Herra forseti. Ég vil byrja á því að þakka þær málefnalegu umræður sem fram hafa farið um þetta frv. sem hér liggur fyrir. Það er ofur eðlilegt að um það geti verið skiptar skoðanir hvernig standa eigi að framkvæmd þessa máls. Hitt er athyglisvert að nú er miklu minni ágreiningur um það en áður hvert eigi að vera rekstrarform fyrirtækja sem eru í samkeppni á markaði. Allar aðstæður hafa breyst, bæði í rekstrarumhverfi fyrirtækjanna og eins í hinu pólitíska umhverfi þannig að það veldur nú minni deilum en áður að þegar fyrirtækjum af þessu tagi, sem eru í almennri samkeppni á markaði, er breytt úr ríkisrekstri yfir í hlutafélag með það að markmiði að selja þau síðar.
Á það hefur verið bent að nauðsynlegt sé að vanda undirbúning mála af þessu tagi og ekki síst með því að hér á í hlut eitt af veigameiri fyrirtækjum landsins. Ég fullyrði að við undirbúning þessa máls hefur þessara sjónarmiða verið gætt til hins ýtrasta. Það var skipuð sérstök nefnd til þess að fara ofan í rekstur Síldarverksmiðjanna og gera tillögur um þessar breytingar. Þessi nefnd gerði ekki það eitt að setjast niður við skrifborð og athuga reikninga. Hún átti fundi á þeim stöðum þar sem Síldarverksmiðjurnar eru starfræktar með heimamönnum og hafði um það náið samráð. Á sama tíma voru tilnefndir af hálfu sjútvrn. og fjmrn. sérstakir menn til þess að fylgjast með rekstri fyrirtækisins og í frv. sjálfu er kveðið á um mjög vandaða málsmeðferð að því er varðar mat á eignum og hvernig standa á að sölu fyrirtækisins eða hlutabréfa ríkisins þegar það hefur orðið að lögum.
Hv. 1. þm. Norðurl. v. óttaðist að það gæti orðið áfall fyrir Siglufjörð ef ríkisrekstri þar yrði hætt og ugglaust kunna það að vera sjónarmið sumra að það sé áfall fyrir viðkomandi stað ef ríkisrekstri þar er hætt. Ég er þvert á móti þeirrar skoðunar að það efli og styrki viðkomandi staði úti á landsbyggðinni þegar ríkisrekstri er hætt og stoðum er skotið undir öflug fyrirtæki í rekstri einstaklinganna. Ég er þeirrar skoðunar að það auki tiltrú fólks á þeim stöðum og örvi fjárfestingu og vilja manna til að taka sér þar búsetu og fjárfesta í öðrum fyrirtækjum því það eykur traust og tiltrú á slíku samfélagi.
Hv. 3. þm. Vestf. vék að því að það yrði að hafa í huga við sölu á þessum eignum að þær skekktu ekki samkeppnisstöðuna. Ég skil hann svo að hann sé að bera fram óskir um að bréf ríkisins í þessu fyrirtæki verði ekki seld á undirverði þannig að nýir eignaraðilar hafi allt aðra og betri samkeppnisstöðu í þessum rekstri en þeir sem fyrir eru. Vissulega ber að gæta að þessu með tilliti til samkeppnisaðstöðunnar og eins út frá hagsmunum ríkissjóðs sem hlýtur að gera kröfu til að fá fullt verð fyrir þær eignir sem seldar verða. Út frá báðum þessum sjónarmiðum er þessi krafa eðlileg og vissulega verður þessa sjónarmiðs gætt enda mun fjmrn. eiga hlut að sölu hlutabréfanna þegar þar að kemur.
Þá véku nokkrir þingmenn, hv. 3. þm. Vesturl. og hv. 4. þm. Norðurl. e. og reyndar einnig hv. 3. þm. Norðurl. v., að því hvernig velja eigi menn í stjórn hins nýja fyrirtækis þegar því hefur verið breytt í hlutafélag. Þeir átöldu að viðkomandi ráðherra færi með atkvæði á aðalfundi og töldu eðlilegt að Alþingi kysi fulltrúa í stjórn fyrirtækisins. Við þetta er tvennt að athuga. Í fyrsta lagi sé ég ekki hvernig Alþingi á að fara með atkvæði á hluthafafundi eða aðalfundi félags. Hér er verið að breyta rekstrarformi úr beinum ríkisrekstri yfir í hlutafélagarekstur. Stjórn hlutafélags er kjörin á aðalfundi og það er vandséð að Alþingi geti farið með atkvæði á aðalfundi í hlutafélagi. Í annan stað er á það að líta að ástæðan fyrir því að verið er að breyta úr ríkisrekstri yfir í hlutafélagaform er m.a. sú að verið er að gera auknar kröfur um fjárhagslega ábyrgð. Eins og hlutafélagaformið er uppbyggt felst í því aukið aðhald og aukin krafa um fjárhagslega ábyrgð. Því er auðvitað ekki að leyna að rekstrarform Síldarverksmiðja ríkisins hefur verið ádeiluefni því að fyrirtækinu hefur verið kjörin stjórn af Alþingi sem í raun og veru hefur ekki þurft að bera ábyrgð gagnvart einum eða neinum. Það ráðuneyti sem ber stjórnskipulega ábyrgð á fyrirtækinu hefur enga aðstöðu til að fylgja eftir á neinn hátt rekstrarlegum kröfum og Alþingi enn síður gagnvart þeim fulltrúum sem það kýs. Þeir sem kjörnir eru af hluthafafundi í stjórn félags bera skýra ábyrgð gagnvart aðalfundinum og ráðherra sem fer með atkvæði á slíkum fundi ber stjórnskipulega ábyrgð á þeim eignum sem honum ber að gæta. Það er nauðsynlegt að hafa í huga að þetta er einn þáttur og ein af ástæðum þess að hér er verið að gera breytingar, að koma fram skýrari og gleggri ábyrgð í þessu efni. Þess vegna sé ég ekki rök fyrir því að gera breytingar af þessu tagi á frv.
Hv. 4. þm. Norðurl. e. ræddi einnig um að í frv. væri hvergi að finna ákvæði um það hvernig ætti að standa að sölu fyrirtækisins og tryggja hagsmuni heimamanna. Það er vissulega svo að í 3. gr. frv. þar sem kveðið er á um heimild til að selja bréfin er ekki með skýrum hætti tekið fram um þetta enda er það í sjálfu sér ekki lagasetningarefni. En í athugasemdum við 3. gr. frv. er með skýrum hætti tekið fram um það hvernig ætlunin er að standa að sölu hlutabréfanna. Þar segir, með leyfi forseta:
,,Enda þótt ríkissjóður verði eigandi allra hlutabréfa félagsins við stofnun þess, er fyrirhugað að selja öðrum hluti og jafnvel öll hlutabréf í félaginu. Meta þarf sérstaklega hvenær aðstæður eru ákjósanlegar til sölu áður en ákvörðun verður tekin þar um. Skal við söluna stefnt að dreifðri hlutafjáreign þannig að enginn einn eignist meiri hluta. Frá þessu má þó víkja ef almenningshlutafélag á í hlut. Jafnframt skal við söluna sérstaklega horft til heimamanna og starfsmanna á þeim stöðum sem verksmiðjur eru starfræktar. Skal óskað eftir viðræðum við heimamenn og/eða samtök þeirra um hugsanleg kaup á hlutabréfunum. Ákvörðun um sölu hlutafjár í félaginu yrði samkvæmt þessari grein í höndum hluthafa.``
Hér er með öðrum orðum mörkuð alveg skýr stefna af hálfu stjórnvalda um það hvernig á að fara með þessa hluti og hvernig á að standa að sölunni. Það er í fyrsta lagi gerð um það krafa í lögunum að
mat skuli fara fram á eignum félagsins áður en því er breytt í hlutafélag. Það er gerð hér grein fyrir því að það verður metið eftir aðstæðum hvenær hagstæðast er að selja fyrirtækið. Það verður ekki hlaupið í það án skoðunar. Þvert á móti verður reynt að meta bæði markaðsaðstæður og söluhæfni bréfanna og tímasetningin ákveðin í samræmi við það. Það er markvisst stefnt að dreifðri eignaraðild. Það er skýrt kveðið á um að það verða teknar upp viðræður við heimaaðila eða samtök þeirra áður en aðrar ákvarðanir verða teknar um sölu.
Ég tel eðlilegt að slík stefnumörkun liggi fyrir þinginu þegar ákvörðun um þetta er tekin. En hitt væri óeðlilegt að binda það nákvæmlega niður í lögum hvernig að þessu skuli staðið því það er nauðsynlegt að nokkuð svigrúm sé í þessu efni þannig að þeir sem með samninga fara af hálfu ríkisvaldsins geti metið hagstæðustu kosti út frá þeim markmiðum sem hér er lýst. Þess vegna tel ég eðlilegra að hafa þessa skipan á að því er varðar það álitaefni sem hér hefur verið gert að umtalsefni.
Hv. 3. þm. Norðurl. v. sagði síðan í nokkrum hneykslunartón að gert væri ráð fyrir að yfirtaka allt að 500 millj. kr. af skuldum fyrirtækisins og spurði: Hvað veldur? Hann benti á að fyrirtækið væri ekki gjaldþrota og hann benti á að ríkissjóður hefði ekki þurft að leggja fyrirtækinu til fjármuni fram til þessa. Hvort tveggja er rétt. Fyrirtækið er ekki gjaldþrota og ríkissjóður hefur ekki þurft að bera þunga bagga af þessu fyrirtæki. Þvert á móti, eins og hér hefur verið bent á í umræðunni, hefur það skilað mjög umtalsverðum verðmætum í þjóðarbúið og verið mjög mikilvægt fyrirtæki bæði fyrir þjóðarbúið í heild og ekki síður þá staði þar sem það starfar. En hvers vegna að hneykslast á því að hafa þetta ákvæði inni í lögunum? Á það er að líta að fyrirtækið hefur verið rekið með tapi á undanförnum árum og eigið fé þess hefur verið að rýrna og var um síðustu áramót komið niður í u.þ.b. 150 millj. kr. Það er vissulega ekki gjaldþrota en það sér hver einasti maður hvert stefnir. Og ef hv. 3. þm. Norðurl. v. hefði lesið --- ég geri nú ráð fyrir að hann hafi lesið allar athugasemdir með frv. og fylgiskjöl. En það má vera vegna þess hve langt er liðið síðan frv. var lagt fram að það hafi fallið úr minni hans en í fskj. 7 með athugasemdum með frv. er bréf ríkisendurskoðanda til sjútvrn. frá því í október. Þar segir svo, með leyfi forseta:
,,Hjálagt sendist ráðuneytinu reikningsskil fyrir Síldarverksmiðjur ríkisins fyrir tímabilið 1. jan. til 30. júní 1991, ásamt afriti af bréfi Endurskoðunar hf., dags. 8. okt. 1991, um reikningsskilin en Endurskoðun hf. annast endurskoðun hjá Síldarverksmiðjum ríkisins samkvæmt samningi við Ríkisendurskoðun.
Ríkisendurskoðun er kunnugt um að ráðuneytið hefur fyrirtæki þetta til sérstakrar skoðunar og miðað við ástand mála hjá því er brýn nauðsyn á að leysa vandamál þess til frambúðar sem fyrst.``
Í umræddu bréfi frá endurskoðendunum sem birt er á fylgiskjali 6 segir m.a. þetta, með leyfi forseta:
,,Varðandi reikningsskilin fyrir fyrstu sex mánuði yfirstandandi árs viljum við leggja áherslu á eftirfarandi:
Fjárhagsstaða fyrirtækisins og rekstrarhorfur eru nú með þeim hætti að fyrirtækið verður ekki talið rekstrarhæft án verulegrar fjárhagsaðstoðar með skuldbreytingum og auknu eigin fé. Fyrirhuguð lántaka að fjárhæð 300 millj. kr. nægir skammt eins og staðan er nú orðin.``
Það kemur einnig fram í athugasemdum með þessu frv. að þrátt fyrir meðalvertíð á næstu árum muni reksturinn ekki skila nægilegum arði til að standa undir þeim skuldum sem á fyrirtækinu hvíla nú. Það má vel vera að einhverjir séu þeirrar skoðunar að eðlilegast hefði verið að aðhafast ekkert. Og af því að hv. 3. þm. Norðurl. v. var að skora á mig að draga þetta frv. til baka þá skulum við athuga hvað gerist ef þetta frv. er dregið til baka og allri þeirri vinnu, sem lögð hefur verið í að treysta stöðu fyrirtækisins á undanförnum mánuðum og breyta síðan rekstrarformi þess, væri kastað á glæ. Þá mundi það gerast sem endurskoðendur og Ríkisendurskoðun eru hér að benda á. Að fyrirtækið yrði ekki rekstrarhæft. Og hvað þýðir það? Því yrði siglt í þrot.
Ég hef átt viðræður við fjöldamarga aðila frá þeim stöðum þar sem Síldarverksmiðjurnar eru starfandi. Ég veit að þeim er ekki að skapi að þannig yrði tekið á málum. Og ég hygg að ef hv. 3. þm. Norðurl. v. ræddi við fólk á Siglufirði þá yrði ekki mikil hamingja yfir því þar ef ég yrði við ósk hans um að taka frv. til baka og henda því undirbúningsstarfi til viðreisnar þessu fyrirtæki á glæ. Því starfi sem unnið hefur verið undanfarna mánuði. Og það eru ekki einasta hagsmunir þess fólks sem starfar við fyrirtækið og býr á þeim stöðum þar sem það rekur sína starfsemi, það eru þjóðarhagsmunir að því að treysta undirstöður fyrirtækisins, breyta rekstrarformi þess, koma við rekstrarformi, nútímarekstrarformi aukinnar fjárhagslegrar ábyrgðar, breyta eignaraðildinni og koma rekstrinum yfir á herðar einstaklinga með hliðsjón af því að þetta fyrirtæki er í almennri samkeppni á markaði og ekki ástæða til að ríkið sé að halda uppi starfseminni. En að kalla frv. til baka og gera að engu þann undirbúning að endurreisnarstarfi sem unninn hefur verið undanfarna mánuði teldi ég alveg fráleitt enda gæti það einungis stefnt fyrirtækinu í rekstrarþrot. Og ég trúi því ekki og veit reyndar að það er ekki sjónarmið hv. 3. þm. Norðurl. v. Hygg fremur að þessi ósk hafi verið sett fram af einhverri vangá eins og oft getur orðið í umræðum.
Ég vil þakka hv. þm. enn á ný fyrir þessa málefnalegu umræðu og treysti því að hv. þingnefnd taki málið til umfjöllunar og vandaðrar en um leið skjótrar afgreiðslu þannig að sú endurskipulagning sem hér á sér stað og hefur verið undirbúin geti gengið fram samkvæmt þeirri tímaáætlun sem lögð hefur verið og greint er frá í frv.