrá skip um leið og þau komast í eign íslensks aðila enda fari ekki fram bráðabirgðaskráning. Er bent á að mikilvægt sé að samræmis sé gætt varðandi eftirlit og skráningu skipa sem framleidd eru erlendis og flutt til Íslands, og að sömu kröfur séu gerðar til erlendra og innlendra framleiðenda. Ekki voru gerðar sérstakar breytingar á frumvarpinu vegna þessarar athugasemdar. Það er ljóst að skip sem er smíðað á að uppfylla kröfur þess ríkis þar sem því er ætlað að hafa fána. Íslensk stjórnvöld gera sömu kröfur til allra skipa sem skráð eru hér á landi.
Landhelgisgæsla Íslands leggur til að bætt verði í 7. gr. um skráningu fiskiskipa að skip yfir 100 brúttótonnum skuli hafa sjö stafa númer frá Alþjóðasiglingamálastofnuninni (IMO) sem væri í samræmi við tilmæli Atlantshafsfiskveiðinefndarinnar (NEAFC) nr. 18:2017. Ekki er lagst gegn tillögunni um að tiltekin skip skuli merkt með slíkum hætti. Í 19. gr. er kveðið á um merkingu skipa þar sem segir að merkja skuli skip með viðeigandi hætti í samræmi við reglugerð er ráðherra setur. Eins og áður segir munu reglur þessar verða teknar til athugunar og mun þessi tillaga verða skoðuð í þeirri vinnu.
Í umsögn Félags skipstjórnarmanna er bent á að ætla megi af orðalagi 8. gr. frumvarpsdraganna að ráðherra fari með vald til að ákveða hvort heimila skuli þurrleiguskráningu erlendis en ekki Samgöngustofa eins og það ætti að vera og sé samkvæmt gildandi lögum. Ekki var ætlunin með frumvarpsdrögum að færa þetta hlutverk frá Samgöngustofu enda einungis fjallað um aðkomu ráðherra með vísan til reglugerðarsetningar. Hefur orðalagi ákvæðisins þó verið breytt lítillega til að fyrirbyggja misskilning að þessu leyti.
Landhelgisgæslan leggur til að mælt verði fyrir um í 11. eða 12. gr. að óheimilt sé að breyta þjóðernisskráningu skips meðan það er í ferð eða viðkomuhöfn nema raunverulegt framsal eignarréttar eða breyting á skráningu hafi farið fram meðan á siglingu þess stendur, sbr. 1. mgr. 92. gr. hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna. Fallist er á þessa athugasemd en Samgöngustofa starfar þegar eftir þessari alþjóðlegu reglu.
Þá leggur Landhelgisgæsla Íslands til að 14. gr. um tilkynningu um skipstjóraskipti vegna þjóðernisskírteina verði felld brott. Ákvæðið sé úrelt þar sem ávallt sé tilkynnt um skipstjóraskipti, í samræmi við lög um lögskráningu sjómanna, nr. 35/2010. Fallist er á að fella ákvæðið brott enda er það í samræmi við verklag Samgöngustofu.
Í umsögn SI og SSI segir að skýra þurfi kröfur til nýsmíðaðra skipa í 18 gr. frumvarpsdraganna (áður 19. gr.) um leiðarbréf, hugsanlega með reglugerð. Tekið skal undir að kveða megi nánar á um þetta í reglugerð. Samgöngustofa á að geta gefið út leiðarbréf vegna skipa sem smíðuð eru hér á landi til notkunar erlendis. Hefur verið bætt við ákvæði þess efnis í 2. mgr. 18. gr. og reglugerðarheimild sett í 4. mgr. sömu greinar um setningu skilyrða fyrir útgáfu leiðarbréfa. Bent er á að stjórnvöld ríkja þar sem skipi er ætlað að vera skráð, eða eftir atvikum einkareknar skoðunarstofur, sinna eftirliti gagnvart smíði skipa. Í undantekningartilvikum óska erlend yfirvöld eftir því að Samgöngustofa sinni eftirliti gagnvart smíði skips og er þar um sjálfstætt verkefni sem tengist ekki útgáfu leiðarbréfa.
Í umsögnum annars einstaklingsins, sem skilaði umsögn, og Landhelgisgæslu Íslands eru gerðar athugasemdir við 19. gr. um merkingar (áður 20. gr.). Er bent á að orðalag eldra ákvæðis sem átti við fiskiskip sé látið ná til allra skipa. Merkingar fiskiskipa, farþega- og flutningaskipa séu ólíkar og ekki sé hægt að ramma það allt inn í einni setningu. Bendir hann á að notkun einkennisbókstafa sé úrelt og að öll kaupskip og í vaxandi mæli fiskiskip séu merkt með svokölluðu IMO-númeri. Þá hafi oft verið lagt til að í stað skipaskrárnúmera skuli þilfarsfiskiskip vera með kallmerki sýnilegt. Í umsögn Landhelgisgæslunnar er lagt til að breyting verði gerð þannig að talið verði fullnægjandi að skip séu merkt með einkennisbókstöfum, númeri og IMO-númeri þegar það á við. Einnig sé hugsanlega rétt að skip séu að auki merkt með kallmerki eða skipaskrárnúmeri. Rétt þykir að mælt sé nánar fyrir um merkingar í reglugerð. Hefur orðalagi 1. mgr. 19. gr. verið breytt þannig að merkja skuli hvert skip með viðeigandi hætti í samræmi við reglugerð sem ráðherra setur.
Í umsögn annars einstaklingsins, sem skilaði umsögn, segir að rétt sé að bæta tilvísun til samþykktar Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO) nr. 188, um vinnuskilyrði farmanna, við 25. gr. frumvarpsins (áður 26. gr.). Með lögum um breytingu á ýmsum lögum vegna alþjóðasamþykktar um vinnuskilyrði farmanna, nr. 82/2018, voru gerðar breytingar á sjómannalögum, nr. 35/1985, lögum um áhafnir íslenskra farþegaskipa og flutningaskipa, nr. 76/2001, og lögum um eftirlit með skipum, nr. 47/2003. Í lögum um eftirlit með skipum var bætt við ákvæði um að ráðherra setji nánari reglur um vinnusvæði og vistarverur skipverja. Er sama orðalag að finna í 1. mgr. 25. gr. þessa frumvarps. Hefur Alþingi tekið afstöðu til innleiðingar á skuldbindingum á samþykkt þessari og er þetta ákvæði talið fullnægjandi ásamt reglum sem byggjast á þessu ákvæði til innleiðingar á skuldbindingum íslenska ríkisins vegna samþykktarinnar. Er ekki talin þörf á sérstakri tilvísun í frumvarpinu til alþjóðasamþykktarinnar um vinnuskilyrði farmanna.
Í umsögnum SFS, annars einstaklingsins, sem skilaði umsögn og sameiginlegri umsögn SI og SSI eru gerðar athugasemdir við 30. gr. (áður 31. gr.) um skoðun skipa. Í umsögn Hilmars segir að ef hægt er að undanskilja ákveðnar tegundir skipa frá skoðunarskyldu sé verið að draga úr því öryggi sem skipaskoðun hefur skapað. Að hans mati sé ekki nægilegt að segja í greinargerð að þetta geti átt við litla báta og skemmtibáta. Í 1. mgr. 30. gr. kemur fram sú meginregla að öll skip sem notuð eru í atvinnuskyni skuli sæta skoðun Samgöngustofu. Síðan er heimild fyrir ráðherra að undanskilja tilteknar tegundir skipa skoðunarskyldu. Eins og ráða má af þessu orðalagi getur ráðherra ekki undanskilið skip sem eru notuð í atvinnuskyni frá skoðun. Í skýringum við 30. gr. er þetta skýrt nánar þannig að undanþágan geti gilt um litla báta og skemmtibáta eins og segir í umsögn. Með þessu ákvæði er ekki verið að skerða öryggi íslenskra sjómanna.
Í umsögn SFS er vísað til þess að öll skip skuli sæta skoðun Samgöngustofu en að stofnunin hafi heimild til að fela öðrum að framkvæma skoðun og gefi út starfsleyfi þeim til handa. Telur SFS að útilokað sé að Samgöngustofa hafi bolmagn til að gera reglur um smíði skips, svo sem um burðarvirki þess, vatnsþétta niðurhólfun, lagnakerfi, bol, vélbúnað, rafbúnað o.fl. Eðlilegast sé að fela hinum alþjóðlega viðurkenndu flokkunarfélögum að annast allar skoðanir og eftirlit en að Samgöngustofa framkvæmi skyndiskoðanir. Ekki er talið unnt að mæla fyrir um fyrirkomulag af þessu tagi. Í fyrsta lagi er bent á að hér á landi er að finna fjölmörg skip sem eru ekki flokkuð og undir eftirliti flokkunarfélaga. Ekki er hægt að skylda skip til að vera flokkað af flokkunarfélagi. Í þeim tilvikum verður það að vera Samgöngustofa eða aðilar með starfsleyfi sem sinna því eftirliti. Í öðru lagi er bent á að samkvæmt ákvæðum gerða sem teknar hafa verið upp í EES-samninginn er kveðið á um hlutverk stjórnvalda í eftirliti. Þannig segir í 6. gr. tilskipunar ráðsins 97/70/EB um að setja samræmdar reglur um öryggi fiskiskipa sem eru 24 metrar að lengd eða lengri um skoðanir og skírteini fiskiskipa: „Stjórnvald fánaríkisins skal gefa skírteinin út, eða viðurkennd stofnun fyrir hönd þess, eftir frumskoðun, sem sérstakir skoðunarmenn framkvæma, annaðhvort á vegum stjórnvalda fánaríkisins sjálfs eða viðurkenndrar stofnunar eða aðildarríkis sem fánaríkið heimilar að annist slíka skoðun í samræmi við […] Torremolinos-bókunina.“ Í 12. gr. tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins 2009/45/EB um öryggisreglur og staðla fyrir farþegaskip er kveðið á um skyldu stjórnvalda í fánaríkinu til að láta fara fram skoðun á hverju nýju og gömlu skipi. Einungis skoðunarmenn frá stjórnvaldi fánaríkisins, viðurkenndri stofnun eða því aðildarríki sem fánaríkið hefur veitt heimild til að sjá um skoðanir skulu annast skoðanir þannig að unnt sé að tryggja að allar gildandi kröfur tilskipunarinnar séu uppfylltar. Frumvarpið gengur út frá þeim möguleika að Samgöngustofa geti falið öðrum að framkvæma skoðun. Með þessu móti á að vera tryggt að eftirlit sé í samræmi við alþjóðlegar kröfur. Hins vegar er ljóst að Samgöngustofa hefur ávallt því hlutverki að gegna að veita slíkar heimildir og hafa þá eftirlit með starfsemi þeirra aðila sem fara með eftirlit fyrir hönd stofnunarinnar.
Í umsögn SI og SSI segir að mikilvægt sé að taka afstöðu til þess hver aðkoma Samgöngustofu sé þegar hún hefur falið öðrum að framkvæma skoðun. Telja samtökin að eftir að heimild var veitt til útvistunar skipaskoðunar með lögum um eftirlit með skipum, nr. 47/2003, hafi tvöfalt eftirlit verið við lýði. Telja samtökin ekki rökrétt að tvo aðila þurfi í upphafsskoðun skipa sem kalli á tvöfalt skoðunargjald. Í gildi eru reglugerð nr. 142/2004 um viðurkenningu flokkunarfélaga og um reglur og staðla fyrir stofnanir sem sjá um skipaeftirlit og -skoðun, reglugerð nr. 870/2018 um þjónustuaðila skipsbúnaðar og reglugerð nr. 94/2004 um starfshætti faggiltra skoðunarstofa skipa og búnaðar. Í frumvarpi þessu er áfram kveðið á um að ráðherra skuli setja reglugerð um starfsemi viðurkenndra skoðunaraðila. Við yfirferð regluverks sem byggist á ákvæðum frumvarpsins verða athugasemdir SI og SSI skoðaðar.
Í umsögn Landhelgisgæslu Íslands er bent á að skv. 2. mgr. 34 gr. (áður 35. gr.) sé gert ráð fyrir því að Landhelgisgæslan geri samstarfssamning um hvernig eftirliti skv. 1. mgr. skuli háttað. Telur stofnunin ekki nauðsynlegt að setja slíkt ákvæði enda geti stofnunin sinnt eftirliti án aðkomu Samgöngustofu. Betur fari á því að það sé ákvörðun stofnananna að ákveða hvort gera skuli slíkan samning. Talið er mikilvægt að samningur af þessu tagi sé til staðar til að tryggja að verkaskipting milli stofnananna sé skýr og að ekki verði tvöfalt eftirlit. Gert var samkomulag af þessu tagi 12. desember 2008 þar sem fjallað er m.a. um verkaskiptingu. Er talið æskilegt að samkomulag af þessu tagi sé áfram til staðar.
Þá bendir Landhelgisgæslan á að rétt sé að fella brott tilvísun til lögskráningarstjóra þar sem hann er ekki lengur við lýði eftir að rafræn lögskráning var tekin upp. Hefur það verið gert.
Í umsögn SI og SSI er gerð athugasemd við ákvæði 45. gr. um stjórnvaldssektir (áður 47. gr.). Telja samtökin að slíkt íþyngjandi ákvæði muni hafa töluverð áhrif. Gæta þurfi þess að ganga ekki lengra en þörf er á. Er tekið undir þau orð í skýringum við 45. gr. að ákvæðið þurfi að vera skýrt og óæskilegt að öll brot, sama hversu smávægileg þau eru, geti varðað stjórnvaldssektum heldur beri að meta hvaða brot það eru sem helst koma til álita þegar slíkum úrræðum er beitt. Þá benda samtökin á að það skorti með öllu að tekin sé afstaða til málsmeðferðar í aðdraganda álagningar stjórnvaldssektar. Enn fremur sé óskýrt í hvaða tilvikum hægt er að leggja sektir á einstaklinga, eftir atvikum starfsmenn lögaðila, sem gerast brotlegir. Auk þessa sé ekki gerð tilraun til að rökstyðja fjárhæðir stjórnvaldssekta í frumvarpsdrögunum og þess beri að geta að lægri mörk sektarrammans, sér í lagi hjá einstaklingum, séu há. Leggja samtökin til að ákvæðið verði endurskoðað og metið hvort þörf er á álagningu stjórnvaldssekta vegna þeirra brota sem um ræðir, sér í lagi þar sem í frumvarpsdrögunum er jafnframt að finna refsiákvæði vegna brota gegn ákvæðum laganna. Mikilvægt þykir að heimild af þessu tagi sé til staðar einmitt af þeirri ástæðu að Samgöngustofa hefur einungis yfir að ráða heimild til að kæra brot til lögreglu samkvæmt gildandi lögum. Í tilvikum þar sem Landhelgisgæslan sinnir eftirliti er um löggæslu að ræða og kærir stofnunin brot til lögreglu. Þegar Samgöngustofa sinnir stjórnsýslueftirliti getur kæra til lögreglu verið sérstaklega íþyngjandi aðgerð og er rétt að stofnunin hafi yfir að ráða vægara úrræði sem stuðlar að skilvirkara eftirliti. Sams konar ákvæði er til að mynda að finna í 13. gr. laga um leigu skráningarskyldra ökutækja, nr. 65/2015. Er þar að finna sömu fjárhæðir og í frumvarpsdrögum þessum. Eigi að síður má fallast á að neðri mörk stjórnvaldssekta sem lagðar eru á lögaðila megi vera lægri og hafa þau verið lækkuð úr 500.000 kr. í 200.000 kr. Telur ráðuneytið að neðri sektarmörk á einstaklinga séu ekki of há. Í 2. mgr. 47. gr. segir að varði meint brot bæði stjórnvaldssektum og refsingu meti Samgöngustofa hvort mál skuli kært til lögreglu eða því lokið með stjórnvaldsákvörðun hjá stofnuninni. Ef brot eru meiri háttar beri stofnuninni að vísa þeim til lögreglu. Er nánar tilgreint hvað teljist meiri háttar brot. Um meðferð mála varðandi álagningu stjórnvaldssekta gilda reglur stjórnsýsluréttar.
Landhelgisgæsla Íslands bendir á að í 1. mgr. 47. gr. (áður 49. gr.) komi fram að Samgöngustofu sé heimilt að kæra brot á lögum og reglugerðum sem sett eru með stoð í þeim til lögreglu. Megi túlka ákvæðið þannig að um tæmandi talningu sé að ræða en raunin sé sú að allir geti lagt inn kæru til lögreglu. Telur stofnunin rétt að fella brott málsgreinina eða leggja skyldu jafnframt á Landhelgisgæsluna í ljósi hlutverks stofnunarinnar og eðlis hennar sem löggæslustofnunar. Sömuleiðis bendir stofnunin á að hún hafi sömu skyldur og Samgöngustofa skv. 48. gr. frumvarpsins varðandi það að leiðbeina grunuðum aðila um að hann eigi rétt á að neita að svara spurningum eða afhenda gögn eða muni nema hægt sé að útiloka að það geti haft þýðingu fyrir ákvörðun um brot hans. Brugðist hefur verið við ábendingu þessari með því að bæta Landhelgisgæslu Íslands við í 1. mgr. 47. gr. og 1. mgr. 48. gr. frumvarpsins.
6. Mat á áhrifum.
Ekki er gert ráð fyrir að samþykkt frumvarpsins hafi kostnaðarauka fyrir ríkissjóð í för með sér. Eins og lýst hefur verið verður regluverk sem byggist á þeim lögum sem þessu frumvarpi er ætlað að leysa af hólmi tekið til endurskoðunar verði frumvarpið að lögum, sem kallar á vinnu af hálfu samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytisins og Samgöngustofu. Ber þó að líta á það verkefni óháð þessu frumvarpi, sem hefur ekki kostnað í för með sér. Hins vegar gætu lítils háttar breytingar orðið á eftirfylgni með tilkomu heimildar til beitingar stjórnvaldssekta en ekki er gert ráð fyrir að heimildinni verði beitt í miklum mæli. Þá er ekki talið að frumvarpið hafi áhrif á atvinnulífið þar sem frumvarp hefur ekki að geyma nýjar kröfur til einstaklinga eða fyrirtækja
Um einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Í 2. tölul. er skýring á farbanni. Er þar átt við þegar skip er kyrrsett í höfn þegar það hefur ekki haffærisskírteini eða önnur gild skírteini eða skip er óhaffært á ferð. Er nánar kveðið á um þetta í 42. gr.
Í 8. tölul. eru íslensk skip skilgreind. Þar segir að það sé hvert það skip sem skráð er á Íslandi og rétt hefur til að sigla undir íslenskum fána. Skip eru ávallt af tilteknu þjóðerni sem sést af þeim þjóðfána sem þau sigla undir. Að þjóðarétti fer Ísland að meginstefnu eitt með lögsögu yfir íslensku skipi, hvort sem það er í innanlandssiglingum eða siglir á úthafi. Um þessi skip gilda íslensk lög almennt en önnur ríki geta viðhaft hafnarríkiseftirlit með skipunum. Að sama skapi teljast skip, sem eru ekki íslensk og sigla undir fánum erlendra ríkja, sem erlend skip, sbr. skýringu í 1. tölul.
Í 11. tölul. eru skip skilgreind sem sérhvert fljótandi far nema annars sé getið. Í þessu felst að för eða tæki, sem á sjó fljóta, en eru ekki knúin af hreyfiafli í þeim sjálfum, teljast vera skip. Til skipa falla þannig önnur skip en flutningaskip, farþegaskip, herskip og fiskiskip, til að mynda prammar, dráttarskip, kapallagnaskip, seglskip o.fl.
Í 14. tölul. er að finna skilgreiningu á þurrleiguskráningu. Í þurrleigu felst að sá sem tekur skip á leigu tekur yfir siglingalega stjórnun skips, ræður skipstjóra og áhöfn og sér um að útbúa skipið þannig að það geti sinnt verkefnum sem eru samfara rekstri þess.
Aðrir þættir ákvæðisins þarfnast ekki skýringar og vísast til viðeigandi ákvæða þar sem hugtök koma fyrir í frumvarpinu.
Um 4. gr.
Önnur breyting sem lögð er til er að ákvæðið vísi til skipaskrár í stað aðalskipaskrár. Er þetta í samræmi við núverandi verklag en sérstakri aðalskipaskrá er ekki haldið úti. Þá er lögð til uppfærsla á gildandi lögum með hliðsjón af breytingum sem hafa orðið á skipaskrá sem nú er rafræn og uppfærð jafnóðum. Skipaskrá hvers árs er birt á vef Samgöngustofu auk þess sem mögulegt er að fletta upp í henni. Er lagt til að orðalagi verði breytt til samræmis við það þannig að Samgöngustofa skuli birta skipaskrá rafrænt.
Loks er lagt til að 2. og 3. mgr. 3. gr. laga um skráningu skipa um bráðabirgðaskráningu verði færð í ákvæði þetta. Þykir staðsetning ákvæðisins eiga betur við þar. Þá er lagt til að ráðherra mæli fyrir um bráðabirgðaskráningu með reglugerð í stað þess að forstjóri Samgöngustofu setji reglur um hana.
Um 5. gr.
Um 6. gr.
Í 2. mgr. er fjallað um skráningarbeiðnir sem kveðið er á um í 2. og 3. mgr. 6. gr. laga um skráningu skipa, nr. 115/1985. Sú breyting er lögð til að beiðnir geti verið sendar rafrænt. Þá er lagt til að ráðherra mæli fyrir um upplýsingar sem skulu vera í skráningarbeiðni en ekki forstjóri Samgöngustofu. Er talið eðlilegra að slíkar kröfur komi fram í reglugerð.
3. mgr. er samhljóða 4. mgr. 6. gr. laga um skráningu skipa, nr. 115/1985.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Í 2. mgr. 1. gr. a laga um skráningu skipa er kveðið á um skilyrði í sex stafliðum sem ráðuneytið, sem fer með málefni sjávarútvegs, skal staðfesta að séu uppfyllt auk heimildar fyrir ráðherra málaflokksins til að kveða á um önnur skilyrði í reglugerð sem skuli vera uppfyllt. Að höfðu samráði við atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið að halda ákvæðinu í óbreyttri mynd.
Þá eru tillögur um fánareglur skipa sem skráð eru með þessum hætti í 3. mgr. Skal skipið fylgja lögum og reglum sem gilda í ríkinu sem það er skráð þurrleiguskráningu. Þá er mælt fyrir um lok þurrleiguskráningar í 4.–6. mgr.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Í 1. mgr. 10. gr. laga um skráningu skipa segir að þegar skipstjóraskipti verða á íslensku skipi sem þjóðernis- og skrásetningarskírteini hefur hlotið riti lögskráningarstjóri nafn skipstjóra þess er við tekur á þjóðernis- og skrásetningarskírteini og geti jafnframt skipstjórnarheimildar hans. Sama gildir um fulltrúa Íslands erlendis, sbr. 9. gr., ef skipstjóraskipti verða í erlendri höfn. Sams konar ákvæði er ekki að finna í frumvarpinu eins og rakið hefur verið í 5. kafla greinargerðarinnar.
Um 13. gr.
Um 14. gr.
Um 15. gr.
Um 16. gr.
Um 17. gr.
Um 18. gr.
Um 19. gr.
Um 20. gr.
Í 1. mgr. er vísað til alþjóðasamþykktar um mælingu skipa, með síðari breytingum (e. International Convention on Tonnage Measurement of Ships). sem undirrituð var í London 23. júní 1969. Samningurinn hefur verið fullgiltur af Íslands hálfu og er birtur með auglýsingu nr. 11/1987 um gildistöku alþjóðasamnings um mælingar skipa. Með samningnum var í fyrsta skipti sett fram með árangursríkum hætti samræmt alþjóðlegt kerfi til að reikna út tonnatölu skipa. Tonnatöluútreikningar eru m.a. notaðir til að ákvarða mönnun og öryggisreglur fyrir skip.
Í 2. mgr. er vísað til alþjóðareglna um mælingu skipa, gefnum út af Þjóðabandalaginu 30. júní 1939, eins og mælt er fyrir í samningi, undirrituðum í Ósló 10. júní 1947. Samningur þessi (e. Convention for a Uniform System of Tonnage Measurement of Ships – Oslo Convention) hefur verið fullgiltur hér á landi, sbr. auglýsing um fullgildingu samningsins nr. 80/1948 og auglýsingu um staðfestingu breytinga nr. 18/1967. Samningurinn mælir fyrir um samræmdar aðferðir við mælingar skipa og samkvæmt honum skal nota brúttórúmlestir, brl. (gross register tonnage GRT), við mælingar skipa. Ákvæðið þarfnast að öðru leyti ekki skýringar.
Um 21. gr.
Um 22. gr.
Um 23. gr.
Um 24. gr.
Um 25. gr.
Um 26. gr.
Um 27. gr.
Um 28. gr.
Um 29. gr.
Um 30. gr.
Aðrir þættir ákvæðisins þarfnast ekki skýringar.
Um 31. gr.
Um 32. gr.
Um 33. gr.
Samgöngustofa sinnir hafnarríkiseftirlit fyrir hönd íslenska ríkisins. Í 9. gr. laga um Samgöngustofu, stjórnsýslustofnun samgöngumála, nr. 119/2012, segir að stofnunin skuli meðal annars annast eftirlit með skipum og mál er varða varnir gegn mengun sjávar að því leyti sem slíkt varðar skip og búnað þeirra.
Í þessu ákvæði er vísað til Parísarsamkomulagsins um hafnarríkiseftirlit (e. Paris Memorandum of Understanding on Port State Control – Paris MOU) sem undirritað var í París 26. janúar 1982. Samkomulagið er samkomulag ríkja um hafnarríkiseftirlit og upplýsingaskipti. Tilgangur þess er að stemma stigu við siglingum skipa sem uppfylla ekki alþjóðakröfur um aðbúnað, öryggi og hollustuhætti áhafna kaupskipa, atvinnuréttindi skipverja og mengun frá skipum. Samkvæmt samkomulaginu er aðildarríkjum gert að skoða a.m.k. 25% af öllum kaupskipum sem hafa viðkomu í höfnum aðildarlandanna. Aðild Íslands var samþykkt á aðalfundi Parísarsamkomulagsins í maí 2000. Ísland var 19. aðildarríkið frá og með 1. júlí 2000 en þau eru nú 27.
Um 34. gr.
Um 35. gr.
Um 36. gr.
Í 1. og 2. tölul. 36. gr. er orðalagi breytt þannig að vísað er til reglugerðar sem ráðherra setur eða ákvæða alþjóðasamninga. Líkt og fjallað er um í 4. kafla greinargerðarinnar að framan þá eru tilvísanir til EES-samningsins fjarlægðar og ráðgert að ákvæði samningsins er varðar skip séu innleidd með stjórnvaldsfyrirmælum en að tilvísanir til ákvæða annarra alþjóðasamþykkta eða – samninga séu áfram í lagatexta.
Um 37. gr.
Um 38. gr.
Um 39. gr.
Um 40. gr.
Um 41. gr.
Um 42. gr.
3. mgr. er samhljóða 1. mgr. 23. gr. laga um eftirlit með skipum, nr. 47/2003, um brottfall farbanns. Samgöngustofa tekur ákvörðun um afléttingu farbanns. Með orðalaginu „þegar í stað“ er gerð sú krafa að meðferð ákvörðunar um afléttingu farbanns sé í forgangi. 2. mgr. 23. gr. laga um eftirlit með skipum sem kveður á um að forstjóri Samgöngustofu og starfsmenn stofnunarinnar, sem til þess hafa umboð, geti lagt á farbann. Þetta ákvæði er ekki tekið upp í frumvarpið. Vísast til umfjöllunar hér að framan um að í frumvarpinu er almennt vísað til Samgöngustofu en ekki sérstaklega til forstjóra stofnunarinnar eða starfsmanna hennar.
Um 43. gr.
Um 44. gr.
Í 2. mgr. er vísað til ákvæðis 15. gr. laga um Samgöngustofu, stjórnsýslustofnun samgöngumála um að gjöld Samgöngustofu séu aðfararhæf án undangengins dóms eða sáttar.
Sú leið er farin í frumvarpi þessu að vísa til ákvæða í lögum um Samgöngustofu, stjórnsýslustofnun sveitarfélaga, í stað þess að hafa sérákvæði í þessu frumvarpi um gjaldskrárheimildir stofnunarinnar. Er það gert til að ekki séu lagaákvæði um sama efni í tveimur mismunandi lagabálkum. Þá er talið að gjaldskrárákvæði laga nr. 119/2012 nái yfir alla þá þætti þar sem Samgöngustofa hefur hlutverki að gegna samkvæmt lögum þessum, verði frumvarpið óbreytt að lögum.
Um 45. gr.
Lagt er til að hægt verði að leggja stjórnvaldssektir á einstaklinga og lögaðila. Lagt er til að stjórnvaldssektir sem unnt er að leggja á einstaklinga geti numið frá 100.000 kr. til 500.000 kr. en sektir sem unnt er að leggja á lögaðila geti numið frá 200.000 kr. til 2.000.000 kr. Um er að ræða sömu sektarfjárhæðir og heimilt er að leggja á í lögum um leigu skráningarskyldra ökutækja.
Í 3. mgr. er að finna upptalningu þeirra sjónarmiða sem Samgöngustofa skal hafa í huga við ákvörðun sekta. Skal stofnunin m.a. taka tillit til þess hvað brot hefur staðið lengi yfir, samstarfsvilja hins brotlega og hvort um ítrekað brot er að ræða. Þá er einnig lagt til að heimilt sé að ákveða hærri sektir hafi aðili hagnast á broti og skuli upphæð sektarinnar þá ákveðin sem allt að tvöfalt margfeldi af þeim hagnaði sem viðkomandi hefur aflað sér með broti gegn lögunum, þó innan ramma 2. mgr.
Í 6. mgr. er mælt fyrir um að ákvörðun um beitingu stjórnvaldssekta skuli fara fram óháð því hvort lögbrot séu framin af ásetningi eða gáleysi. Ekki er gerð krafa um stórfellt gáleysi enda verður að telja það réttlætanlegt í ljósi þeirra hagsmuna sem lögunum er ætlað að vernda. Sjónarmið um ásetning eða gáleysi munu þó hafa áhrif á ákvörðun um upphæð stjórnvaldssektar.
Að öðru leyti þarfnast greinin ekki skýringar.
Um 46. gr.
Um 47. gr.
Um 48. gr.
Um 49. gr.
