Virðulegi forseti. Það mun rétt vera hjá forseta að fyrir tæpum fjórum mánuðum var ég staddur í miðri ræðu minni um þetta frv. þegar forseti mæltist til þess að ég gerði hlé á máli mínu þar til málið yrði tekið á ný á dagskrá eins og fram kemur í dálki 2171 í Alþingistíðindum frá 4. des. sl. Varð ég góðfúslega við þeim tilmælum forsetans en óneitanlega hefur liðið nokkuð langur tími þar til að málið er tekið fyrir að nýju. Þess vegna er óhjákvæmilegt, þar sem fjórir mánuðir eru liðnir frá því að 1. umr. hófst um þetta mál og eingöngu tvær ræður voru fluttar þegar henni var frestað, að ég endurtaki örfá atriði sem ég var búinn að rekja þá svo eitthvert samhengi sé í umræðunni. ( Gripið fram í: Menn geta nú lesið það í þingtíðindum.) Já, það má vel vera, hv. þm., að menn geti lesið það í þingtíðindunum en vandinn er hins vegar sá að hér er um nokkuð sérkennilegt mál að ræða. Það er afar óvenjulegt að það gerist að ríkisstjórn ákveði að breyta skipun Stjórnarráðs Íslands með þeim hætti sem hér er gert. Hér er ákveðið án samhengis við aðra endurskoðun laganna um Stjórnarráð Íslands að fella saman tvö sjálfstæð ráðuneyti, iðnrrn. annars vegar og viðskrn. hins vegar. Þessi ráðuneyti hafa iðulega verið í höndum tveggja ráðherra, oft úr ólíkum stjórnmálaflokki. Nú er hins vegar ákveðið af ríkisstjórninni að taka þetta mál eitt út úr og leggja til við þingið að þessi tvö ráðuneyti verði sameinuð í eitt.
Ég held að það sé ekkert leyndarmál að þetta er fyrst og fremst gert til að þóknast núv. hæstv. iðn.- og viðskrh. og er greinilega einhver liður í hrossakaupum núv. ríkisstjórnarflokka varðandi verkaskiptingu í Stjórnarráðinu. Það sem gerist verði þetta frv. samþykkt er m.a. það að gengismál, málefni Seðlabanka Íslands, bankamál, vaxtamál eru komin í hendur eins af atvinnuvegaráðuneytunum. Ég held t.d. að ef hér væri verið að flytja frv. um það að sameina sjútvrn. og viðskrn. mundu menn staðnæmast og spyrja: Er það eðlilegt að gengismálin séu í höndum sjútvrh.? ( Gripið fram í: Það væri eðlilegra.) Hv. þm. kallar fram í að það væri eðlilegra. Það má vel vera en í spurningunni liggur hins vegar sú afstaða að hv. þm. finnist það óeðlilegt að gengismálin og málefni Seðlabankans séu í höndum eins af atvinnuvegaráðuneytunum. Hins vegar er alveg ljóst að eina ástæðan fyrir því að þetta er gert eru persónulegar óskir og persónulegur metnaður núv. hæstv. iðnrh. og viðskrh. Ég tel mjög varasamt að skapað sé fordæmi fyrir því að í samningum stjórnarflokka um myndun ríkisstjórna sé hægt að hringla með þessum hætti með lögin um Stjórnarráð Íslands. Ég vil spyrja hæstv. forsrh. að því hvort honum finnist ekki hæpið að skapa fordæmi af þessu tagi vegna þess að sú tilviljun hefur rekið á fjörur stjórnkerfisins að sami ráðherra hefur veitt þessum ráðuneytum forstöðu í tæp fjögur ár, þá eigi að sameina þau. Ég vil vekja athygli á því að auðvitað var það ákveðin hugsun hjá þáv. hæstv. forsrh. Bjarna Benediktssyni að leggja til þá verkaskiptingu milli iðnrn. annars vegar og viðskrn. hins vegar og annarra ráðuneyta sem hefur verið í gildi í lögunum um Stjórnarráð Íslands um nær aldarfjórðungsskeið, ef ég man rétt. Ég held að ég fari rétt með það, en hæstv. forsrh. getur þá leiðrétt það ef rangt er með farið, að í 23--24 ár eða svo hafi þessi skipan staðið óbreytt í lögunum um Stjórnarráð Íslands. Ríkisstjórnir hafa komið og farið, mismunandi flokkar hafa samið um verkaskiptinguna en það hefur enginn lagt í að leysa heimilisvandamál ríkisstjórnar við stjórnarmyndun með því að gera þessa breytingu.
Auk þess var á síðasta kjörtímabili lögð töluverð vinna í að endurskoða lögin um Stjórnarráð Íslands. Það verk var reynt að vanda. Ekki var aðeins leitað umsagnar frá stjórnmálaflokkunum í landinu heldur var leitað umsagnar frá ráðuneytunum sjálfum, embættismönnunum og forustumönnum ráðuneytanna. Í þeirri vinnu komu fram margvísleg sjónarmið eins og eðlilegt er því að skipan mála milli ráðuneyta getur auðvitað verið með ýmsum hætti. Þó er rétt að láta það strax koma fram að varðandi eitt mikilvægasta atriðið í þessum efnum komu fram ólíkar skoðanir. Þetta atriði var hvar ætti að koma Seðlabanka Íslands, gengismálum, vaxtamálum og öðrum lykilþáttum efnahagsmálanna fyrir innan hins endurskipulagða Stjórnarráðs. Margir voru þeirrar skoðunar og ég var í þeirra hópi að eðlilegt væri að Seðlabanki Íslands, peningamálastjórnunin og vaxtamálin væru annaðhvort hjá fjmrn. eins og er í mörgum öðrum löndum eða í forsrn. sem hefur samkvæmt öðrum þáttum laganna um Stjórnarráð Íslands með efnahagsmál að gera.
Í þessu frv. er allri þessari umræðu ýtt út af borðinu og í staðinn er komið með einfalt frv. þar sem öllum þeim verkefnum sem í tæpan aldarfjórðung hafa tilheyrt iðnrn. og öllum þeim verkefnum sem í tæpan aldarfjórðung hafa tilheyrt viðskrn. steypt saman í eitt. Satt að segja var frekar lítið um rök í framsöguræðu hæstv. forsrh. fyrir þessari breytingu. Það var að vísu vikið að því að á kjörtímabilinu, sem hófst 1987, hafi verkefnum á sviði utanríkisviðskipta verið komið fyrir í utanrrn., og það er í sjálfu sér breyting sem hægt var að færa full rök fyrir að tengdist öðrum þáttum á sviði utanríkismála, og síðan var vikið að því í framsöguræðu hæstv. forsrh. að umsvif viðskrn. hafi minnkað við það og þess vegna kunni að vera e.t.v. hæpið að ráðuneytið starfi áfram sjálfstætt. Ef það eru rökin að umsvif viðskrn. séu orðin svo lítil að hæpið sé að það starfi sem sjálfstætt ráðuneyti þá er eðlilegra að skipta verkefnum ráðuneytisins á þann veg að þau fari að meginhluta annaðhvort til fjmrn. eða forsrn.
Ég vil síðan ítreka það almenna sjónarmið að í samskiptum stjórnmálaflokkanna á Íslandi hefur verið reynt að ná víðtæku samkomulagi um lögin um Stjórnarráð Íslands einfaldlega vegna þess að það þarf að vera ákveðin festa og stöðugleiki í stjórnarfarinu og það er auðvitað mjög óeðlilegt og óheppilegt að verkefni séu færð til, ráðuneyti stokkuð upp eftir því hvernig kaupin gerast á eyrinni milli þeirra flokka sem mynda tiltekna ríkisstjórn. Ég tel þess vegna og hef lengi talið að það hafi verið mikilvægt verk og myndarskapur hjá þáv. forsrh. Bjarna Benediktssyni að hafa forgöngu um það að flytja sérstakt frv. um Stjórnarráð Íslands því að fram að þeim tíma hafði verkefnaskiptingin verið ákveðin með lausum hætti í verklýsingu ríkisstjórnar eins og þær voru myndaðar hverju sinni. Síðan hefur þessi skipan staðið að mestu óbreytt.
Það er hægt að færa fyrir því margvísleg rök, sem ég ætla ekki að tíunda, að sú skipan að Seðlabanka Íslands og stjórn peningamála sé stjórnsýslulega fyrir komið í sama ráðuneyti og á að gæta hagsmuna eins af þremur eða fjórum höfuðatvinnuvegum þjóðarinnar, býður upp á margvíslegar hættur og óeðlilega umfjöllun mála nánast alveg óháð því hver ráðherrann er hverju sinni. Seðlabankinn, peningamálin og vaxtamálin eru slíkur grundvallarþáttur í efnahagsstjórninni og snerta hagsmuni atvinnuveganna með svo afdrifaríkum hætti, eins og öllum þingmönnum er kunnugt, að eigi sami ráðherrann og sömu embættismennirnir, og ég legg ekki síður áherslu á það, að annast samskipti og hagsmunagæslu og mat á hagsmunum gagnvart einum af höfuðatvinnuvegum þjóðarinnar og síðan þau almennu sjónarmið sem tengjast stöðu Seðlabankans, vaxtamálum og peningamálum mun það hindra eðlilegar umræður, eðlilega stefnumótun innan Stjórnarráðsins ef fest verður í sessi til langframa sú skipan sem lögð er til í þessu frv. Ég reikna með að núv. ríkisstjórn sé að leggja þetta til til langframa. Út af fyrir sig gæti maður tekið á málinu með öðrum hætti ef ríkisstjórnin segði einfaldlega: Hér er um tímabundna aðgerð að ræða meðan núv. ríkisstjórn er við völd. Það gætu verið ýmis rök fyrir því. Það hefur verið hægt segja að það hefur verið samkomulag núv. stjórnarflokka að sami ráðherrann fari með þessi tvö ráðuneyti og við teljum þess vegna eðlilegt að meðan hann er við völd og sú skipan er við lýði sem við höfum samið um þessir tveir flokkar, Alþfl. og Sjálfstfl., teljum við heppilegra að þetta sé undir einum hatti. Ég væri alveg tilbúinn að líta með ákveðinni velvild á slíka skipan. Hún mundi þá falla úr gildi og ráðuneytin á ný verða sjálfstæðar stjórnsýslueiningar þegar ný ríkisstjórn kæmi að verkum. Ég vil þess vegna spyrja hæstv. forsrh. að því hvort hann er til viðræðu um að breyta þessu frv. á þann veg að eingöngu sé um að ræða skipan sem gildi svo lengi sem núv. hæstv. ríkisstjórn er við völd eða sami ráðherrann fer með þessa tvo málaflokka.
Ég held að ég sé heldur ekki að lýsa neinu sérstöku leyndarmáli að innan nefndar, sem skipuð var til þess að endurskoða lögin um Seðlabanka Íslands, hafa komið fram þau sjónarmið að eðlilegra sé að Seðlabankinn sé hjá fjmrn. eða forsrn. en jafnvel hjá viðskrn., eins og það er nú, hvað þá heldur þegar búið væri að fella það stjórnsýslulega inn í iðnrn. Ber að skilja þetta frv. á þann veg að ríkisstjórnin sé þar með búin að taka afstöðu í því máli? Ríkisstjórnin sé þar með búin að hafna öllum hugmyndum um að Seðlabankinn eigi í framtíðinni að heyra undir fjmrn. eða forsrn. og þar með stjórn peningamálanna, vaxtamálin og annað sem þeim fylgja? Ég teldi það mjög óheppilegt. Ég veit að vísu að þetta frv. var flutt hér á Alþingi áður en umræðurnar í nefndinni, sem er að endurskoða lögin um Seðlabankann, höfðu þroskast og þróast. Hins vegar hafa nú liðið fjórir mánuðir frá því að málið var hér fyrst rætt 4. des. og ríkisstjórnin hefur lagt tiltölulega litla áherslu á að afgreiða þetta frv. Ekki var lögð áhersla á að afgreiða frv. fyrir jól og það hefur ekki verið lögð meiri áhersla á að taka málið til afgreiðslu á nýju ári en svo að nú undir lok marsmánaðar er það að koma í fyrsta sinn til framhaldsumræðu þó að það hafi einstaka sinnum verið á dagskrá allra síðustu daga. Þess vegna vil ég einnig spyrja hæstv. forsrh. og hæstv. viðskrh., sem mig minnir að hafi skipað nefndina sem er að endurskoða lögin um Seðlabankann, að því hvort í kröfunni um að afgreiða þetta frv. hér og nú sé fólgin afstaða ríkisstjórnarinnar til hugmynda um breytta stjórnsýsluskipan, Seðlabanka Íslands, gengismála, gjaldeyrismála og annarra þeirra mála sem snerta vaxtamál og íslensku krónuna.
Virðulegi forseti. Þetta mál er dálítið snúið vegna þess að annars vegar togast þarna á pólitískt samkomulag ríkisstjórnarflokkanna og augljóslega ákveðinn metnaður viðkomandi ráðherra og hins vegar það sem ég tel vera eðlileg vinnubrögð varðandi málefni Stjórnarráðsins. Sjálfsagt mun einhver nefna það hér á eftir að ég hafi beitt mér fyrir því þegar ég var fjmrh. að Fjárlaga- og hagsýslustofnum og fjmrn. væru sameinuð í eitt þótt þau hefðu að forminu til verið aðgreind sem sjálfstæðar einingar fram að þeim tíma. Það er alveg rétt. En þar var eingöngu um að ræða tvær stofnanir sem alla tíð höfðu verið í höndum sama ráðherra og aldrei komið til álita nokkru sinni að fjmrh. færi ekki jafnframt með Fjárlaga- og hagsýslustofnun sem og fjmrn. Allir sem að málinu komu voru sannfærðir um að sú verkaskipting hvað fjmrn. snertir, að útgjöldin væru að forminu til ákvörðun þeirra í Fjárlaga- og hagsýslustofnun en framkvæmd fjárlaganna væri síðan í fjmrn., stuðlaði ekki að skynsamlegum vinnubrögðum varðandi aðhald í ríkisrekstri. Um það voru flestallir embættismenn og fjmrh., sem starfað höfðu við þessa skipan, sammála. Ég held þess vegna að slíkt sé á engan hátt fordæmi til að nota í þessu máli þegar verið að sameina tvö jafngerólík ráðuneyti og þessi sem hér er verið að ræða um. Það væri t.d. fróðlegt ef einhver tæki saman, og er út af fyrir sig hægur vandi að gera það og hefði ég getað gert það fyrir umræðuna, hve oft tveir ráðherrar hafa farið með þessi ráðuneyti og síðan hve oft ólíkir stjórnmálaflokkar hafi í sömu ríkisstjórn farið með þessi ráðuneyti. Það hefur venjulega verið þannig í samskiptum flokkanna innan ríkisstjórnar að reynt hefur verið að finna ákveðið jafnvægi milli þeirra sem fara með sjávarútveg, fara með landbúnað og fara með iðnað. Það þekkjum við sem höfum komið nálægt myndun ríkisstjórna og það sést t.d. einnig í þessari ríkisstjórn að Sjálfstfl. fer með sjútvrn. og Sjálfstfl. fer með landbrn. en hann fer ekki með iðnrn. Ég hugsa að það sé vandfundin ríkisstjórn ef nokkur er,
ef ég á að rekja það eftir minni, þar sem sami flokkurinn hefur haft öll atvinnuvegaráðuneytin. Það hefur ávallt, virðulegi forsrh., verið leitast við það í samningum flokka um myndun ríkisstjórna um langan tíma, löngu áður en lögin um Stjórnarráð Íslands voru fest í sessi, að viðhalda ákveðnu jafnvægi milli flokkanna hvað skipan atvinnuvegaráðuneytanna snertir. Nú er því jafnvægi allmikið raskað með þessu frv. með því að flytja Seðlabankann, gengismálin, peningamálin og vaxtamálin öll yfir í könnu iðnaðarins og ég held að það sé óheppilegt skref.
Ég vil þess vegna, virðulegi forseti, um leið og ég endurtek þær spurningar, sem ég bar upp á sínum tíma 4. des., varpa fram þeirri hugmynd til núv. ríkisstjórnar að hún íhugi annaðhvort að draga þetta frv. til baka --- ég sé ekki að það breyti miklu í reynd hvað núverandi starfsvenju snertir. Það væri fróðlegt að fá það fram hverju það breytti í reynd. Núv. iðnrn. og viðskrn. eru búin að vera með sama manninn stjórnandi þessum báðum ráðuneytum bráðum í þrjú ár, ef ég man rétt. Ég held að hann sé líka búinn að brjóta niður vegg milli ráðuneytanna og gera ýmsar aðrar breytingar þannig að ég sé ekki að það breyti miklu í reynd miðað við núverandi skipan. A.m.k. hefur núv. iðnrh. og viðskrh. ekki neitt kvartað yfir því opinberlega að það kæmi að sök þó að þetta væri ekki allt undir einum hatti formlega séð í Stjórnarráðinu svo ég skil ekki alveg nauðsynina á því að samþykkja þetta frv. hér og nú, enda má segja að sú staðeynd að ríkisstjórnin hefur látið þetta frv. hvíla í friði í fjóra mánuði gefi til kynna að þetta sé ekki eitt af brýnustu verkefnunum á stjórnarheimilinu. Og ég vil þess vegna biðja hæstv. ráðherra að hugleiða hvort þeir eru ekki til viðræðna um það annaðhvort að láta frv. liggja eða þá breyta því á þann veg að þessi skipan gildi aðeins á meðan núv. ríkisstjórn er við völd. Ég vara eindregið við því að það fordæmi sé skapað að þeir flokkar, sem myndi ríkisstjórn, geti hringlað fram og aftur með Stjórnarráðið með þessum hætti. Ég vara eindregið við því.
Án þess að ég ætli nokkuð að rifja það upp vil ég minna núv. hæstv. forsrh. á það hve harða baráttu hans flokkur háði á Alþingi á síðasta kjörtímabili gegn því að umhvrn. væri sett á laggirnar. Var þar þó um að ræða alveg sjálfstæða einingu, nýja einingu innan Stjórnarráðsins sem lengi hafði verið talað um og mælt með. Og það væri kannski fróðlegt fyrir hæstv. forsrh. að fletta því upp í þingtíðindunum einhvern tíma meðan hann hlustar á leiðinlega ræðu hér í þinginu hve langt hans flokksmenn gengu á síðasta kjörtímabili í baráttu sinni gegn þeirri breytingu. Hve ræðurnar voru margar, hve marga klukkutíma margar þeirra stóðu og hve marga mánuði Sjálfstfl. hélt uppi linnulausum ræðum í þinginu til þess að koma í veg fyrir að sú breyting yrði gerð á lögunum um Stjórnarráð Íslands.
Ég reikna ekki með að við höfum slík vinnubrögð hér enda tel ég þau ekki hafa verið til fyrirmyndar. En ég vona að núv. hæstv. ríkisstjórn íhugi af velvild að reyna að ná samkomulagi um þær breytingar sem gera á á lögunum um Stjórnarráð Íslands.