Virðulegi forseti. Hæstv. forsrh. flutti hér nokkuð ítarlega ræðu sem svar við upphafi máls míns í þessum umræðum. Í sjálfu sér er rétt að þakka hæstv. forsrh. fyrir þann málflutning. Hins vegar verð ég að lýsa því yfir að ég varð fyrir allnokkrum vonbrigðum með ýmis svör hæstv. forsrh. og nokkuð undrandi á ýmsu því sem hann taldi nauðsynlegt að reiða fram í sinni ræðu. Hæstv. forsrh. kaus að lýsa því sem fram hefur komið í skýrslu utanrrh. um afstöðu Íslendinga á alþjóðavettvangi í málefnum Ísraels. Út af fyrir sig geri ég ekki athugasemd við það. En hitt fannst mér sérkennilegt að hæstv. forsrh. varði nokkuð löngu máli af sínum takmarkaða tíma til að útskýra afstöðu Ísraelsstjórnar. Í þeim útskýringum kom ekkert fram sem þeir sem eru sæmilega lesnir á dagblöð og fréttatímarit höfðu ekki heyrt áður.
Það undrar mig nokkuð að hæstv. forsrh. skuli telja nauðsynlegt að flytja þinginu hér slíkar frásagnir, stundum með jákvæðu og skilningsríku orðalagi varðandi afstöðu Ísraelsstjórnar þegar ekki var verið að spyrja neitt sérstaklega um það í mínum upphafsorðum. Ég vildi fyrst og fremst knýja á um að fá svör við því hver væri afstaða íslensku ríkisstjórnarinnar og forsrh. Íslands. Það olli mér líka nokkrum vonbrigðum að fram kom hjá hæstv. forsrh. að hann taldi enga ástæðu til þess að endurskoða afstöðu ríkisstjórnarinnar til ríkisstjórnar Ísraela og stefnu þeirrar sem hún fylgir. Hæstv. forsrh. taldi enga ástæðu til að endurskoða slíkt. Engu að síður er það staðreynd að utanrrh. þessarar sömu ríkisstjórnar hefur í fyrsta sinn, að því að sagt er, í sögu íslenska lýðveldisins og sjálfstæðrar utanríkisþjónustu á Íslandi talið ástæðu til að afþakka formlega heimboð til Ísraelsstjórnar. Það mátti ráða af orðum hæstv. forsrh. hér áðan að þessi ákvörðun utanrrh. væri byggð á misskilningi. Að ákvörðun utanrrh., Jóns Baldvins Hannibalssonar, um að afþakka formlega heimboð til Ísraels, væri byggð á misskilningi.
Þetta vekur auðvitað upp margvíslegar spurningar um það hver sé eiginlega stefnan hjá hæstv. ríkisstjórn í þessum málum og hvernig hún vill bregðast við því sem gerst hefur nema ágreiningurinn eða áherslurnar séu svo mismunandi innan ríkisstjórnarinnar að hæstv. forsrh. treysti sér ekki til að svara fimm af þeim spurningum sem ég lagði fram. Hæstv. forsrh. treysti sér ekki til að svara tæpum helmingi af þeim spurningum sem ég bar fram. Sérstaklega ber að vekja athygli á því að í þeim hópi voru spurningar sem víkja að afstöðu hæstv. utanrrh. Afsökun hæstv. forsrh. var fólgin í því að lesa hér bréf frá Yngva Yngvasyni þar sem fram kemur í bréfi sendiherrans að erindi Wiesenthal-stofnunarinnar hafi verið lagt inn í umslag sem merkt var sendiherranum og hann komið því áleiðis til forsrh. Það hefur bara ekkert með málið að gera hvort sú leið var farin eða einhver önnur. Eins og hér hefur komið fram í umræðunum er alveg ljóst að gestgjöfunum í Ísrael var kunnugt um þetta bréf Wiesenthal-stofnunarinnar. Það hefur komið fram hér í fréttum og ekki verið borið til baka að það hafi verið utanríkisráðuneytið í Ísrael sem í viðræðum við Wiesenthal-stofnunina benti Wiesenthal-stofnuninni á leiðir til að koma bréfinu áleiðis þegar heiðurskonsúll Íslendinga hafði neitað að taka við því.
Hæstv. forsrh. segir: Allt það sem sagt hefur verið hér á Íslandi um viðbrögð Íslendinga og utanrrh. Íslands við þessum atburðum er byggt á misskilningi. Fyrsta spurningin sem hæstv. forsrh. vék sér undan að svara snerist um afstöðu forsrh. til þeirrar skoðunar Morgunblaðsins að þetta mál mundi skapa vandkvæði í samskiptum Ísrels og Íslands nema beðið væri afsökunar. Ég er sammála þessari skoðun Morgunblaðsins. Ég lýsti henni hér heima áður en hæstv. forsrh. kom til landsins. Og það bréf sem hann las hér frá hv. sendiherra Yngva Yngvasyni breytir engu þar um.
Næsta spurning, sem hæstv. forsrh. vék sér undan að svara, eru þau ummæli hæstv. utanrrh. að stjórnvöld í Ísrael hafi eyðilagt hina opinberu heimsókn og leitt forsrh. í gildru. Yngvi Yngvason sendiherra er undirmaður utanrrh. Er hæstv. forsrh. að segja það hér að samskipti manna í utanríkisþjónustunni séu með þeim hætti að hæstv. utanrrh. taki ákvarðanir í fljótræði eða lýsi yfir einhverjum vanhugsuðum skoðunum og hann viti ekki hvað hann sé að segja vegna þess að það var í reynd það sem hæstv. forsrh. sagði hér áðan.
Síðan kemur að því atriði að heimsókn til Ísraels hefur verið formlega hafnað af utanrrh. Íslands. Það er auðvitað mjög sterk diplómatísk aðgerð af hálfu Íslands gagnvart Ísraelsríki og Ísraelsstjórnvöldum. Að utanrrh. Íslands formlega hafni að fara þangað í heimsókn. Og það verður kannski enn sterkari aðgerð í ljósi þess sem hæstv. forsrh. sagði hér að hann hefði lista undir höndum yfir fjölmarga utanrrh. og aðra sem hefðu þegið boð um að fara til Ísraels. En utanrrh. Íslands, Jón Baldvin Hannibalsson, hefur tilkynnt að hann ætli ekki að þiggja slíkt boð. Það er þess vegna líka, í ljósi yfirlýsinga hæstv. forsrh., mjög sterk aðgerð af hálfu hæstv. utanrrh. að hafna slíku formlega. Forsrh. vék sér undan því hér á Alþingi Íslendinga að fjalla nokkuð um þessa ákvörðun hæstv. utanrrh. En það mátti leiða það að líkum af því sem hann sagði almennt um bréf Yngva Yngvasonar að það sem menn hefðu sagt og gert hér á Íslandi varðandi afhendingu bréfs Wiesenthal-stofnunarinnar væri byggt á misskilningi og þess vegna marklaust og þar með einnig hin formlega akvörðun utanrrh. að hafna heimboði til Ísraels. Staða samskipta Ísraels og Íslands nú, hæstv. forsrh., er sú að utanrrh. landsins hefur formlega hafnað því að fara í heimsókn til landsins og sú höfnun barst Ísraelsstjórn um það leyti sem forsrh. var að halda brott frá Ísrael.
Ég held að það sé einsdæmi að sama dag og forsætisráðherra lands heldur brott frá gistilandi sínu, tilkynni utanríkisráðherra formlega að hann hafni að koma þangað. Svo heldur hæstv. forsrh. að hann geti bara leitt slíkt hjá sér hér í þingsalnum eins og eitthvert smámál, eins og eitthvert fis sem engu máli skipti og sé bara byggt á misskilningi. Ef hæstv. forsrh. er þeirrar skoðunar að þessi ákvörðun utanrrh. Íslands, sem er hin síðasta sem stendur í samskiptum Ísraels og Íslands, sé röng ákvörðun og byggð á misskilningi þá á hæstv. forsrh. að hafa kjark og þor til að segja það hér í þingsalnum.
Það er þess vegna alveg ljóst að í umræðunni hefur hæstv. forsrh. algerlega skotið sér undan því að fjalla á marktækan hátt um það sem útbreiddustu dagblöð landsins og utanrrh. íslensku þjóðarinnar hafa gert að grundvelli sinna ákvarðana og umsagna.
Ég spurði um það hvort sú afstaða utanrrh. að afþakka heimboð til Ísraels túlki afstöðu ríkisstjórnarinnar? Ég fékk ekkert svar við því en það er grundvallarspurningin í þessum umræðum vegna þess að við þurfum að vita hér og nú hver eru samskipti Íslands og Ísraels eftir heimsókn forsrh. Handhafi framkvæmdarvaldsins samkvæmt íslenskri stjórnskipan í þessum málaflokki, utanrrh. Íslands, hefur slitið kurteislegum samskiptum við Ísraelsstjórn í kjölfar heimsóknarinnar. Er hæstv. forsrh. sammála þeim slitum eða ekki? Það verður þingið að fá að vita. Þetta er enginn Viðeyjarleikur heldur samskipti tveggja ríkja. Og það er ekkert jafnmikilvægt og viðkvæmt hjá lítilli þjóð eins og okkar en hafa það alveg skýrt hver eru hin formlegu samskipti og afstaða ríkisstjórnarinnar við önnur ríki. Auðvitað er það mikið áfall fyrir hæstv. forsrh. bæði persónulega og pólitískt að hans eigin utanrrh. og formaður Alþfl. skuli slíta kurteislegum samskiptum við Ísrael um leið og forsrh. heldur brott frá landinu. En hæstv. forsrh. verður að geta fjallað um þá formlegu ákvörðun hér í þingsalnum því það er síðasta aðgerð ríkisstjórnar Íslands gagnvart Ísrael. Vegna þess að formlega fer utanrrh. með vald ríkisstjórnar Íslands gagnvart Ísrael. Það er ekki forsrh. heldur utanrrh. sem fer með það vald. Hann hefur beitt því á þann hátt að lýsa yfir gagnvart Ísrael: Við ríkisstjórn Ísraels vil ég engin kurteisleg samskipti hafa að svo komnu máli. Þess vegna þýðir lítið fyrir hæstv. forsrh. að flytja hér langa ræðu um nauðsyn svona samskipta, gagnsemi svona heimsókna, lýsa heimsóknina vel heppnaða og annað í þeim dúr, vegna þess að hún hefur leitt til þess að handhafi framkvæmdarvaldsins á þessu sviði, hæstv. utanrrh., hefur fyrir hönd Íslands, hæstv. forsrh., slitið kurteislegum samskiptum við Ísrael að sinni. Það var ekki einkatilboð eða heimboð til hæstv. utanrrh. sem hann var að afþakka. Það var formlegt heimboð til utanrrh. Íslands, þess ráðherra sem fyrir hönd lýðveldisins annast samskiptin fyrir hönd ríkisins.
Þess vegna ítreka ég það, hæstv. forseti, að hæstv. forsrh. svari þeim spurningum sem ég bar hér fram, a.m.k. þeim sem lúta að afstöðu hæstv. utanrrh. og formlegum ákvörðunum hans þótt ég hafi kannski skilning á því að hæstv. forsrh. vilji skjóta sér undan að svara spurningu um dóm Morgunblaðsins, látum
það vera. En hann getur ekki hér í þingsalnum skotið sér undan því að gefa þinginu svar varðandi formlegar aðgerðir og formlega afstöðu hæstv. utanrrh. nema málið sé svo viðkvæmt í ríkisstjórninni að það sé ekki hægt að tala um það. Að þessi ferð sé orðin slíkt tabú milli stjórnarflokkanna og þessara tveggja ráðherra að hæstv. forsrh. treysti sér ekki til þess að segja eitt einasta orð hér í þingsalnum um þá dóma og þær aðgerðir sem hæstv. utanrrh. hefur framkvæmt varðandi þessa heimsókn. Auðvitað hljóta stjórnvöld í Ísrael að horfa á það sem nú stendur formlega. Hvað er það sem nú stendur formlega? Það eru slit, hæstv. forsrh., á kurteislegum heimsóknum á milli Íslands og Ísraels. Það voru endalok þessarar heimsóknar. Þess vegna er það auðvitað furðulegt að hæstv. forsrh. skuli lýsa því yfir að heimsóknin hafi verið vel heppnuð. Getur heimsókn sem leiðir til formlegra slita utanrrh. á samskiptum við gistiríkið verið vel heppnuð? Ég spyr. ( Gripið fram í: Eftir því hver tilgangurinn var.) Satt að segja var það furðulegt að hæstv. forsrh. skyldi nota þá lýsingu hér að segja að heimsóknin hefði verið vel heppnuð. (Gripið fram í.) Það er hins vegar greinilegt að stjórnvöldum í Ísrael hefur tekist að koma sínum sjónarmiðum vel á framfæri við hæstv. forsrh., það sáum við í endursögn hans hér í þingsalnum.
Hæstv. forsrh. lýsti því yfir að heimsókn hans hefði verið rædd í ríkisstjórninni áður en hann tilkynnti um hana opinberlega en hæstv. utanrrh. hefði ekki vitað af því. Það var sérkennileg yfirlýsing. Kannski er hún rétt og ég ætla ekkert að draga það efa. En eitthvað er málum hagað með sérkennilegum hætti við ríkisstjórnarborðið og í frásögnum af ríkisstjórnarfundum ef hæstv. utanrrh. er ókunnugt um það að opinber heimsókn forsrh. Íslands til Ísraels hafi verið umræðuefni á ríkisstjórnarfundi. Á maður virkilega að trúa því að þannig séu boðleiðirnar í hæstv. ríkisstjórn að þótt hæstv. utanrrh. hafi verið fjarstaddur, sem auðvitað getur verið af eðlilegum ástæðum, fái hann ekki að vita það sem rætt er um á vettvangi utanríkismála í ríkisstjórninni? Ég vil segja það að mér fannst svar forsrh. við þessari fyrirspurn vera enn sérkennilegra en sú lýsing hæstv. utanrrh. í utanrmn. að heimsóknin hefði ekki verið rædd í ríkisstjórninni. Ég ætla að vona að þetta sé eina dæmið um utanríkismál í ríkisstjórninni sem utanrrh. viti ekki af að hafi verið rætt.
Í öðru lagi verð ég að segja að mér fundust svör hæstv. forsrh. við 2. og 3. spurningu um morðið á Musawi og fjölskyldu hans og árásina á friðargæslusveitir Sameinuðu þjóðanna vera á þann veg að þau ollu mér vonbrigðum. Hann kaus þar að segja að ekki hafi verið spurt um morðið á hermönnunum þremur. Ég vék hins vegar að því í minni ræðu, hæstv. forsrh., fordæmdi það, var ekkert að skjóta því hér undan umræðunni. En það vill svo til að sá verknaður sem ég spurði um var framkvæmdur af gestgjöfunum. Hizbollah-samtökin voru ekki gestgjafar hæstv. forsrh., það var stjórn Ísraels sem hafði látið skipuleggja morðið á leiðtoga Hizbollah og fjölskyldu hans mánuðum saman og kaus jafnvel eftir morðið að skjóta flugskeytum á bílana sem voru að flytja sjúka og særða burtu þannig að ekki einu sinni sjúkrabílarnir voru hultir fyrir árásunum.
Ég vil þakka hæstv. viðskrh. fyrir það að hann tók myndarlega af skarið í sinni ræðu hér varðandi þessar spurningar. Hann var ekkert að hika við það að lýsa eindregnum stuðningi við afstöðu Boutros-Ghalis í þessu máli. Ég þakka honum fyrir það. Og hann talaði hér fyrir hönd utanrrh. og sú yfirlýsing stendur.
Ég harma einnig að hæstv. forsrh. skyldi ekki hafa manndóm í sér til þess að nefna skýrslu Amnesty International í viðræðum sínum við stjórnvöld í Ísrael. Voru mannréttindabrotin eitthvert feimnismál? Var það eitthvert brot á kurteisi að nefna að þessi virtu samtök hefðu skilað mjög alvarlegri skýrslu um mannréttindabrot, skýrslu sem hér var tekin til umræðu á Alþingi og óskað eftir því að hæstv. forsrh. fjallaði um sérstaklega. Það er auðvitað engin afsökun fyrir íslenska ráðamenn að líklegast hafi Amnesty International haft tækifæri til að ræða málin við ríkisstjórn Ísraels. Er það afstaða okkar gagnvart mannréttindabrotum í öðrum heimsálfum að ef samtökin sem rannsaka mannréttindabrotin hafa haft tilefni til þess að ræða þau við viðkomandi stjórnvöld eigum við ekki að taka þau á dagskrá? Er það siðferðisgrundvöllurinn sem við eigum að starfa eftir að nóg sé að einhver annar hafi rætt þau? Það hefði ekki verið mikil fyrirhöfn fyrir hæstv. forsrh. að víkja að því nokkrum setningum að skýrsla Amnesty International hefði komið til umræðu á Alþingi Íslendinga. Það hefði verið ein aðferð, kurteisleg en samt sem áður myndug, til þess að koma því á framfæri við gestgjafana að menn vissu af þeirri lýsingu sem fram kemur í skýrslu Amnesty International. Ég harma það að hæstv. forsrh. skyldi ekki hafa manndóm til að nefna skýrslu Amnesty International í þessum viðræðum.
Hæstv. forsrh. gerði nokkuð mikið úr því að margir hefðu heimsótt Ísrael á síðustu mánuðum og síðasta ári eða svo. Ég hef ekki skoðað þann lista. En ég tel þó að ég viti það engu að síður að í þeim hópi eru ýmsir ráðherrar sem hafa heimsótt Arabaríkin í þessum landshluta á sama tímabili. Það hefur hæstv. forsrh. Davíð Oddsson ekki gert. Hann hefur að vísu vitnað í það sér til réttlætingar að fyrrv. forsrh. hafi heimsótt Egyptaland og Jassir Arafat og þess vegna sé kannski réttlætanlegt að hann heimsæki Ísrael. Það var a.m.k. það sem hæstv. utanrrh. sagði í utanrmn. að væru rökin sem forsrh. hefði flutt fram fyrir heimsókninni. En þá finnst mér sérkennilegt að vera líka í þessum umræðum að ráðast á fyrrv. forsrh. fyrir heimsókn til Jassir Arafats og það sem hann sagði í heimsókninni til Egyptalands. Auðvitað er það þannig að ýmsir ráðherrar, utanríkisráðherrar og forsætisráðherrar, hafa heimsótt löndin í þessum heimshluta og gætt þess þá jafnan að heimsækja ekki bara annan deiluaðilann heldur fleiri. En það hefur núv. forsrh. ekki gert.
Ég held líka að í hópi þeirra sem hann hefur á sínu blaði yfir ráðherra sem hafa heimsótt Ísrael séu ýmsir ráðherrar nýrra ríkisstjórna í Austur-Evrópu sem hafa farið víða um veröld á síðustu mánuðum til þess að kynna ný lýðveldi og ný stjórnvöld í sínum heimshluta og gegnir auðvitað allt öðru í þeim efnum en í þeirri heimsókn sem hér um ræðir. Ég vakti athygli á því í fyrri umræðu að mér fyndist sérkennilegt að núv. hæstv. forsrh. skyldi velja Ísraelsríki þegar hann færi í opinbera heimsókn í annað sinn. Það væri dálítið merkileg forgangsröð og hún hlyti að túlka ákveðna pólitíska afstöðu því að ekkert væri í samskiptum landanna sem kallaði á slíkt.
Virðulegi forseti. Hæstv. forsrh. sagði hér að ríkisstjórn hans mundi ekki endurskoða neitt í sinni afstöðu til Ísraelsstjórnar eftir atburði síðustu daga og vikna. Þetta er ekki rétt svar, hæstv. forsrh. Hæstv. utanrrh. hefur endurskoðað afstöðu sína. Hann hefur ákveðið að hafna kurteislegum samskiptum við Ísraelsstjórn á grundvelli heimboða. Það er satt að segja einhver sterkasta tilkynning sem hefur farið frá íslenskum stjórnvöldum og talar skýrara máli en margt annað sem felst í ýmsum ályktunum sem Ísland hefur verið aðili að á erlendum vettvangi. En þegar hæstv. forsrh. segir hér að hann sjái enga ástæðu til þess að endurskoða neitt vekur það auðvitað upp spurningar um það hvort afstaðan innan ríkisstjórnarinnar hafi verið samstillt eða ekki. Því miður er það þannig að í Ísrael ríkir ekki lýðræði, hæstv. forsrh., eins og í Suður-Afríku er ekki lýðræði. Við Íslendingar megum ekki, og alls ekki forsrh. Íslands, fara að lýsa því að í ríki þar sem hluti þjóðarinnar eða íbúanna er sviptur grundvallarmannréttindum sé lýðræði. Þá erum við að varpa röngu ljósi og setja skugga á það heiðursnafn sem fólgið er í því að vera lýðræðisríki. Hvorki Suður-Afríka né Ísrael eru lýðræðisríki í réttum og almennum skilningi þess orðs. Í Suður-Afríku fá bara þeir hvítu að kjósa og búa við mannréttindi, bara þeir sem hafa réttan litarhátt. Í Ísrael eru það þeir sem hafa hina einu og sönnu trú sem fá að kjósa og hafa mannréttindi. Þessu megum við ekki rugla saman við það stjórnskipulag lýðræðis sem við höfum haft í heiðri í okkar heimshluta og erum að berjast fyrir á alþjóðavettvangi.
Virðulegi forseti. Ég átti satt að segja von á ýmsu öðru í svari hæstv. forsrh. en hér kom fram. Við erum því miður litlu nær um hvað tekur við í samskiptum Ísraels og Íslands eftir þessa heimsókn. Við höfum hlustað á þá furðulegu lýsingu hér að hæstv. forsrh. telur heimsóknina vel heppnaða og hann hefur skotið sér undan því á grundvelli bréfs frá Yngva Yngvasyni sendiherra að lýsa því á Alþingi hvaða afstöðu hann hefur til þeirrar ákvörðunar utanrrh. að slíta kurteislegum samskiptum við stjórnvöld í Ísrael. Ég held að það sé rétt sem hefur verið sagt í þessum umræðum að það hefði verið betra að þessi för hefði ekki verið farin. Það væri betra fyrir Ísland. Það væri betra fyrir okkar málstað. Það hefði verið betra fyrir samstöðuna hér heima því það er auðvitað ekki af hinu góða að þurfa að heyja umræður af þessu tagi sem bæði voru hér áður en hæstv. forsrh. fór í heimsóknina, sem voru hér í landinu meðan hann var í heimsókninni og eftir að hann kom heim því yfirleitt þurfum við að reyna að kappkosta það að hvað sem líður ágreiningi hér innan lands sé sæmilegur friður um samskipti ráðamanna okkar á erlendum vettvangi og við erlend ríki vegna þess að þar eru þeir ekki bara fulltrúar flokka eða sjálfra sín heldur fulltrúar íslenska lýðveldisins, fulltrúar okkar allra.