Virðulegi forseti. Hv. 2. þm. Austurl. hafði þau orð um þennan samning að hann yrði væntanlega pappírsgagn með hliðsjón af þeim framtíðarhorfum að samtökunum EFTA, Fríverslunarsamtökum Evrópu, yrði ekki langra lífdaga auðið. Þetta er misskilningur vegna þess að þótt EFTA-ríkin standi að þessum samningi þá er það hvert ríki fyrir sig sem það gerir. Lýðveldið Austurríki, lýðveldið Finnland og lýðveldið Ísland, furstadæmið Liechtenstein og konungsríkin Noregur og Svíþjóð og ríkjasambandið Sviss. Þessi samningur út af fyrir sig af því að hann er ríkjaskuldbinding stæði jafnvel þótt breytingar yrðu á högum EFTA.
Hv. 15. þm. Reykv. spurðist fyrir um hvaða afurðir það væru og þá sérstaklega á landbúnaðarsviðinu sem vænta mætti að innflutningur gæti hafist á eða aukist samkvæmt þessum samningi. Það eru eins og hún nefndi sjálf fyrst og fremst ávextir, í þessu tilviki líklega helst fíkjur og döðlur. En það eru ekki afurðir sem yrðu í samkeppni við verndaða innlenda framleiðslu.
Þá var spurt hvernig gengi að framkvæma skuldbindingar EFTA-ríkjanna um að koma á fríverslun með fisk og þar með talið væntanlega að afnema ríkisstyrki innan EFTA-ríkjanna sem á að gera fyrir ársbyrjun 1993. Svarið við því er að skuldbindingarnar í því efni eru alveg ótvíræðar. En vandinn er fyrst og fremst sá að Norðmenn hafa ekki farið þá leið að draga úr þessu í áföngum þannig að þegar þar að kemur, þegar þeir verða að standa við sínar skuldbindingar þá standa þeir frammi fyrir því að það verður væntanlega að gerast í einu skrefi og gæti þá haft veruleg áhrif á rekstrar- og samkeppnisstöðu sjávarútvegs þar í landi, ekki hvað síst í norðanverðu landinu.
Virðulegi forseti. Hér hefur nokkuð verið rætt um málefni Kúrda innan Tyrklands og vaktar upp spurningar um það hvort ekki væri rétt að tengja gerð fríverslunarsamninga við t.d. aðbúnað minnihlutahópa og virðingu fyrir mannréttindum. Það er vissulega sjónarmið sem er allrar virðingar vert og allrar umræðu vert. Sannleikurinn er sá að Íslendingar hafa út frá eigin reynslu verið nokkuð tregir til að taka upp það sem meginreglu að tengja gerð viðskiptasamninga við önnur mál og vísa þá til eigin reynslu þar sem við höfum verið beittir viðskiptaþvingunum, viðskiptabönnum vegna þess að önnur ríki hafa viljað tengja eðlilegan gang viðskipta við önnur mál, t.d. þegar Bretar töldu okkur brjóta alþjóðalög vegna baráttu okkar við útfærslu landhelginnar og settu viðskiptabann á Ísland af þeim sökum. Annað dæmi er að sjálfsögðu sú staðreynd að Bandaríkjamenn hafa löggjöf í sínu landi sem gerir stjórnvöldum þar í landi skylt að beita viðskiptaþvingunum ef t.d. lönd eins og Ísland brytu í bága við þessa löggjöf að því er varðar nýtingu á auðlindum hafsins. Þá er ég að vísa til hvalamáls. Af þessum ástæðum hafa Íslendingar í mörgum tilvikum verið tregir til að fallast á slíka tengingu.
Nú er það að vísu ekki algilt og má þar nefna t.d. viðskiptabann á Suður-Afríku í mótmælaskyni við kynþáttaaðskilnaðarstefnuna og á það bæði við um Ísland og önnur EFTA-ríki, ekki hvað síst Norðurlöndin. Þetta er með öðrum orðum mál sem menn verða að gera upp við sig menn vilja fylgja fram með þessum hætti eða hvort menn vilja taka þau upp aðskilið, þ.e. að það eigi að vera partur af utanríkisstefnu hvers ríkis fyrir sig, í þessu tilviki Íslands, að ekki einasta koma á framfæri mótmælum heldur beita sér fyrir því á alþjóðlegum vettvangi að taka undir með málstað Kúrda og styðja baráttu þeirra fyrir sjálfsákvörðunarrétti og mannréttindum. En álitamálið er þetta: Á að tengja það með beinum hætti samningum af þessu tagi?
Það er athyglisvert að hin EFTA-ríkin öll, sem flest eru nú framarla í flokki þegar kemur að baráttu fyrir mannréttindum, t.d. Svíþjóð, Noregur og Finnland, hafa þegar staðfest þennan samning. Og eftir því sem ég best veit leiddi það ekki til umræðna um þennan þátt málsins.
Virðulegi forseti. Þessi umræða um fríverslunarsamning við Tyrki hefur leitt til þess að sumir hv. þm. hafa tekið svolítið forskot út á umræðu sem verður hér í næstu viku um utanríkismál. Ég ætla ekki að lengja þá umræðu en verð enn að koma á framfæri leiðréttingu. Hv. þm. 15. þm. Reykv. tók undir þau orð utanrrh. að í skýrslunni væri ekki boðuð nein stefnubreyting en túlkaði það á þann undarlega máta að stefnan hefði alltaf verið sú að samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið væri eins konar áningarstaður að endanlegu markmiði um inngöngu í Evrópubandalagið.
Það er ekkert tilefni til slíkrar túlkunar, þvert á móti er það sérstaða Íslands innan EFTA-hópsins að við erum eina ríkið sem teljum það vera alveg raunhæfan, varanlegan kost að því er varðar samskiptin á efnahags- og viðskiptasviðinu að ná samningnum um Evrópskt efnahagssvæði. Jafnvel þótt önnur bandalagsríki okkar í EFTA leituðu inngöngu þá getur hann út af fyrir sig staðið sem slíkur með eðlilegum fyrirvörum um breytingar á samningnum sem er hins vegar samningsatriði.
Þegar ég segi að engin stefnubreyting er boðuð af hálfu íslensku ríkisstjórnarinnar þá meina ég það sem ég segi, þ.e. það hefur ekki verið boðað að hverfa frá samningnum um Evrópskt efnahagssvæði, þvert á móti er það forgangsmál að reyna að ná þeim samningi í höfn. Það hefur ekki verið boðað að Ísland ætti að leggja fram umsókn ásamt með hinum Norðurlöndunum um aðild að Evrópska efnahagssvæðinu. Það eina sem hefur verið sagt, og það ber mér auðvitað skylda að gera sem utanrrh., er að í ljósi grundvallarstefnubreytingar helstu bandalagsþjóða okkar ber okkur auðvitað að kanna það hvort breytt stefna þeirra hafi þau áhrif að því er varðar nokkur álitamál að við þurfum að skoða þau, kanna þau af þeirri einföldu ástæðu að við hljótum að gera það að mjög vel athuguðu máli. Þetta er allt og sumt. Þetta er síðan gert í því samhengi að breytingar í heiminum allt í kringum okkur og í þeim heimshluta sem við tilheyrum hafa verið svo miklar og svo örar á tiltölulega stuttum tíma að jafnvel fleiri þættir sem varða forsendur hefðbundinnar íslenskrar utanríkisstefnu hljóta nú að koma til skoðunar að nýju.
Ég á satt að segja erfitt með að trúa því að hv. þm. taki þá afstöðu að það eigi að vera forboðið að efna til slíkrar umræðu. Ríkisstjórn Íslands er ekki að breyta einu eða neinu, við erum að leggja spurningar fyrir sjálfa okkur, fyrir hv. Alþingi og fyrir þjóðina um það hvernig við eigum að bregðast við róttækum grundvallarbreytingum sem orðnar eru í umhverfinu og að stefnufrumkvæði annarra þjóða. Þetta ber okkur að sjálfsögðu skylda til að gera. Þetta eigum við að gera hleypidómalaust. Það versta væri auðvitað að segja: Nei, við viljum bara alls ekki að sú umræða fari fram. Eða hitt að gefa sér það fyrir fram að af hálfu ríkisstjórnarinnar sé búið að taka einhverja afstöðu eða breyta stefnu þegar það kemur ákaflega skýrt fram að svo er ekki.
Það er einfaldlega svo, hvort sem okkur líkar betur eða verr, að þessar spurningar eru á dagskrá og við hljótum að kanna þær til hlítar. Og það væri meira en lítið hleypidómafull afstaða að segja nei, það þarf ekkert að kanna þær frekar.